de Kosovo paginas van het Autonoom Centrum
Twee fundamentele kwesties 24 mei 1999
De hypnose van een willoos volk, 18 mei 1999
NAVO en Rusland, 7 mei 1999
Oorlog en/of humanistische interventie?, 6 mei 1999
Bosnië, mei 1999
Het recht van de sterkste, mei 1999
Opvang in de regio, mei 1999
Topgun Kosovo, mei 1999
Het spiegelpaleis van de oorlog, mei 1999
Uit mijn naam geen 'bijkomstige schade', mei 1999
De tweede grote vergissing van Links?, 20 april 1999
De toekomst van de Nederlandse Balkanpolitiek 20 april 1999
De NAVO heeft bereikt wat ze wilde voorkomen, 15 april 1999
Balkanisme, 16 april 1999
Oproep van 17 NGOs uit Belgrado, 9 april 1999
Stoppen! Nu! Er deugt helemaal niets van!, 9 april 1999
Spannende tijden in de Russische politiek, 9 april 1999
Na de bommen, De Groene Amsterdammer 7 april 1999
De Nederbalkan, De Groene Amsterdammer 7 april 1999
Model Bosnië, De Groene Amsterdammer 7 april 1999
De achterkant van het gelijk, De Groene Amsterdammer 7 april 1999
De sterke man van Amerika, De Groene Amsterdammer 31 maart 1999
Model Kosovo, december 1998
andere paginas over Kosovo
9 april 1999
Spannende tijden in de Russische politiek
Met de NAVO-bombardementen op Joegoslavië kwam er tevens een einde aan de Russische samenwerking met deze organisatie. De relatie van Rusland met de NAVO was nooit anders dan een haat- liefdeverhouding, die al ernstig te lijden had door de recente toetreding van Polen, Hongarije en Tsjechië, maar door de Joegoslavische crisis kwam er een (voorlopig?) einde aan de relatie. Vanaf het allereerste begin werd de Russische verhouding tot de NAVO gekenmerkt door wantrouwen, onzekerheid en destabili- satie.Met het NAVO-optreden in Bosnië stelde de westerse alliantie zich ten doel door militaire interventie 'veiligheid en vrede te herstellen'. Dit zou tevens de nieuwe NAVO-functie op wereld- schaal moeten worden. Maar behalve dit kreeg de NAVO nog een andere functie. Toen in 1991 het andere militaire machtsblok, het Warschaupakt, werd opgeheven, zag de NAVO mogelijkheden het in Oost-Europa ontstane vacuüm op te vullen. Vanaf dat moment was de NAVO-uitbreiding naar Oost-Europa een voornaam thema binnen de alliantie, en het hoogtepunt werd bereikt op 8 juli 1997 tijdens de NAVO-top in Madrid toen formeel besloten werd Polen, Hongarije en Tsjechië als lid toe te laten. Eind 1997 werden de onderhandelingen met de drie staten succesvol afgesloten. Op 27 mei 1997 werd in Parijs een document ondertekend over 'de wederzijdse betrekkingen, samenwerking en veiligheid tussen de NAVO en de Russische Federatie'. Dit document, de zogenaamde 'Grondacte NAVO-Rusland', voorziet in een toekomstige NAVO- Ruslandraad, die betrokken zou moeten worden bij alle vraagstuk- ken betreffende de Europese veiligheid.
vredesordening Volgens de NAVO is het doel van de uitbreiding richting Oost- Europa 'meer stabiliteit en veiligheid in het Euro-Atlantische gebied'. Door ondertekening van het document met Rusland ontstond de mogelijkheid voor samenwerking binnen een gezamenlijke Europese en Transatlantische vredesordening. Maar bovendien werd bij potentiële nieuwe lidstaten in Oost-Europa de verwachting gewekt dat 'behoren bij de NAVO' hetzelfde betekent als 'behoren bij Europa'. Toen op de NAVO-top in Madrid een aantal landen voorlopig op de wachtlijst werd geplaatst, leidde dit dan ook tot de nodige frustraties. Het was dan ook niet verwonderlijk dat onmiddellijk na de top in Madrid het touwtrekken begon voor de volgende uitbreidingsronde. Vooral Roemenië, Bulgarije, de drie Baltische staten (Estland, Letland, Litouwen) en Slovenië laten geen gelegenheid onbenut te wijzen op hun belang voor de NAVO. Het hervormingsproces en de economische ontwikkelingen voltrekken zich in een aantal voormalige Oostbloklanden niet gelijkmatig. Niet alle Oosteuropese landen zijn daardoor aantrekkelijk voor westerse investeerders. Er is een groep landen waar de stand van de hervormingen, de politieke stabiliteit en het economische inhaalproces duidelijk beter gaan dan elders, en tot deze landen zijn zeker Polen, Hongarije, Tsjechië en Slovenië te rekenen. Van de andere kant is op de Balkan een crisisregio ontstaan waar de landen grote moeite hebben de hervormingsrace bij te houden. De politieke stabiliteit en wederopbouw zijn in Bosnië gestagneerd, de ineenstorting van de stabiliteit in Albanië heeft Europa geschokt en noopte tot nieuw militair ingrijpen in deze regio. Ook Bulgarije tracht zich nog te herstellen van de gevolgen van een diepe politieke crisis en een hongerwinter.
