Vluchtelingen confronteren ons vooral met de steeds grotere verschillen tussen het noordelijk en zuidelijk halfrond en veroorzaken daarmee een ideologische confrontatie bij mensen hier. Zij dwingen ons na te denken over te verhoudingen in de wereld.
Het blijft niet meer bij televisiebeelden van ellende, waarna we een giro'tje kunnen uitschrijven, maar mensen van daar staan hier op de stoep. De reactie van de overheden en delen van de bevolking op deze ontwikkeling zorgt voor scheuren in het beeld van de tolerante, democratische samenlevingen in het Westen. Als we het over het vluchtelingenbeleid hebben, kunnen we dat niet los zien van andere ontwikkelingen. Het vluchtelingenprobleem wordt veroorzaakt door onderdrukking; door oorlogen gevoerd met een overvloed aan wapens, dikwijls met flinke winsten geproduceerd door het Westen; door gevolgen van het koloniale verleden; door een sterk verarmende en perspektiefloze 'Derde Wereld'; enzovoorts.
Het maakt zichtbaar hoe de wereld - nu en geschiedkundig - politiek en economisch in elkaar zit.
In de nieuwe wereldorde is plaats voor één overheersende economie, één overheersende ideologie en één overheersende cultuur. Verscheidenheid verdwijnt en alles is afhankelijk van elkaar. Grenzen bestaan niet meer.
 

MYTHEN

-De mythe dat Nederland vol is.
-De mythe van de miljoenen die komen
-De mythe van de aanzuigende werking
-De mythe dat Nederland geen immigratieland is
-En de mythe dat we een humaan vluchtelingenbeleid hebben.

Uit deze mythen is de grensgevangenis in Amsterdam Zuid-Oost voortgekomen. Ook hier is alles in het werk gesteld om de werkelijkheid geweld aan te doen. Het zou een semi-hotel zijn; een gastenverblijf.
Wij hebben het afgelopen jaar geprobeerd de werkelijkheid naar boven te halen en de mythe te doorbreken.
Het gevaar dreigt dat het vluchtelingenprobleem abstract blijft doordat weinig mensen in aanraking komen met vluchtelingen. Het blijft hetzelfde als de bekende tv-beelden van ellende die als een ver van m'n bed show geconsumeerd worden. Opvallend is dat als mensen wel in aanraking komen met vluchtelingen en hun problemen, zij vaak anders gaan denken en meer begrip krijgen. Ze schrikken van de realiteit.
Het is dan ook niet toevallig dat het beleid er op gericht is vluchtelingen buiten het gezichtsveld van de bevolking te houden. Dit gebeurt door vluchtelingen op te sluiten in gevangenissen, Opvangcentra (OC) en Asielzoekerscentra (AZC) die meestal buiten de bewoonde wereld liggen. Deze ontwikkelingen stimuleren ook het Wij en Zij gevoel in de samenleving. Daarbij bestaan Zij alleen uit getallen in de krant en als stromen die ons zouden overspoelen; kennen doen Wij ze niet.

Na één jaar ontwikkelingen in en rondom de grensgevangenis kan niemand meer anders concluderen dan dat het daadwerkelijk een gevangenis is. Een gevangenis waarvan diegene die er vastzitten geen idee hebben waarom zij gedetineerd zijn, aangezien ze niets misdaan hebben. Dit is dan ook een hoofdoorzaak van klachten, spanningen en ziekteverschijnselen bij de gedetineerden. Daarnaast blijkt de gedetineerde vluchteling ook een speelbal binnen een juridisch vacuúm te zijn. Formeel-juridisch is het namelijk geen penitentiaire inrichting. Dit betekent dat de handelswijze van justitie niet te toetsen is aan reglementen en wetten die daarvoor gelden. In de praktijk is het wel een gevangenis. Hierdoor kan Justitie de meest vreemde capriolen uithalen (zoals veelvuldig isolatie).

