oktober 1996

Herkomst en achtergrond van de Humanistische Beweging

Sinds een half jaar zijn ze weer heel actief.
In fel oranje gekleurd tenue zichtbaar bij demonstraties, zoals de anti-racisme demonstratie op 21 maart en de Koppelingswet demonstratie op 22 juni. De Humanistische Beweging (HB) zit actief in het Landelijk Initiatief tegen de Koppelingswet (LITK), bij het PRIE (Participating Refugees In Europe) en bij de Vereniging Ethiopiërs Nederland (VEN). De Humanistische Beweging Nederland heeft anti-racisme en vluchtelingenpolitiek tot één van haar speerpunten gemaakt.
De vaagheid van de HB roept bij veel mensen vragen op: is het een sekte, wat zijn hun bedoelingen, waarom zijn ze plotseling zo actief en wat is nou eigenlijk hun achtergrond?
Een speurtocht in het heden en verleden naar de HB brengt helderheid, maar tegelijkertijd blijft de inhoudsloze vaagheid van hun doelstellingen als een waas boven hun activiteiten hangen.

Oorsprong

De Argentijnse ex-leider van de Jeugdbond voor Katholieke Aktie, Mario Louis Cobos, is de oprichter en geestelijk leider van de Humanistische Beweging. In de zestiger jaren verzamelde hij een groep mensen om zich heen om een 'nieuw' wereldbeeld te vormen. Een mix van allerlei godsdiensten, filosofieën en oosterse wijsheden vormde de basis. 'Innerlijk geloof in de mensheid' en meditatie zouden de oplossing bieden voor alle problemen.
Op 4 mei 1969 richtte Cobos 'De Gemeenschap' op. Cobos, die het pseudoniem Silo aannam, hield die dag een bergrede in Mendoza. In Gemeenschapskringen geldt deze rede als het equivalent van de bergpredikers in de bijbel. Aan deze rede dankt Cobos zijn tweede bijnaam: de Messias van de Andes.
In de annalen van 'De Gemeenschap' wordt begin jaren zeventig omschreven als een periode van vervolging door de Argentijnse militairen. Lijnrecht hiertegenover staat het feit dat Silo en zijn directe aanhang rustig op zijn ranch in Argentinië verbleven. Ook opende de Gemeenschap het ene na het andere meditatiecentrum in de grote steden, terwijl de aanhangers van Argentijnse oppositiegroepen heftig werden vervolgd.

Begin zeventiger jaren veranderde de Gemeenschap haar naam tijdelijk in 'Religieuze Gemeenschap'. Binnen een paar jaar verdween het religieuze en restte 'De Gemeenschap'. Op het Zuid- Amerikaans continent werden in die jaren veel afdelingen opgezet. Kort daarna was Europa aan de beurt.
De Canarische eilanden en Corfu, destijds bij uitstek vakantieoorden voor vrijgevochten jongeren, vormden de springplank naar Europa. Op de Canarische eilanden werd in 1974 een internationaal co”rdinatiecentrum opgezet, Corfu volgde een jaar later. Op beide eilanden werd het kader geworven en gevormd dat Europa rijp moest maken voor Silo's ideeën.

De interne organisatie bleef tot begin jaren tachtig relatief klein, maar met de verbreiding van de Gemeenschap in meer dan 40 landen ontstond de behoefte de basis te verbreden. De reeds bestaande hiërarchische structuur, met Silo aan het hoofd, werd in deze periode versterkt. Een structuur van raden, met aan het hoofd steeds een kaderlid verstevigde de machtsstructuur voor de geplande uitbreiding.