tweedeling in Europa Totnutoe heeft de Europese Unie geen duidelijk standpunt over deze ongelijkmatige ontwikkelingen in Oost- en Zuidoost-Europa. De sterkere landen worden beloond met een NAVO- en EU-lidmaat- schap, maar de zwakkere landen staan nu voor twee gesloten deuren. Een grotere tweedeling binnen Europa is daarvan het gevolg. Een steeds groeiende kloof tussen rijk en arm, tussen dubbelbeloonde en dubbeluitgesloten landen zal het Europese integratieproces doen stagneren. Een antwoord hierop heeft Europa evenwel nog niet.
De beslissingen over NAVO-uitbreiding naar Oost-Europa houden geen rekening met deze Europese ontwikkelingen. Daarom wordt de verdere politieke vormgeving van het Europese integratieproces des te belangrijker om te voorkomen dat er langs deze weg een nieuwe tweedeling in Europa ontstaat. De belangrijkste actor in dit proces, de Russische Federatie, heeft nu openlijk afstand van de NAVO genomen. Toch moet de vraag gesteld worden of de ondertekening door Jeltsin van de 'Grondacte NAVO-Rusland' op 27 mei 1997 in Parijs, los van het NAVO-geweld in Joegoslavië, al voldoende garanties gaf dat de Russen het verzet tegen de NAVO- uitbreiding naar het Oosten zouden opgeven. De Russische politiek is sterk gepolariseerd, er is een diepe kloof tussen president en regering enerzijds en beide kamers van het parlement ander- zijds. In de door communisten en nationalisten gedomineerde Staatsdoema (2e Kamer) bestond sinds 1997 een 'anti-Navo-blok', waarbij zich meer dan de helft van de parlementariërs had aangesloten. Nog voordat Jeltsin uit Parijs was teruggekeerd waren uit deze kringen reeds opmerkingen als 'landverraad' en 'een schande voor Rusland' te horen over de Grondacte NAVO- Rusland. Daarom had het Kremlin al tot de strategie besloten om in de laatste fase van de onderhandelingen met de NAVO geen bindend contract volgens het volkenrecht af te sluiten, omdat men besefte dat er in het Russisch parlement geen meerderheid voor te vinden zou zijn.