 EUROPESE EENWORDING

Detentie van vluchtelingen kunnen we niet los zien van de ontwikkelingen op Europees niveau. En zijn weer niet te scheiden van die op mondiaal niveau.
Op wereldwijde schaal vindt een ecomische herstructurering plaats. Er is sprake van een grote toename van fusies in het bedrijfsleven en van de vorming van steeds machtigere multinationale ondernemingen. De winsten nemen al enige tijd af, en er wordt alles aan gedaan die weer op te krikken. In Europa is door het bedrijfsleven het project Europa 1992 ontworpen. Hoofddoel is het creëren van een vrije handelszone in Europa om daarmee van Europa één economisch machtsblok te maken. Bovenstaande ontwikkelingen en de steeds verdergaande automatisering hebben voor een toename van werkloosheid gezorgd; niet de komst van migranten, vluchtelingen en/of illegalen. Een tweede doel is om dit machtsblok te 'beschermen' tegen de vluchtelingen- en migratiebewegingen naar Europa. Eén van de middelen daartoe zijn de - verre van democratisch tot stand gekomen - Schengen akkoorden. Rechten van vluchtelingen en migranten worden sterk ingeperkt en de mogelijkheid van detentie is aanwezig. Het een en ander staat op z'n minst op gespannen voet met internationaal recht.

RESTRICTIEF BELEID

De motieven waarmee mensen hun land van herkomst verlaten zijn velerlei. Ze hebben te maken met de schending van politieke, en sociaal-economische mensenrechten. Het afgelopen decennium is het aantal asielzoekers in West-Europa - en daarmee in Nederland - toegenomen. Die toename is voor de regering aanleiding om een steeds restrictiever toelatingsbeleid ten aanzien van vluchtelingen te voeren. Dit restrictieve beleid wordt beargumenteerd met: 'Nederland is vol', de opvangmogelijkheden zijn beperkt en de kosten worden te hoog' en: 'het gaat in toenemende mate gaan om 'economische' vluchtelingen'. Miskenning van de vluchtmotieven van asielzoekers overheerst. Uitzetting wordt gelegitimeerd met dubieuze overwegingen: Dat het wel meevalt met de dictatuur (Zaire), dat oorlog leefbaar is (Libanon), verkrachting of marteling tot het geijkte cultuurpatroon van het land van herkomst hoort (Sri Lanka, Turkije), dat vluchtelingen voor hongersnood (en hongerdood) economische profiteurs zijn (Bangladesh), enzovoorts. Vluchtelingen krijgen steeds meer het stempel van gelukzoeker opgedrukt en worden zo in een marginale positie in de Nederlandse samenleving geplaatst. Gevolgen zijn een negatieve beeldvorming en negatieve tot afwijzende reacties vanuit de bevolking. Het verminderde draagvlak dat daardoor onder de bevolking wordt geconstateerd, zet het gevoerde beleid in een nog hogere versnelling. Hiermee is er een negatieve spiraalwerking ontstaan.

Het vluchtelingenbeleid is er dan ook vooral op gericht het aantal asielzoekers in te perken. Eén van de manieren waarop dit gebeurt is vluchtelingen zo vroeg mogelijk tegen te houden. Hierdoor hebben ze minder kans juridisch in beroep te gaan, de uitspraak af te wachten of hun verhaal goed, rustig en duidelijk uit te leggen. Het beleid richt zich steeds meer op het voorkomen van het vluchten uit het land van herkomst (instap controles). Mocht dit wel lukken dan zijn er op Schiphol de zogehete 'gatechecks' die een tweede barrière vormen. Daarna wordt er meteen een eerste schifting gemaakt, waarbij een deel van de vluchtelingen direkt in de grensgevangenis verdwijnt. Volgens Justitie is de functie van deze gevangenis: Het opsluiten van 'kansloze' vluchtelingen die naar Nederland komen om asiel aan te vragen. In een eerste interview wordt door de contactambtenaar van Justitie besloten dat de vluchteling geen kans heeft asiel in Nederland te krijgen. Welke overwegingen hierbij de doorslag geven is onduidelijk. Het kan alleen al het feit zijn dat de vluchteling uit een land komt waarvan Justitie vindt dat er 'niets aan de hand is'. Toch probeert Justitie de mythe van de eerlijke individuele afweging voor elke vluchteling overeind te houden.
Opvallend is dat bij al deze stappen bijna geen controle mogelijk is over wat er zich afspeelt.
Vluchtelingen in de grensgevangenis krijgen geen toegang tot Nederland en hebben geen mogelijkheid om buiten Justitie om contacten te leggen. Niemand krijgt verder hun verhalen te horen. Ze bestaan eigenlijk niet. Als ze niet opgesloten zouden worden neemt de kans dat ze wel meer contacten krijgen - en daarmee de mogelijkheid hun asielverzoek kracht bij te zetten - toe. De grensgevangenis heeft dan ook vooral een afschrikkende functie. Justitie wil dat het verhaal de ronde doet dat je beter niet in Nederland asiel kunt aanvragen omdat je dan direct in de gevangenis wordt opgesloten. Een derde reden voor het bestaan van de gevangenis is dat het 'vluchtelingenprobleem' daardoor beheersbaar lijkt. De indruk wordt gewekt dat er wat aan gedaan wordt.