Humanistische Partij

In 1983 is het moment daar om naar buiten te treden. Onder de naam Humanistische Partij worden in verschillende landen campagnes gevoerd. Tegen de werkloosheid en monopolies, voor actieve geweldloosheid, coöperatieve systemen en vrije keuze. Zonder partijprogramma, maar met een aantal schreeuwerige leuzen en propagandamateriaal dat vooral op jongeren gericht was, gingen de Gemeenschappers de straat op.
"De coördinatie van activiteiten vindt plaats vanuit Madrid. Elk land krijgt z'n eigen coördinator. De aanwijzingen worden wekelijks verspreid. De oprichting van partijen in Europa moet in gang worden gebracht. We willen 2 miljoen mensen bereiken, maar er kan ook iets krachtigers ontstaan, zodat we 20 miljoen mensen bereiken", aldus Silo in zijn 'aanwijzingen voor Europese Aktie'. Silo gaat verder over de verhouding tussen de Partijen en De Gemeenschap: "De Gemeenschap heeft nauwe banden met de partijen, zover partijactiviteiten het lidmaatschap van de Gemeenschap bevorderen".
Tegelijkertijd werd in een aantal landen 'de groene toekomst' opgericht: Ecologische basisgroepen, die soms onder de al bestaande naam van de Groenen opereerden, bijvoorbeeld in Zwitserland. Tegelijkertijd werd de groene beweging in de thuisbasis Argentinië juist geridiculiseerd. Daar was men fervent voorstander van de uitbouw van kerncentrales.

Ook Nederland kreeg zijn Humanistische Partij. Even leek het mis te gaan, want was er al niet een Humanistisch Verbond? Toen de Humanistische Partij ook nog de naam van het Verbondsblad 'de Humanist' overnam was de maat vol voor het Humanistisch Verbond.
Een kort geding kon niet voorkomen dat 'De Humanist' nu voortaan ook door de Humanistische Partij gebruikt mocht worden. Humanisme is een levensbeschouwing, op die naam rust geen enkel recht, oordeelde de rechter.
"Weg met de Zwijnocratie" , "Niets boven de mens en geen enkel mens boven een ander mens"; de Humanistische Partij speelde driftig in op de alom heersende onvrede begin tachtiger jaren. Er werd een groot beroep gedaan op de vrijwilligers. "Veel nicotine, cafe‹ne en weinig slapen", zo omschreef een militant uit de hoogste kringen destijds zijn tijdsindeling. "Altijd stonden er Grote Dingen te gebeuren, de verwachting daaraan te voldoen was hoog en voor het tot stand brengen van de 'geweldloze en solidaire' samenleving moesten contacten met oude vrienden en ouders, studie of werk wijken". Van enige invloed op de partijlijn was geen sprake: "Het horizontalisme, daar zien we geen heil in. Het horizontalisme van de eeuwige en eindeloze democratische discussie, die eigen mening boven alles stelt en nooit tot conclusies komt", aldus Peter Noordendorp, leider van de Humanistische Beweging in Nederland, in een interview in HN (29/6/85).
De Humanistische Partij raakte vooral in opspraak door het misbruik dat de Partij maakte van campagnes of naam van anderen. Na een golf negatieve publikaties halverwege de jaren tachtig ging het snel bergafwaarts met de partij. Met de gekozen thematiek recruteerde men vooral jongeren, die meestal na een paar maanden wel genoeg hadden van de partij. "Vreselijk vond ik het, heel erg. Je moest in retraite, zoals ze dat noemden, en dan was je er meteen bij aangesloten. Er hing een raar soort slappe lach sfeertje, iedereen deed positief tegen elkaar. Maar zodra je iets vroeg werd er heel agressief gereageerd. Als je daarvan iets zei was de reactie 'dat zit in jezelf'. Ik heb nog een folder van ze doorgenomen maar daarvan snapte ik de ballen. Terwijl ik toch niet gek ben, ik studeer. Ze wekten op mij de indruk van een sekte-achtige club, met trekjes van de Centrumpartij", aldus Janine in de Tijd van 14 juni 1986.

