Verwijderingscentrum Ter Apel (mei
1998) Rapport praktijk Ter Apel (november 1996)
Open brief 13 juni 1996 Verwijderingscentrum Ter Apel
Verwijderingscentrum Ter Apel (april 1996)
Chronologie Verwijderingscentrum Ter Apel (eind 1995)
Het verwijderingscentrum Ter Apel in het kader van het Nederlandse vreemdelingenbeleid (eind 1995)
Vergelijking tussen een gewoon AZC met het AZC dat in Ter Apel gepland is (eind 1995)
Verwijderingscentrum Ter Apel (september 1995)
Ter Apel, gevangenschap van afgewezen asielzoekers en illegalen: Hoezo 50 jaar bevrijding? (begin 1995)
mei 1998
Verwijdercentrum Ter Apel
Temidden van eindeloze weilanden en braakliggende akkers bevindt zich, op het voormalige NAVO depot in Ter Apel, het verwijdercentrum (VC). Op het terrein zijn ook een onderzoekscentrum (OC) en een 'buffercentrum', voor onverwachte instroom gevestigd. De bouw van het Huis van Bewaring op het zelfde terrein, met zo'n 400 cellen is vrijwel afgerond. Met de letterlijke en figuurlijke dreiging van zo'n gevangenis naast de deur zal de sfeer in het kamp nog grimmiger worden.
In het VC wachten zo'n 400 uitgeprocedeerde, moeilijk uitzetbare vluchtelingen af of hun uitzetting werkelijk plaats zal gaan vinden.
De bewoners van het VC zijn gehuisvest in caravans en houten noodwoningen. Wie zich daarbij een gezellige camping voorstelt, vergist zich. De caravans staan in strakke, rechte patronen op een kaal veld met betonnen paden ertussen. Een bewoner noemde het een woestijn. Per vijftien caravans staat een cabine waar mensen kunnen koken en zich kunnen wassen. De caravans hebben geen water. Ook de inrichting van de woonruimtes is kaal; afgezien van een TV en wat kantine-meubelair zijn de woningen en caravans volkomen leeg. Alles is er op gericht hechting tegen te gaan. Mensen moeten leven met de gedachte aan hun verwijdering uit Nederland, die elk moment plaats kan vinden. Toch 'wonen' veel mensen hier een half jaar in dit eindstation.
Johnny ontving vorig jaar zomer, terwijl hij midden in zijn examens MTS zat, een brief van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) met het verzoek naar Ter Apel te komen. Hij verbleef toen drie jaar in Asielzoekerscentrum (AZC) Vlissingen. Johnny kwam op 17-jarige leeftijd als wees naar Nederland. Zijn ouders zijn in de burgeroorlog in Liberia om het leven gekomen. Over de reden van de overstap naar Ter Apel werd hij in het ongewisse gelaten. In Ter Apel bleek het de bedoeling dat hij daar zijn uitzetting diende af te wachten. Over een uitzetting was hem ook nog niets meegedeeld. Johnny: 'Ik kreeg niet eens toestemming om mijn boeken in Vlissingen op te halen om herexamen te kunnen doen in de twee vakken die ik niet gehaald had'.
Half-gevangen
Bewoners van het verwijdercentrum moeten twee keer per dag 'stempelen', met behulp van vingerafdrukken wordt hun aanwezigheid in het centrum gecontroleerd. Wie drie keer niet 'gestempeld' heeft wordt Ter Apel uitgezet, dat wil zeggen, komt zonder geld of onderdak illegaal op straat te staan. Op aanvraag kan men bij wijze van uitzondering een weekend vrijstelling krijgen van deze meldplicht. Omdat praktische zaken, zoals juridische of medische hulp, waar grote behoefte aan is, voornamelijk op werkdagen geregeld moeten worden, schieten de meeste bewoners met een weekend weinig op. De bewegingsvrijheid van mensen in Ter Apel is zodoende minimaal, zonder dat Ter Apel een gevangenis, of meer toepasselijk, een concentratiekamp, genoemd kan worden.
Verwijderen
De aanwezigheid in het VC heeft tot doel de uitzetting van vluchtelingen voor te bereiden; er wordt getracht vluchtelingen aan het buitenland kwijt te raken. Veel landen weigeren ingezetenen terug te nemen als niet alle papieren honderd procent in orde zijn. Omgekeerd beschikken veel vluchtelingen niet over identiteitspapieren omdat deze moeilijk of niet verkrijgbaar waren in het land van herkomst. Of omdat vluchten nu eenmaal niet op eigen naam en identiteitsdocument kan. Vluchtelingen in het VC worden daarom voortdurend en intensief verhoord om hun identiteit te verifiëren.Dat wekt bevreemding bij bewoners als Nelson, een Liberiaan die al zes jaar in Nederland woont: 'Op mijn identiteitskaart van het VC staat vermeldt: geboorteplaats onbekend. Dat is absurd. Ik woon al zes jaar in Nederland en mijn herkomst is nog nooit in twijfel getrokken. Ik heb de IND een geboortecertificaat overhandigd waar al mijn gegevens op vermeld staan. Dat is in beslag genomen, voor onderzoek zeiden ze, en ik heb het nog steeds niet terug gekregen. Toen ik weigerde de bewonerspas in ontvangst te nemen omdat mijn geboorteplaats er niet op vermeld stond, werd ik bedreigd met op straat zetten'.
