over de grens - verwijdering van vluchtelingen en migranten uit Nederland

autonoom centrum, maart 2004

# De affaire Oumar Ba

> Drie mislukte verwijderingen> Vierde verwijdering per privé-charter Martinair> Geheimzinnige missies IND> Prestige-verwijdering> Ba's ervaringen bij verwijdering> Ba's actie bij Nederlandse ambassade Dakar> Ba eist terugkeer naar Nederland> Injecties hadden nooit mogen worden toegediend.

De Sierraleoner Oumar Ba ontvlucht eind jaren '90 de burgeroorlog in zijn land. Hij woont en werkt dan tijdelijk in Senegal als bekend rap-muzikant. In 1998 doet hij een asielverzoek in Nederland. Hij reist op een vervalst Senegalees paspoort, dat hij bemachtigd heeft tijdens zijn verblijf in Senegal. Ba raakt uitgeprocedeerd en de IND zet hem in oktober 1999 in vreemdelingendetentie in Huis van Bewaring Ter Apel voor verwijdering naar Senegal. Hij zit daar ongeveer negen maanden gevangen. Opgeschrikt door een VPRO-tv-documentaire over deze gevangenschap en de verwijderingspoging waarbij hij kalmerende injecties krijgt toegediend, zoekt het Autonoom Centrum contact met hem en behartigt zijn zaak in samenwerking met de advocaten.

# Drie mislukte verwijderingen

Drie keer probeert de IND hem tevergeefs uit te zetten. De eerste poging, op 22 oktober 1999, mislukt doordat de Senegalese immigratiedienst hem op de luchthaven te Dakar de toegang weigert. Deze dienst accepteert namelijk de door de IND gebruikte uitzetdocumenten, waaronder een laissez passer (lp) niet. Dit lp, een eenmalige reisdocument bemachtigde de IND van de Senegalese consul door een kopie over te leggen van het vervalste en verlopen Senegalese paspoort waarmee Ba Nederland binnenreisde. Oumar Ba wordt bij deze presentatie niet in persoon aan de consul voorgeleid, noch gehoord door de consul zelf. Deze vertelde achteraf in een telefoongesprek met het Autonoom Centrum de afgifte van het lp te betreuren, omdat hij ervan overtuigd is dat Ba geen Senegalees is. Dit had hij ook tegen de IND gezegd.
De tweede uitzettingspoging, op 17 november 1999, mislukt doordat Ba zich verzet door zich met zijn uitwerpselen in te smeren. Ba protesteert omdat de vlucht Gambia als bestemming heeft alwaar hij niet gedumpt wenst te worden. De IND hanteert ook nu hetzelfde lp.
Bij de derde poging, op 29 november 1999, wordt Ba door bewakers van de vreemdelingengevangenis van zijn bed gelicht en ingesnoerd in een dwangbuis. Ba verzet zich bij binnenkomst in het vliegtuig verbaal, hij spreekt medepassagiers aan over de dwang van de uitzetting. Een verpleegkundige van Medicare, een medisch bedrijf dat zieke luchtreizigers begeleidt en tevens op verzoek van de KMar en IND medische escorts bij uitzetting levert, dient Ba, in samenspraak met de KMar en onder toeziend oog van KLM-personeel, enkele kalmerende injecties toe. In het KLM-vliegtuig ontstaat tumult onder een tiental medepassagiers die zich opwinden over het geweld, waarvan de KLM een calamiteitenrapportje opmaakt. De piloot beveelt de KMar Ba uit het vliegtuig te halen.

# Vierde verwijdering per privé-charter Martinair

Bij de vierde uitzettingspoging boekt de IND wel succes. Op 19 juli 2000 wordt Ba naar Dakar gevlogen. De zaak is een dermate prestigezaak voor de IND geworden dat ze zelfs een privé-charter van Martinair inhuurt om Ba te verwijderen. Martinair wordt hierover naderhand middels een brief en een gesprek bekritiseerd door het Autonoom Centrum. Toenmalig directeur Schrˆder reageert hierop met de mededeling dat de IND hem had voorgespiegeld dat het de uitzetting van een crimineel betrof. Hij zegt de uitzetting achteraf te betreuren en meldt dat hij er niet aan zou hebben meegewerkt indien hij vantevoren de juiste feiten gekend had. Dit blijft natuurlijk hypocriet, Martinair had haar eigen verantwoordelijkheid moeten nemen door geen medewerking te verlenen aan deze gedwongen verwijdering.