Humanistische Beweging

Met een lange adem heeft de Humanistische Partij de afgelopen jaren veel basiswerk verricht. Vanuit het Humanistisch Centrum in de Amsterdamse Jan Steenstraat 64hs wordt een 'wijkkrant' uitgeven die op het eerste gezicht erg veel weg heeft van de gangbare Nederlandse wijkkrantjes. Veel advertenties van en verhaaltjes over middenstanders, geflankeerd met informatie van de Humanistische Beweging en elke aflevering een nieuwe 'Geleide Ervaring'. Het actief zijn op wijknivo heeft de laatste jaren voorrang gehad bij de HB. In het blad 'Nieuw Humanisme', de nieuwsbrief van de HB, wordt aandacht besteed aan het 'Humanistisch Gemeenteplan'. 'Herdemocratisering' en 'over problemen moet d r beslist worden, waar ze opduiken, nl. in de buurt/de wijk'. In plaats van een gemeenteraad zou er een gemeentforum moeten komen, waar de burgers over hun aangelegenheden kunnen beslissen en waar hun mandaatdragers verantwoording afleggen over het werk dat ze verricht hebben. Daarnaast zouden referenda een grote rol moeten spelen. Wat er nu echter wezenlijk anders moet dan in de huidige gemeenteraden blijft in het vage.
Vanaf januari dit jaar richten de leden van de HB zich actief op het gebied van anti-racisme en vluchtelingenbeleid. De achtergrond van deze bezigheid is eigenlijk simpel. In 'Wie we zijn en Wat we doen' wordt uitgelegd waarom de HB actiefronten opzet. 'De Humanistische Beweging dynamiseert actiefronten met de bedoeling steeds meer het karakter van een sociale beweging aan te nemen. De organisatie van actiefronten is flexibel en omvat verschillende deelnamevormen, afhankelijk van de interesse en mate van inzet van de betrokkenen. De Humanistische Beweging heeft echter een sterke, permanente en verantwoordelijke structuur nodig, die in staat is om in conflictgebieden activiteiten in gang te zetten en deelnamemogelijkheden te scheppen. De leden van deze structuur komen uit deze actiefronten voort en werken in op deze actiefronten. Ze organiseren zich in groepen van tien of meer personen. Deze groepsgedelegeerden worden door teamgedelegeerden gecoördineerd. Zo wordt een basisraad in een actiefront gevormd en is het die basisraad die het actiefront uitbreidt. Verder worden teamgedelegeerden van tien of meer basisraden door een nieuwe gedelegeerde gecoördineerd enzovoort'. Het lijkt minder om het onderwerp te gaan dan om de opbouw van de eigen organisatie. Dat blijkt ook een beetje uit de grote diversiteit aan onderwerpen waar men zich wereldwijd me bezighoudt. 'Groene' politiek in Duitsland en Zwitserland, anti-racisme in Nederland en Italië ...... Wel over heel wereld verspreid zijn de wijkcentra, waar de meditatieve Geleide Ervaringen plaatsvinden.
In Nederland richt de Humanistische Beweging zich dus hoofdzakelijk op 'migranten'. Samenwerkingsverbanden met het LITK, PRIE en de VEN zijn een aantal tastbare resultaten van hard werken. De algemene indruk van de organisaties waar de HB mee samen werkt, blijft dat het een vage, maar hard werkende, sympathieke club is. Alleen de werkelijke achtergrond en inzet blijft zoals altijd onduidelijk.

Ideologie, religie of sekte?

Silo is nog altijd de belangrijke ideoloog, richtinggever van de Humanistische Beweging. Zijn ideeën, boeken, brieven en meditaties vormen de belangrijkste leidraad voor leden van de HB. De oudere geschriften van Silo gaan vooral over het menselijk lijden en de manier waarop we daarmee zouden kunnen breken. De laatste jaren neemt Silo de ruimte om zijn sociaal politieke visie te beschrijven.

