Krant: De Vreemdelingen-wet 2000
de nieuwe orde, oktober 1998
Techniek en politiek, een gevaarlijk
verbond?, oktober 1998De verdedigingslinies van Europa, oktober 1998
Georganiseerde mensensmokkel of georganiseerde instroom (mei 1998)
Mensensmokkel: het bedreigde continent (mei 1998)
De muur weer wat hoger (december 1997)
Harmonisatie van de asielpolitiek op Europese schaal (1997)
Het verwijderingscentrum Ter Apel in het kader van het Nederlandse vreemdelingenbeleid (eind 1995)
Vergelijking tussen een gewoon AZC met het AZC dat in Ter Apel gepland is (eind 1995)
Uitwerking herziene Vreemdelingenwet (maart 1994)
Commentaar op Herziene Vreemdelingenwet van 1 januari 1994 (december 1993)
Techniek en politiek, een gevaarlijk verbond?
Camera's in de bus, chip-card voor de bank, DNA-registratie voor criminelen, nieuwe technieken die al niet meer weg te denken zijn uit ons moderne bestaan. Maar een smart-card met echt alles erop en eraan zoals in Thailand, een geïmplanteerde microchip met zendsignaal of een digitale foto in een centrale databank, lijken nog ver weg.Toch blijken politieke beleidsmakers over de hele wereld deze technieken meer en meer te zien als een middel om de maatschappij vorm te geven, te beheersen en te controleren.
Kritiek is er nauwelijks en wie kritiek heeft, wordt de mond gesnoerd.
De techniek wordt immers ingezet ter bescherming van de burger zelf.
Wie niets te verbergen heeft, heeft ook niets te vrezen. Maar neemt de techniek niet een loopje met de politiek? Worden technische toepassingen niet een simpele oplossing voor maatschappelijke vraagstukken die juist om andere oplossingen vragen?
Met de komst van de computer en van digitale beeld- en opname technieken
zijn de mogelijkheden van controle en beheersing de laatste jaren flink
toegenomen. Zo wordt bij identiteitscontroles vaker gewerkt met biometrische
kenmerken (zoals vingerafdrukken en irisherkenning) en wordt een steeds
groter deel van de openbare ruimte (NS-stations, bussen, bepaalde delen
van steden) d.m.v. videobewaking gecontroleerd. De introductie van nieuwe
controletechnieken gaat meestal gepaard met fikse vertogen over de toename
van criminaliteit of fraude. `Honderden illegalen op één
adres' was het ver
toog voor de invoering van het Vreemdelingen Administratie Systeem, en
`Grote fraude onder uitkeringstrekkers' toen de computers van de Sociale
Diensten werden gekoppeld.
De Koppeling
Het koppelen van (computer)bestanden is naast het plaatsen van camera- en/of videobewaking het belangrijkste controlemechanisme voor de `openbare ruimte'.In het artikel over het project `Zoeklicht' in ditzelfde nummer wordt maar al te duidelijk dat de fraude die door het koppelen van bestanden wordt opgespoord minimaal is.
Het middel dat ingezet wordt staat dus niet in verhouding tot wat het oplevert. Wat wel gebeurt is dat mensen in een verdacht hokje geplaatst worden.
In `Big Brother' verduidelijkt Simon Advies (directeur van Privacy International) aan de hand van een voorbeeld uit Australië de waanzin van het koppelen. Een project van de Australische Belastingdienst in 1994, dat een vergelijking betrof tussen 20 miljoen datafiles en dat 17 miljoen dollar kostte, leverde geen enkel geval van misbruik op. Recentelijk onderzocht het Ministerie van Sociale Zaken zo'n 137 miljoen datafiles. Er bleken 2,2 miljoen `fouten' in te zitten, waar
van er 182.442 werden uitgeselecteerd voor verder onderzoek. 40.000 Mensen kregen een brief, en door hun antwoorden vielen er weer 26.000 af. Van de 14.000 die er overbleven wordt een aantal verder onderzocht. In praktijk blijkt tot nu toe minder dan 1% van zo'n uitgeselecteerde groep werkelijk te frauderen.
Ondertussen zijn al wel hele groepen `verdacht', van veel mensen wordt de privacy aangetast en moeten onschuldigen hun onschuld bewijzen. In feite vindt er door het koppelen van steeds meer databestanden een constante `scan' plaats van de hele bevolking. Het lijkt momenteel nog mee te vallen, de problemen van het koppelen van bestanden zijn nog altijd groter dan werd verwacht. Bij de opzet van nieuwe systemen wordt er echter al rekening gehouden met een koppeling aan andere bestanden.
Elke burger zal over niet al te lange tijd een `digitaal evenbeeld' hebben. Een evenbeeld dat voor de overheid meer waarde heeft dan de burger zelf. De burger zelf zal steeds meer de plicht krijgen zijn onschuld te bewijzen, iets wat bij asielzoekers al flink aan de gang is.