# Geheimzinnige missies IND

Diverse malen tracht de IND tevergeefs bij de Senegalese ambassade te Brussel alsnog een geldig lp te verkrijgen. Als basis voor die aanvraag gebruikt de IND nog steeds datzelfde kopietje van het vervalste en verlopen Senegalese paspoort. De ambassade verklaart die kopie onvoldoende hard bewijs te vinden en meldt dat Ba geen Senegalees is. De IND overhandigt tevens een verklaring dat het door Ba gebruikte Senegalese paspoort, authentiek is. Deze verklaring vertoont allerlei gebreken en veel gegevens zijn oningevuld. Een artikel in dagblad Trouw over deze verklaring: "De Senegalese ambassade twijfelt aan de authenticiteit van het door de IND ingebrachte document. Zo ontbreken een handtekening, briefhoofd, telefoon-en faxnummers op het document." Ba's advocaat Boogaard in datzelfde artikel: "De status van de verklaring is mij onbekend. Normaal gesproken kunnen vreemdelingen pas worden uitgezet wanneer de ambassades van de landen van herkomst een vervangend reisdocument, een laissez passer, afgeven." Een missie van de IND, onder leiding van Rob Baljon, toentertijd directeur van verwijdercentrum Ter Apel en daarna werkzaam bij de laissez passerafdeling van de IND, reist voorafgaand aan de vierde uitzetting naar Senegal om de terugname van Ba door Senegal gegarandeerd te krijgen. Baljon, die zich opvallend actief inzet om Ba verwijderd te krijgen, wordt vergezeld door een medewerkster van de Nederlandse ambassade in Dakar, die bij de aankomst van Ba op luchthaven Dakar aanwezig is. Tijdens die missie, waarover de IND geen nadere informatie wil verschaffen, regelt Baljon de terugname van Ba met commissaris Diouf van de luchthaven te Dakar. Ba wordt nu wel verwijderd op het in eerder stadium gebruikte maar niet geaccepteerde lp, dat inmiddels ook nog verlopen is. Ook legt de IND een verklaring over van authenticiteit van het Senegalese paspoort. Iedereen vraagt zich af waarom de IND dit keer wel succes boekt bij de uitzetting. Ba komt immers uit Sierra Leone en deze uitzetdocumenten zijn niet geldig. Commissaris Diouf wordt enige tijd na de uitzetting overgeplaatst. Zijn vervanger, Mboye, wil de zaak discreet uitzoeken, omdat er sprake zou zijn van corruptie.

# Prestige-verwijdering

De IND en Baljon willen Ba kost wat kost naar Senegal verwijderen, onder andere omdat Ba zelf op het (oneigenlijk gebruikte) Senegalese paspoort Nederland binnenreisde. Dat Ba tijdens zijn asielprocedure verklaart geen Senegalees te zijn maar Sierraleoner, doet er voor de IND blijkbaar niet toe. Later, enige tijd na zijn verwijdering naar Senegal, zal blijken dat Ba weer in het bezit gesteld wordt van een Sierraleoons paspoort door de Sierraleoonse ambassade in Gambia. Daarmee is zijn nationaliteit aangetoond en daaruit blijkt dat de IND hem onrechtmatig heeft verwijderd en daartoe verkeerde documenten heeft gebruikt. Alles wordt vastgelegd door een journalist en de VPRO-documentaire wordt op de Nederlandse tv uitgezonden.
De IND presenteert Ba gedurende zijn asielprocedure in Nederland wel een keer bij de Sierraleoonse ambassade te Brussel maar toont daar de kopie van het valse Senegalese paspoort en daar heeft de Sierraleoonse ambassadeur geen boodschap aan. Hij verwijst de IND ermee terug naar de Senegalese ambassade en geeft over Ba om onduidelijke redenen een non-Sierra Leoneverklaring af. In een telefoongesprek met het Autonoom Centrum hierover meldt een medewerker van de Sierraleoonse ambassade echter dat Ba inderdaad twee Sierraleoonse talen spreekt en burger uit zijn land kan zijn. Hij zegt tevens geÔrriteerd te zijn dat de IND hem lastig valt met problemen van de Nederlandse overheid.

# Ba's ervaringen bij verwijdering

Over de vierde uitzetting, waaraan Ba zijn medewerking verleent, ervan overtuigd dat hij in Senegal zou worden geweigerd, schrijft Ba later zelf in een fax: "Ik twijfel er niet aan dat er iets in mijn eten is gestopt om me zo slaperig te krijgen. Het zal wel gedaan zijn vanwege de ervaringen met eerdere uitzettingen en mijn verzet daartegen. Maar nu was er een afspraak tussen mij en de IND om naar Senegal te gaan om daar bij de Immigratie uit te zoeken of ik Senegalees ben. Zo ja, dat ik dan toegelaten zou worden. Zo nee, dat ik dan weer terug zou gaan naar Nederland. De aankomst in Dakar was om 14 uur, de vijf marechaussee-escorts bleven bij me in het vliegtuig en vertelden me dat er een welkomstteam zou komen. Twintig minuten later kwamen er vijf Senegalese politiemannen zonder uniform en werd ik door de Nederlandse escorts aan hen overgedragen. Geen ondervraging, niet langs de Immigratiedienst, maar naar de politie. Ik werd direct naar een cel ergens bij het vliegveld gebracht. Toen het vliegtuig al vertrokken was openden ze mijn cel en vertelden ze me dat ik een week had om het land te verlaten. En dat ik anders voor zes maanden in de gevangenis zou gaan, omdat ik met valse, Senegalese papieren had gereisd. Degenen die me dit vertelden waren niet dezelfden als degenen die me uit het vliegtuig hadden gehaald, want dezen waren in uniform. Ik denk dat ze betaald waren voor deze operatie. (?). Ik zou zo in de problemen zijn gekomen dus besloot ik het via de juridische weg te doen anders zouden ze me kunnen opsluiten."