Intimidatie
Rond de verhoren hangt een zweem van intimidatie. Vluchtelingen worden door drie mensen tegelijk verhoord waarbij regelmatig dreigementen vallen. De deur van de ruimte waar het verhoor plaatsvindt wordt op slot gedraaid om de machteloosheid van de vluchteling nog eens extra te beklemtonen.Johnny: 'De IND-medewerkers komen soms om zes, zeven uur 's ochtends, na een paar bonzen op de deur, je kamer binnen. Als je niet mee wilt komen of vragen niet beantwoordt, dreigen ze je op straat te zetten, of in een gevangenis op te sluiten. Ik slaap niet goed sinds ik hier woon, omdat ik nooit weet waar ik aan toe ben'.
Johnny: 'Vaak worden dingen op vier, vijf verschillende manieren gevraagd, om te zien of je wel dezelfde antwoorden geeft. Ze moeten wel denken dat we, omdat we zwart zijn, ook dom zijn'. Mensen worden aan willekeurige ambassades 'gepresenteerd' in de hoop reisdocumenten voor hen los te krijgen. Nederland stuurde tot eind maart geen mensen naar Liberia terug vanwege de burgeroorlog in dat land. Nelson werd daarom door de IND maar naar de ambassades van Guinee, Nigeria en Sierra Leone gebracht. Tevergeefs, de landen weigerden hem toe te laten omdat hij niet bekend is. Ook aan Johnny werd voorgesteld een ander land te zoeken dat hem wilde accepteren. Hij wilde Guinee wel proberen: 'Daar heb ik een oom en tante in een vluchtelingenkamp wonen'. De ambassade weigerde hem een reisdocument te verstrekken. Er zijn zaken bekend waarbij de IND mensen dwong om bij zo'n presentatie te liegen over hun nationaliteit. Als mensen niet tegen het ambassade-personeel wilden beweren uit het betreffende land afkomstig te zijn, zou dat opgevat worden als weigering mee te werken aan hun verwijdering uit Nederland en bestraft worden met uitzetting uit het VC. Welkom in het land van Franz Kafka.
Wachtkamer in eindstation
De termijn voor verblijf in het VC was maximaal 3 maanden, maar is inmiddels opgerekt tot 6 maanden. Als uitzetting dan nog niet gelukt is, worden vluchtelingen teruggeplaatst naar een AZC of op straat gedumpt. De marechaussee neemt ze dan mee en laat ze met twee brieven op een station achter. In de brief van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers staat dat men uitgesloten is van verdere opvangvoorzieningen, in de brief van de IND dat men Nederland binnen 24 uur moet verlaten.Deze praktijk, die door de COA en de IND erkend wordt, is inmiddels in drie concrete gevallen door de belangenorganisatie INLIA bij de rechtbank aangevochten en veroordeeld. In alle drie de gevallen besloot de rechter dat de op straat gezette vluchtelingen in een AZC teruggeplaatst moeten worden.
Zowel Johnny als Nelson hebben er zes maanden Ter Apel op zitten. Ze zijn bang. Nelson; 'Vorige week zijn nog twee Mauretani‰rs en een Liberiaan op straat gezet, zonder geld, als beesten. Willen ze dat we crimineel worden? Wat moet je anders'.
Bezoekster
Willie Polselli, vroeger actief binnen Vluchtelingenwerk Nederland in een AZC, is nu actief in een bezoekersgroep van de Raad van Kerken in Verwijdercentrum Ter Apel. E‚n maal in de week bezoekt ze uitgeprocedeerde vluchtelingen in het Verwijdercentrum.Polselli:'Ik vraag eigenlijk niet meer naar vluchtverhalen of motieven. Het wordt wel eens vergeten, maar vluchten is een recht. Als iemand alles achter laat wat hem lief is, dan heeft diegene blijkbaar genoeg reden om te vluchten. Daar hoef ik niet over te oordelen'. Er heerst een gespannen sfeer in het verwijdercentrum (VC). Na jarenlange spanning over de uitslag van procedures rond de asiel-aanvraag leven bewoners nu in de onzekerheid of het de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zal lukken om ze daadwerkelijk uit te zetten. Polselli:'Je ziet mensen kapot gaan. Het is een cirkel, mensen interesseren zich niet meer voor andere dingen, zijn steeds met zichzelf bezig, ontmoeten anderen met vergelijkbaar problemen. Week na week gaan ze verder achteruit. Wat de reden ook is dat iemand uit zijn land is weggegaan, niemand wil terug. Maar in Ter Apel moeten ze mee werken aan hun eigen uitzetting'.