De openbare ruimte
Naast een digitaal evenbeeld zal iedereen in de toekomst nog een op video vastgelegd evenbeeld hebben. Begonnen als trend in de VS, Frankrijk en Groot-Brittannië verspreiden de camera's zich over heel Europa.Ook hier wordt het beeld van de techniek gebruikt als oplossing voor een maatschappelijk probleem: de criminaliteit. De technieken die gebruikt worden ontwikkelen zich steeds meer richting `intelligente dataminers'.
In de meest simpele vorm gaat het om videoregistratie voor kortere duur. Banken bijvoorbeeld registreren de hele dag door wie het gebouw in en uit gaat en wissen de tape na een dag.
Iets geavanceerder is het maken van opnamen met een digitale camera. Daarbij kunnen beelden veel eenvoudiger worden opgeslagen en teruggezocht. Ook wordt het koppelen aan andere bestanden zo veel eenvoudiger.
Zo bewaren veel banken met een digitaal opnamesysteem bijvoorbeeld een foto van iedere bezoeker op cd-rom. Ook het centrum van Ede zal op deze manier in de gaten worden gehouden.
Weer verder gaat het koppelen van digitale video-opnamen aan andere digitale bestanden. Een voorbeeld hiervan is het videobewakingssysteem dat in het centrum van Liverpool is geïnstalleerd. De opnamen van dit systeem worden vergeleken met digitale beelden van geregistreerde criminelen. In de controlekamer krijgt men een signaal als zo iemand op het beeld verschijnt. De bewakingsdienst zal die persoon dan extra in de gaten houden.
In Nederland wordt het koppelen van digitale beelden vooralsnog alleen toegepast bij de controle langs de snelwegen. Er zijn momenteel twee systemen geïnstalleerd: één langs de ringweg rond Amsterdam en één langs de A2 van Amsterdam naar Maastricht. Het systeem herkent alle uiterlijke kenmerken van een auto, zodra die maar één keer geregistreerd is. Ook het aantal hoofden achter de voorruit, de kleur en vorm van de auto en stickers op de auto worden geregistreerd.
Daarnaast wordt het kenteken omgezet en vergeleken met het bestand in Veendam. Zwartrijders krijgen onmiddellijk een boete thuisgestuurd. Tot nu toe worden alleen de beelden van verkeersovertreders bewaard, maar als er in Nederland volgend jaar definitief op het rekeningrijden wordt overgegaan, zullen de bewegingen van automobilisten nog nauwkeuriger in kaart worden gebracht.
In de staat Massachussetts in de VS is een project gaande om alle 4,2 miljoen bezitters van een rijbewijs te voorzien van een digitale foto. Tevens zullen deze foto's worden opgeslagen in een database. Videoregistraties kunnen vervolgens gemakkelijk worden gekoppeld aan deze database. Het gevolg hiervan is, dat de bewegingen van de aldus geregistreerde mensen op een gegeven moment vrij nauwkeurig in kaart te brengen zijn.
De identificatie
Naast beheersing en controle van de openbare ruimte proberen overheid en bedrijfsleven ook meer grip te krijgen op de persoonlijke levenssfeer. Daar waar de overheid de nadruk legt op fraudebestrijding, gaat het belang van bedrijven hoofdzakelijk naar goed controleerbaar betalingsverkeer. De ultieme controle richt zich nu vooral op uitkeringstrekkers, maar ook steeds meer voorzieningen die de overheid verstrekt zijn onderhevig aan een streng controlesysteem. Basis voor controle is de persoonsidentificatie. Op dit moment kan nog worden volstaan met een paspoort als identificatiemiddel, maar het toepassen van biometrische kenmerken en/of micro-chips zal wellicht weldra het paspoort overbodig maken. Ook DNA-registratie zal een belangrijke rol gaan spelen.Fraude en misbruik worden aangegeven als reden om nieuwe identificatieverplichtingen te introduceren. Maar hoe ver kan een overheid gaan? In Engeland circuleerde al in 1994 al een voorstel om van alle burgers die een overheidsuitkering kregen een vingerafdruk op te slaan. Maar of de identificatie nu verloopt via een vingerafdruk, of zoals nu in Nederland via het sofinummer, eigenlijk maakt het niet zoveel uit. Belangrijker is het om te weten welke gegevens gekoppeld gaan worden aan deze identificatiesystemen.
Wie een bijstandsuitkering heeft of een verblijfsvergunning aanvraagt, kent de vragen. Mag ik uw giro-afschriften zien, wie is uw huisarts, van wie is die tandenborstel en ga zo maar door. Door mensen die totaal afhankelijk zijn van een gulle overheid (vanwege het hebben van een uitkering of verblijfsvergunning) wordt dit als onprettig ervaren.
De techniek en de politiek gaan hier hand in hand. Technisch is er steeds
meer mogelijk, de politiek stelt steeds meer regels, waarop de techniek
zich weer ontwikkelt, de politiek ontdekt nog kleine gaatjes en de techniek
woekert voort. Uiteindelijk zal de privacygevoelige informatie een zwervend
bestaan leiden door de overheidcomputers, die eenmaal gekoppeld, als één
groot neuraal overheidsnetwerk de burgers zal controleren. Hoe ver deze
ontwikkeling kan gaan is (vreemd genoeg) duidelijk zichtbaar in Thailand.