'Lijden' heeft een centrale betekenis in de filosofie van de Gemeenschap. Aan het collectieve lijden van de mensheid zou een einde komen als we een menswaardige richting geven aan ons geheugen en onze verbeelding. 'Door het leven in dienst te stellen van de mensheid, richting een zinvol bestaan dat leidt tot maatschappelijk en individueel evenwicht'. Silo stelt dat een bestaan waaraan 'richting ontbreekt of dat een valse betekenis heeft, tot persoonlijk en collectief lijden zal leiden'. De Gemeenschap is het instrument dat 'behulpzaam is bij het duidelijk maken van die betekenis of bij het omzetten van de valse betekenis in een waarachtige ori‰ntatie in het leven'. 'Samengevat kunnen we stellen dat, wanneer de werkelijke zin zich openbaart, de mens zich met zichzelf verzoent en daarmee het lijden terugdringt en de weg opent naar geluk'.
Het meebeleven van Geleide Ervaringen is hiervoor het middel. De Geleide Ervaring is een aloude meditatieve ceremonie. Een ex-lid van de Humanistische Beweging: "Er werd steeds gezegd dat men een ander systeem wilde, maar niet wat voor systeem dan. Intern werd daar ook nooit over gediscussieerd, het bleef allemaal heel erg vaag. Ik herkende er dingen in van sekten. Zo werd er bijvoorbeeld gemediteerd. Dan moest je je ogen dichtdoen en las de leiding een verhaaltje voor over de dood of vreugde of blijdschap. Eén van die verhaaltjes ging zo: je liep over een weg, kwam bij een splitsing en dan moest je een keuze maken. De goede was de weg van de Gemeenschap. Hardstikke link was dat, want die mensen zijn er niet bevoegd voor en je kunt er heel angstig en verward door raken. Het gebeurde gewoon op een boerenlullenmanier".
In het boek 'Normen en Ceremoniën van de Gemeenschap' wordt veel duidelijk over Silo's visie op de menselijke psyche. 'Ongeacht zijn of haar leeftijd, blijft de mens altijd een kind dat leiding nodig heeft. Bereid je erop voor, in de mooiste stad van het Licht binnen te treden, in deze stad, die nog nooit door een mensenoog is aanschouwd en welk gezang nog nooit door een mensenoor is gehoord. Kom, bereid je erop voor in de mooiste aller 'Lichter' binnen te treden.' De weg hierheen bestaat uit beproevingen en vooral oefeningen in de vorm van de Geleide Ervaringen. Reiniging van de geest, het loslaten van de psyche, gevolgd door een openstelling voor aanwijzingen van Silo. Uiteindelijk volgt een overgave: 'Wie voor het sterven sterft, zal nooit meer sterven'. In 'Van binnenuit gezien', een verslag van tien lange meditatiedagen, geeft Silo de lezer een leidraad uit zijn loze leven en deze om te vormen tot een 'ontwaakt en bewust' bestaan. Als een echte Goeroe spreekt hij zijn leerlingen toe: "Denk niet dat je me zult begrijpen door me tegen te spreken. Misschien ben je van mening je inzicht te verruimen. Maar tegenspraak is in dit geval zeker niet de weg."

Tussen 1991 en 1993 schreef Silo tien brieven aan zijn vrienden, die uiteindelijk in boekvorm zijn gepubliceerd. Ze gelden momenteel als leidraad voor de Humanistische Beweging.
De eerste drie brieven concentreren zich op de ervaringen van de individuele mens. Het zijn analyses van de algemeen 'verslechterende' situatie die we eigenlijk gewend zijn van communisten. Silo plaatst naast de economische analyse ook de individuele ellende in hetzelfde kader. 'Binnen een relatie vechten partners om de macht, en al vanaf het begin van hun verhouding maken zij een optelsom of het voordeliger is om bij elkaar te blijven of dat ze beter uit elkaar kunnen gaan. Nooit eerder was de communicatie in de wereld zo groot, maar desondanks lijdt ieder individu met de dag meer onder gebrek aan communicatie. Nooit eerder waren de stedelijke centra zo dicht bevolkt, maar desondanks hebben de mensen het over 'eenzaamheid'. Nooit eerder hadden individuen zo'n behoefte aan menselijke warmte, maar desondanks maakt elke vriendelijke en hulpvaardig bedoelde toenadering achterdochtig. Dit is de situatie waarin al deze arme mensen terecht zijn gekomen, en ieder afzonderlijk individu wordt ertoe gebracht te geloven dat hij de ongelukkige is die iets belangrijks heeft te verliezen, een 'hemels' iets dat wordt begeerd door de rest van de mensheid'.
De oplossing die Silo aanreikt is anders: solidariteit op basis van wat ooit 'broederschap' werd genoemd. 'Wanneer een individu tot de conclusie komt dat schizofreen individualisme een doodlopende weg is ...wanneer hij voelt dat de meest 'onbetekenende' persoon meer menselijke kwaliteit bezit dan een of ander waardeloos individu dat dank zij de omstandigheden toevallig aan de top van het succes terecht is gekomen ... wanneer dit allemaal gebeurt, komt dat omdat binnen het individu de Bestemming, die de volken altijd heeft voortgestuwd op het best denkbare pad van de evolutie, weer gaat spreken, deze bestemming, die zo vaak vervormd en zo vaak vergeten is, maar die altijd weer werd teruggevonden in de bochten van de geschiedenis'.
Uiteindelijk komt Silo tot een soort algemene hedendaagse gedragscode. Ten eerste moet de mens streven naar een soort evenredigheid, waarbij hij probeert de belangrijkste zaken van het leven als één geheel te beschouwen. Ten tweede zou de mens moeten streven naar een soort toenemende aanpassing, waarbij hij handelt met het oog op de evolutie in plaats van op korte termijn beslommeringen. Ten derde moet de mens goed-getimed handelen, waarbij hij zich terugtrekt als hij wordt geconfronteerd met een te sterke kracht. Als laatste bepleit Silo een soort coherentie, waarbij die handelingen worden gebundeld die een gevoel geven van eenheid, van harmonie met zichzelf, en waarbij alle handelingen achterwege worden gelaten die tegenstrijdigheden oproepen en die worden ervaren als in tegenspraak met wat diegene denkt, voelt en doet.

