september 1998

Inleiding

Het opsluiten van afgewezen vluchtelingen en illegalen is in Nederland onderdeel van het vreemdelingenbeleid.
Vreemdelingendetentie wordt door de overheid als sluitstuk van het vreemdelingenbeleid gepresenteerd. Het repressieve beleid heeft intussen geleid tot 1500 cellen voor vluchtelingen en illegalen. Mensen die niets anders ondernomen hebben dan de ellende in eigen land te ontvluchten, worden maandenlang opgesloten. Het doel van dit opsluiten is officieel uitzetting naar het land van herkomst, maar meer dan de helft van de gedetineerden wordt uiteindelijk buiten de gevangenispoort op straat gezet. Illegaal (over)leven in Nederland is dan de enige optie. De muren worden hoger, maar de beheersing van de immigratie lijkt niet dichterbij te komen. Een oplossing voor de migratiegronden is al helemaal uit het zicht.
Om de zoveel tijd halen de vreemdelingengevangenissen het nieuws: hongerstakingen, brandstichtingen, isolatiestraffen, opstanden. Vluchtelingen en illegalen ervaren de detentie als onrechtvaardig en de behandeling als slecht; men komt in verzet. Het antwoord hierop is altijd repressief.
Vreemdelingendetentie staat op gespannen voet met mensenrechten.

'Grensgevangenen' wil opgesloten vluchtelingen en illegalen een gezicht geven en de onrechtvaardigvaardigheid van de opsluiting aantonen. De titel 'Grensgevangenen' duidt enerzijds op detentie als instrument om mensen buiten de grens te houden en anderzijds op de grenzen die de samenleving zich zelf oplegt.

Een aantal groepen en individuen in Nederland bekommert zich over het lot van deze gedetineerden. Juristen, hulpverleners, kerken, wetenschappers en bezoekgroepen bekijken vreemdelingendetentie vanuit hun eigen discipline, vanuit hun eigen praktijk. De problemen zijn echter groot. Juridisch is er weinig kans van slagen: illegalen hebben immers geen rechten. Praktische hulpverlening zonder de kans op legalisatie biedt weinig perspectief. Pogingen druk uit te oefenen richting politiek leveren weinig op.

In 1997 organiseerde het Autonoom Centrum een hoorzitting in politiek-cultureel centrum de Balie in Amsterdam. Deskundigen die ieder op hun verschillende terreinen met vreemdelingendetentie bezig zijn, kwamen bijeen en waren onder de indruk van de uitzichtloosheid en het onrecht.
Met de hoorzitting werd een stap gezet, maar tot op heden is het niet gelukt een brede discussie van de grond te krijgen over het vreemdelingenbeleid en de consequenties voor de samenleving. Dit boek is een aanzet in deze richting. Het gaat om het zoeken naar een perspectief: hoe om te gaan met de huidige ontwikkelingen, hoe hierin verantwoordelijkheid te nemen. Daartoe moeten een aantal belangrijke vragen beantwoord worden.

In hoeverre spoort het resultaat van vreemdelingendetentie met het gestelde doel? En is het niet nodig de beheersing van migratie zelf ter discussie gesteld?
Zijn mensenrechten van toepassing op vreemdelingendetentie? Bieden de internationale verdragen hierin perspectief? Is vreemdelingendetentie ten prooi gevallen aan een eigen dynamiek of maakt de overheid nog steeds keuzes die berusten op een toekomstvisie?
Wat zegt het opsluiten van vreemdelingen over de Nederlandse cultuur? Bouwen we met vreemdelingendetentie geen gevangenis in ons eigen denken?
En tenslotte, grote delen van de samenleving zijn opgesloten in eigen dilemma's. Hoe kan de discussie over migratie opengebroken worden?

Om antwoord te geven op deze vragen is gekozen voor het belichten van het vraagstuk vanuit verschillende invalshoeken. Vreemdelingendetentie wordt geplaatst in een breed maatschappelijk perspectief. 'Grensgevangenen' bevat zowel een overzicht van de stand van zaken betreffende vreemdelingendetentie als een visie hoe de ontwikkelingen tegemoet te treden. Hiernaast zijn er bijdragen van wetenschappers en juristen. En er zijn persoonlijke verhalen van uitgeprocedeerden en illegalen die ons een spiegel voorhouden.

De 'vreemdeling' en de 'illegaal' zijn negatieve begrippen die onderdeel uitmaken van de Nederlandse cultuur. Voor de leesbaarheid en bij gebrek aan alternatieven worden deze begrippen in het boek toch gebruikt.