Als vluchtelingen uiteindelijk Nederland worden uitgezet worden zij hierover niet tevoren ge‹nformeerd. Polselli: 'Je wordt 's morgens om acht uur geroepen en dan krijg je te horen dat je weg moet en een half uur de tijd hebt om je spullen te pakken. Dan kan je er niet meer tussenuit. Je staat onder voortdurende bewaking van de marechaussee'. Mensen krijgen niet de gelegenheid om afscheid te nemen van vrienden waar ze soms al een half jaar mee in Ter Apel wonen. De wetenschap dat ze tot het laatste moment in onzekerheid over hun lot zullen verkeren is voor veel mensen ondragelijk. Terwijl sommige mensen kampen met traumatische stoornissen ten gevolge van vroegere gebeurtenissen en iedereen gebukt gaat onder de omstandigheden waarin ze leven, is er in Ter Apel geen professionele hulp, zelfs '...helemaal geen geestelijk verzorging. Geen dominee, pastoor of imam'.
Polselli:'Ik ken een Algerijnse jongen in Ter Apel die ontzettend met zichzelf worstelt, met de vraag wat te doen, hoe zijn toekomst eruit ziet. Die jongen heeft lange tijd als vluchteling in de procedure gezeten. Had hier een eigen leven opgebouwd, deed vrijwilligerswerk, eerst in een bejaardentehuis, later op een boerderij. Van de ene dag op de andere werd hij naar Ter Apel gestuurd. Daar is hij ingestort. We weten niet of er iemand is die iets voor hem doet. Op zo iemand heb je helemaal geen vat meer. De laatste keer dat ik bij hem op bezoek was leed hij aan achtervolgingswaan, was hij vreselijk bang. Hij zei: als jij straks weggaat word ik opgepakt want jij bent bij mij op bezoek geweest. Het heeft me heel veel tijd en moeite gekost om hem ervan te overtuigen dat dat niet zou gebeuren. Ik weet niet of de situatie in zijn land een rol speelt. Hij kan ook helemaal niet naar Algerije uitgezet worden, want de Algerijnse regering weigert vluchtelingen terug te nemen. Dus zit hij ook volkomen ten onrechte in Ter Apel'.
Medische Dienst
De medische verzorging is in handen van een arts. Deze is zowel bij bewoners als bij bezoekers berucht vanwege de kwistige wijze waarop hij met bepaalde medicijnen omspringt. Polselli: 'Er wordt ontzettend veel voorgeschreven. Als mensen pijn hebben paracetamol en bij psychische klachten anti-depressiva. En geloof mij, iedereen heeft daar wat'. De arts verstrekt medicijnen zonder bijsluiters. Als mensen met klachten over spanningen of hoofdpijn komen is zijn advies aan hen zich vooral niet zo druk te maken, niet teveel te piekeren.Ziekenhuisbehandelingen zijn niet mogelijk. Toen het verwijdercentrum in Ter Apel werd geopend is er met naburige ziekenhuizen afgesproken dat bewoners, behoudens noodsituaties, niet voor behandeling zouden worden doorverwezen. Polselli: 'Er zijn gevallen bekend van mensen die in hun vorige woonplaats in behandeling waren en deze behandeling stopgezet zagen toen zij naar Ter Apel verhuisden. Als mensen met een verwijsbrief in Ter Apel aankomen, gaat die gewoon de prullebak in'.
De leefbaarheid van het centrum wordt verder onder druk gezet door het officiële beleid, zoals de plicht om zich tweemaal daags te melden. Polselli; 'Ik kwam een keer 's ochtends in Ter Apel aan en zag dat er commotie bij de slagboom was. Er stond een vrouw met twee kinderen en een baby op haar arm. Er werd een beetje geduwd en getrokken. Eén van de vluchtelingen die ik ken vroeg me de vrouw te helpen, haar naar het aanmeldcentrum voor vluchtelingen in Zevenaar te brengen. Het bleek dat de vrouw niet gestempeld had en daarom Ter Apel werd uitgezet. Het vroor, één van de kinderen was ziek, die vrouw had twaalf gulden bij zich en moest daarmee naar Zevenaar zien te komen om zich opnieuw aan te melden. Omdat ze niet gestempeld had! Goed, ze was fout geweest, had niet gestempeld, maar het is, ja, gewoon onmenselijk om dat te doen. Het heeft ons een hele dag telefoneren gekost en uiteindelijk is ze dan weer tot het centrum toegelaten. Dat hadden ze zelf ook op kunnen lossen'.
De in Ter Apel heersende omstandigheden maken het werk van de bezoekersgroep veeleisend. Polselli;'Ze staan helemaal onderaan de ladder in Nederland, hun positie stelt niets voor, maar het zijn vaak juwelen van persoonlijkheden. Dat je dat ontdekt en daar mee omgaat vind ik heel motiverend'.
Yan Warmink