Ba's actie bij Nederlandse ambassade Dakar

Ba gaat de daags na zijn uitzetting tevergeefs bij de Nederlandse ambassade te Dakar langs om kopieën te krijgen van de (identiteits-)documenten waarmee hij is uitgezet. Ook wil hij de afspraken tussen Baljon en Senegalese politiecommissaris op de luchthaven boven tafel krijgen. Hij eist tevens dat de ambassade hem hetzij naar Nederland, hetzij naar zijn herkomstland Sierra Leone stuurt. Hij meldt zich bij het UNHCR en bij een immigratieloket van de vreemdelingenpolitie. Daar kan hij zich als vreemdeling inschrijven om te voorkomen dat hij illegaal/landloper is in Senegal. Ba stelt alles in het werk, deels in het bijzijn van een Nederlandse journalist, om te bewijzen dat hij geen Senegalees is. Zijn onderzoek bij archieven en bevolkingsregister wijst uit, dat de door de IND voor de verwijdering gebruikte 'bien authentique'-verklaring over het Senegalese paspoort, een paspoort en paspoortnummer betreft van een persoon die al lang dood is.

# Ba eist terugkeer naar Nederland

Ba neemt een advocaat in de arm om zijn zaak verder uit te zoeken en naar de rechter te stappen. De Vara-radio zendt in Nederland een reconstructie van de zaak Ba uit. Het commentaar van een IND-woordvoerster is de zaak Ba vreemd te vinden en een onderzoek te zullen instellen. Ba bezet in augustus 2000 de stoep voor de Nederlandse ambassade om zijn eisen kracht bij te zetten. De ambassade voorziet hem dagelijks van eten, maar laat hem arresteren als hij een demonstratie en media-aandacht voor de deur van de ambassade organiseert. Ba wordt drie dagen vastgezet, waarna hij in vreemdelingenbewaring wordt geplaatst in afwachting van uitzetting naar Sierra Leone! Uiteindelijk wordt hij uitgezet naar buurland Mali en moet per bus doorreizen naar Sierra Leone. Dit doet hij uiteraard niet, hij was juist de oorlog in Sierra Leone ontvlucht. Uiteindelijk komt hij terecht in Ghana en vraagt daar verblijf. Daar leeft hij tegenwoordig als muzikant en radio-presentator. Hij is nog altijd woedend op Nederland en vindt dat de IND hem moet terughalen.
D. Schoof, toenmalig IND-directeur, twee jaren later in de Telegraaf van 27 april 2002 over de verwijdering van Ba: "...als opmerkelijk voorbeeld uit de praktijk de mysterieuze vreemdeling 'meneer B.' "Meneer B. was vrijwel zeker een Afrikaan, maar onbekend uit welk land. Vijf keer is hij van nationaliteit veranderd, door zijn eigen toedoen en door medewerkers van allerlei ambassades. Uiteindelijk hebben we hem naar Afrika gevlogen en met een klein Cessna-vliegtuigje op de plaats van bestemming gebracht. Hij kwam daarop met de klacht dat wij hem naar het verkeerde land hadden gestuurd?"

# Injecties hadden nooit mogen worden toegediend

De drie kalmerende injecties die bij de derde poging tot uitzetting in november 1999 werden toegediend omdat Ba zich tegen uitzetting verzette, werden achteraf onrechtmatig bevonden en veroordeeld door de Inspectie voor de Gezondheidszorg: "De inspectie is van oordeel dat het niet tot de taak van een organisatie met een gezondheidszorgdoelstelling behoort om lichamelijk gezonde personen die tegen hun wil van hun vrijheid zijn beroofd, te begeleiden. (?). Juist vanwege het feit dat deskundige medische begeleiding is gegarandeerd wordt de gelegenheid geboden de grenzen van de vrijheidsbeperkende maatregelen verder op te rekken." Inspecteur Hazelnet-Crans concludeerde dat Medicare de inzetcriteria voor medische escorts moest herzien. De Commissie van de Haak formuleerde in 1993 al in haar rapport 'Humane uitzetting: een paradox?' over dwang bij uitzetting, dat het injecteren alleen is toegestaan "...op verzoek van de betrokkene zelf of wanneer er een medische noodzaak is". Directeur Klinkenberg van Medicare verdedigde het toedienen van de injecties aan Ba met het argument dat er sprake was van een noodsituatie, omdat Ba in ademnood kwam bij een poging zich uit zijn boeien te bevrijden. Ba zelf zei dat hij zich alleen verbaal had verzet.