Iedere burger is de afgelopen drie jaar voorzien van een hig-tech plastic
identiteitsbewijs. De kaart bevat een digitale vingerafdruk en foto, familiegegevens,
opleiding en beroep, nationaliteit, religie en gegevens van belastingdienst
en politie. Alleen met deze kaart heeft men toegang tot overheidsvoorzieningen.
Daarnaast wordt de kaart gebruikt voor controles op straat. Alle op deze
manier verzamelde gegevens worden opgeslagen in het centrale bevolkingsregister.
De Thaise overheid heeft hiermee een zeer geavanceerd controlemechanisme
opgezet: van alle burgers wordt bijna alles geregistreerd.
Met de introductie van de smart-card zal de mogelijkheid tot het koppelen
van privé-gegevens nog verder toenemen. Al veel varianten van de
smart-card zoals de chipcard worden toegepast. In feite is de smart-card
een heel klein persoonsgebonden computertje, waar afhankelijk van het
doel van alles op geregistreerd kan worden. Zo zal de Albert Heyn graag
de uitgavepatronen van haar klanten willen volgen en zijn artsen
geïnteresseerd in het medisch verleden van hun patiënten. De
Thaise ID-card vormt de ultieme verzameling persoonlijke gegevens, maar
ook de diverse bedrijfsgerichte kaarten zijn te koppelen als de politieke
wil er is.
Een stapje verder in de richting van totale controle is de ontwikkeling
van de geïmplanteerde microchip. In Nederland kennen we al een systeem
van geringeloorde koeien; in de VS ontwikkelden diverse bedrijven iets
vergelijkbaars voor mensen. Op de microchip kunnen, net als op de smart-card,
naar believen gegevens worden gezet. Nu nog vindt de techniek aftrek binnen
de medische wereld, waar bijvoorbeeld bij borstimplantaties een microchip
wordt toegevoegd met medische gegevens van de geïmplanteerde. In
de VS wil men ook bij andere operaties microchips implanteren, omdat dossiers
dan nooit meer zoek zouden raken. Maar de bedrijven hebben meer plannen:
wat te denken van implanteren van microchips bij ouden van dagen of kinderen?
Dit vanwege de mogelijkheid van bepaalde microchips om een signaal uit
te zenden: een verloren familielid is zo zeer gemakkelijk op te sporen.
Een volgende stap is het implanteren van criminelen: een eenvoudiger vorm
van huisarrest bestaat er niet. Op den duur wordt het eenvoudiger iedereen
maar een microchip te geven; al die pasjes verliezen we toch maar.
Het verbond
Natuurlijk is het niet zo dat technische ontwikkelingen een autonoom proces vormen binnen de maatschappij. Uit de artikelen over het project ‘Zoeklicht’ en over de controle binnen de asielketen blijkt zeer duidelijk welke stimulerende rol de politiek in dit geheel speelt. De politiek heeft de afgelopen tien jaar een duidelijke keuze gemaakt: een keuze voor de vrije markt en daarmee voor inkrimping van overheidsuitgaven binnen de collectieve voorzieningen. Gevolg hiervan zijn de strengere regels voor het gebruik van die voorzieningen. Regels die vaak zo specifiek zijn (zie bijvoorbeeld de Bijstandswet of de Koppelingswet), dat de controle erop een verregaande aantasting van de privacy inhoudt.De moderne staat wantrouwt zijn burgers. Experts (medici, technologen en andere wetenschappers) zeggen het beste voor te hebben met de burgers, maar gezamenlijk stellen ze de regels. Deze regels dienen tot nu toe vooral een preventieve controle, die gericht is op het voorkomen van overtredingen: zonder dat er sprake is van (een verdenking van) overtredingen, hebben ze direct invloed op het begaan van het persoonlijke leven van velen. Camera’s in de stad, identiteitsplicht en medische dossiers op smart-card: een preventie-ideologie die slechts tot gevolg heeft dat iedereen al bij voorbaat verdacht wordt en die alleen maar leidt tot meer angst.
Wil van der Schans
Verder lezen:
Administratieve Apartheid - Brochure van het Autonoom Centrum over controle
en registratie van mensen met en zonder verblijfsvergunning, juni 1996
Integrale veiligheid - Justitiële Verkenningen nr. 5, juni 1995
In Beeld gebracht - privacyregels voor het gebruik van videocamera’s voor
toezicht en beveiliging, Registratiekamer, januari 1997
Big Brother - Britains web of surveillance and the new technological order,
1996, Simon Advies
Bürgerrechte & Polizei/CILIP nr. 60, Special Uberwachungstechnologien
deel 1
Bürgerrechte & Polizei/CILIP nr. 61, Special Uberwachungstechnologien
deel 2