uitslaande brand Sinds 1993 hebben leidende Russische politici zich steeds negatief uitgelaten over de NAVO-uitbreidingsplannen. De Russische bevolking had nauwelijks interesse in het NAVO- uitbreidingsdebat, zij had wel andere problemen aan het hoofd dan de Russische geopolitiek. Toch was het een grote fout om de anti- NAVO-stemming in Rusland te onderschatten en was het wel degelijk een politieke factor van belang. Door de recente Russische breuk met de NAVO is het al vele jaren smeulende vuurtje nu tot volle omvang in een uitslaande brand veranderd. De achtergrond van de Russische weerzin tegen NAVO-uitbreiding werd gevormd door een politiek-psychologisch fenomeen, dat het 'verliezerssyndroom' kan worden genoemd. De ondergang van de Sovjet-Unie als voormalige supermacht betekent voor de meeste Russen niet alleen een dramatische verandering van de wereldkaart, maar vooral een nu al meer dan acht jaar durende merkbare verslechtering van de eigen levensomstandigheden. In de republieken van 'het nabije buitenland', de tot het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) behorende landen die tot 1991 de Sovjet-Unie vormden, wonen 25 miljoen Russen nu in een andere staat, waar zij hun privileges in één klap verloren hebben. Anders dan in bijvoorbeeld Polen en Hongarije, waar de levensstandaard flink gestegen is, zet de afbraak van de Russische economie zich jaar na jaar voort. Het Russische leger, eens de trots van het land, wordt nu door de eigen leiding als 'gevechtsonbekwaam' neergezet. Tsjetsjenië was een nationale vernedering. Al deze feiten leiden tot een vruchtbare basis voor speculaties over omsingelingscomplotten. Veel Russische politici geloven dat het Westen, en vooral de VS als wereldmacht, de huidige zwakte van Rusland willen misbruiken om de enige concurrent voor eens en altijd uit te schakelen. Zij komen dan met onloochenbare voorbeelden: In de aanloop van de Dayton-akkoorden over Bosnië werden veel beslissingen over het hoofd van Rusland genomen, hoewel Rusland partner in de contact- groep was. Pas na heel lang aandringen hebben de deuren van de G7 en de Wereldhandelsorganisatie zich een klein stukje voor Rusland geopend. De Amerikaanse wapenindustrie heeft een deel van de traditionele Russische markten overgenomen. De NAVO-uitbrei- ding naar Oost-Europa hangt samen met de vitale belangen van de Amerikaanse bewapeningsindustrie.
Oekraïne en de NAVO Een aparte rol in de Russische geopolitieke verhoudingen speelt Oekraïne in haar betrekkingen net de VS en de NAVO. De Amerikaan- se bemoeienissen met de stabilisering van dit land kunnen nog slechts uit geopolitieke motieven bekeken worden. Na Israël en Egypte staat Oekraïne op de derde plaats van landen die de meeste Amerikaanse steun ontvangen. Met geen enkel ander land in Oost- Europa heeft de VS een intensievere samenwerking op militair gebied. De VS heeft voor de Oekraïne speciale militaire consulta- tie-, opleidings- en bewapeningsprogramma's en in de hoofdstad Kiev werd een NAVO-informatiebureau geopend. Oekraiense parlementariërs hebben in het parlement, de Verkhovna Rada, het voorstel gedaan om een deel van de haven van Sevastopol in de Zwarte Zee, een strijdpunt tussen de Oekraïne en Rusland vanwege de daar liggende Zwarte Zeevloot, de NAVO als steunpunt voor haar vloot aan te bieden. Steeds wanneer de discussie tussen de presidenten Jeltsin en Kuchma over de militaire Sovjeterfenis hoog oplaaide, brachten Oekraiense politici een mogelijk NAVO- lidmaatschap in. Door deze vorm van chantage werd Moskou uiteindelijk gedwongen tot ondertekening van een Russisch-Oekraiens vriendschapsverdrag en baande het de weg voor de Grondacte NAVO-Rusland, tot grote woede van communistische en nationalistische afgevaardigden in zowel de Staatsdoema in Moskou als de Verkhovna Rada in Kiev.
Amerikaanse scenario's De Amerikaanse politiek ten aanzien van Rusland wordt gekenmerkt door twee stromingen. De eerste wil de huidige zwakte van Rusland gebruiken om geopolitieke veranderingen door te voeren en de vroegere wereldmacht definitief aan banden leggen voordat Rusland weer tot imperialistische gedachten komt. De andere stroming ziet in de strijd om de NAVO-uitbreiding naar het oosten en de daaruit voortvloeiende bereidheid tot compromissen van Russische kant de mogelijkheid om tot een nieuwe vorm van samenwerking te komen die uiteindelijk moet zijn gebaseerd op erkenning van de wederzijdse belangen.
De balans tussen beide scenario's leek door te slaan in de richting van de eerste, die vooral gedragen werd door de toenemende invloed van de Republikeinen in de Amerikaanse politiek, de Clintonaanhang stond achter de tweede variant. Met het onmiddellijk stopzetten van de Russische samenwerking met de NAVO is men weer terug bij af. De komende tijd zal moeten leren in hoeverre Rusland nog bereidheid toont zich als 'vernederde partij' neer te leggen bij de Amerikaanse machtspolitiek. Pro- westerse hervormers in Rusland zullen een moeilijke tijd tegemoet gaan, terwijl voor nationalisten en communisten de deuren wijd openstaan. Het zijn spannende tijden...
Auteur: Bas van der Plas - InSudok