De structuur

In de beginperiode had De Gemeenschap het karakter van een strenge orde volgens het sneeuwbalprincipe. De binnenste cirkel, met Silo aan het hoofd, bestaat uit 14 ordeleden. Al deze ordeleden hebben weer een eigen raad, waarvan zij de coördinator zijn. Leden van deze raden vormen vaak weer eigen raden waarvan ze dan hoofd-gedelegeerden zijn. Zo zet de structuur zich door tot uiteindelijk de simpele sympathisant (zie plaatje). Leden zijn verplicht de hiërarchische structuur te bewaken. Het Magistraat (de aplha-kring) geeft autoritaire aanwijzingen, algemene beslissingen worden niet door middel van stemmen genomen. De lijnen lopen alleen van boven naar beneden. Toetreding in de sekte is alleen mogelijk door uitverkiezing van een leider. De ceremonie van toetreding is er ‚‚n met het nabidden van formules. Handoplegtechnieken moeten de kracht van de leider doorgeven. Deze in de Gemeenschap opgezette sneeuwbalvormige structuur werd in de Humanistische Partij en Beweging gestaag voortgezet. Het radensysteem werd uitgebouwd tot een uitgekiende structuur. Elke raad bestaat uit 10 mensen, aan het hoofd waarvan een conductor, tegenwoordig 'orientator' genoemd, staat.
Iemand die lange tijd aktief was binnen de Humanistische Partij "Ik vond het eng worden doordat ze steeds meer de nadruk gingen leggen op het massale. De beweging moest zo snel mogelijk zo groot mogelijk worden. Er werden zelfs kinderen van 12 jaar lid gemaakt.
Op de informatiebijeenkomsten werden de mensen overrompeld." Achteraf moet vooral Peter Noordendorp, de Nederlandse leider van de HB, het ontgelden: "Die Peter is echt gewoon op macht uit. De rest heeft het gewoon niet door. Dat zijn heel na‹eve mensen. Er wordt sterk ingespeeld op twijfels en onzekerheid. Zo was er vroeger maar één maal per week een bespreking voor actieve leden, nu elke avond. Je hoort daar niets anders dan Silo, Silo, Silo ..."

Sekte of Sociale Beweging

Is de Humanistische Beweging nu een sekte of toch gewoon een sociale beweging? De HB heeft de eer opgenomen te zijn in het sektedeel van het boek 'Religieuze Bewegingen in Nederland' en wordt daar op één lijn gesteld met bijvoorbeeld de Scientology Church.
Ook het Duitse 'Lexicon der Sekten' besteed aandacht aan de Humanistische Beweging. De Duitsers geven hen de trefwoorden: autoritair, gehoorzaam, initiatie, missie, wetenschap en ritueel. Ook uit Duitsland komt de brochure 'Fhrercultuur als partijprogramma, de 'Groene Toekomst' en de Humanistische Partij als lokvogels van het occulte Siloïsme'. Deze brochure is duidelijk in haar conclusie: de Humanistische Beweging heeft veel kenmerken van een sekte: de rituele initiaties, de gehoorzaamheid aan de leer van Silo en het werken met 'mantelorganisaties' worden als kenmerken genoemd.
Ook in Nederland zijn halverwege jaren tachtig veel artikelen verschenen die de Humanistisch Partij