IMMIGRATIELAND

In het regeeraccoord wordt als principieel uitgangspunt met betrekking tot immigratie-, allochtonen- en minderhedenbeleid gesteld dat Nederland geen immigratieland is. De feiten zijn anders. Nederland is een immigratieland, en niet alleen vanwege de gezinshereniging, waardoor er zich thans feitelijk meer mensen in Nederland vestigen dan het land verlaten. Nederland - en meer in het algemeen West-Europa -is een immigratieland vanwege vele factoren, waarvan de toenemende welvaartsverschillen, de verbeterde verkeersmogelijkheden en vooral de schendingen van mensenrechten en het toenemende aantal (burger)oorlogen de belangrijkste zijn. Daarnaast is er nog de - gedeeltelijk daarmee samenhangende - demografische ontwikkeling. In West-Europa vertoont de bevolkingsgroei een dalende tendens terwijl in de arme en verarmende delen van de wereld de bevolking juist explosief groeit. Er zal daarom de komende jaren een migratiedruk op Nederland (West-Europa) blijven bestaan.
Migratie heeft te maken met de noodzaak tot overleven. Het is een reactie van mensen op de slechte omstandigheden waarin zij leven. Verreweg het grootste deel van de migrerende mensen kan niets anders doen dan letterlijk die slechte omstandigheden ontlopen en zich vestigen in een ander land. Slechts een klein deel kan de verwachting over wat men elders zal aantreffen laten meewegen in de keus naar welk land men zal vertrekken. De in West-Europa aanwezige welvaart wekt de verwachting van democratische rechten, vrijheid en een economisch menswaardig bestaan. Die verwachting blijkt als men eenmaal hier is niet uit te komen.
Migratiebewegingen hebben altijd bestaan en hoe groter de verschillen tussen bijvoorbeeld rijkdom en armoede of vrijheid en onderdrukking tussen verschillende landen of regio's, des te groter de migratiestromen. De meesten vluchten noodgedwongen nu al naar buurlanden die zelf sterk verarmd zijn. Een steeds kleiner deel lukt het om naar Europa te komen.

RACISME

Het gevoerde vluchtelingenbeleid is ook een gevolg van de racistische kijk die het Westen altijd al heeft gehad op de niet-witte wereld. Hierin staat centraal dat onze parlementaire democratie, onze economische belangen en onze cultuur een meerwaarde hebben ten op zichte van al het andere. Hier aan wordt het recht ontleent om zich ten koste van de anderen te beschermen tégen het andere. Dit superioriteitsdenken van Wij over Zij speelt zowel op internationaal als op nationaal vlak. Zij zijn de migranten, vluchtelingen en illegalen.
De groei van racisme en intolerantie ten aanzien van vluchtelingen is niet zozeer gelegen in de opkomst van extreem-rechts alswel in uitspraken en het beleid van de overheid. Het zijn vooral de overheid en de bestaande politieke partijen geweest die begonnen zijn met 'Nederland is vol' en met een onzalige illegalen diskussie, en het is de overheid die vluchtelingen en illegalen probeert te criminaliseren. Dit heeft weinig te maken met een enorme maatschappelijke druk vanuit de bevolking. De bevolking - waaronder vaak latent racisme aanwezig is - wordt juist wakker geschud door al deze verhalen, hetgeen kan omslaan in aktief racisme.
Ook de gevolgen van de bezuinigingen en de machteloosheid van de burger spelen een grote rol. Voorlopig zijn er veel meer mensen het slachtoffer van een aan racisme grenzend vluchtelingen- en illegalenbeleid dan van de politieke invloed van extreem-rechts.

TOEKOMST