Amsterdam, augustus 1999


Van: Autonoom Centrum

Betreffende: Operatie Zoeklicht

Aan: Gemeenteraadsfracties en deelraadfracties van de verschillende politieke partijen



Geachte mevrouw/meneer,

Als gevolg van een actie van het Autonoom Centrum op 11 juli 1999 is er een hoop gezegd over 'operatie Zoeklicht'. De operatie loopt al enige jaren in Amsterdam, heeft sinds de start ook de nodige kritiek ontmoet, maar tot op heden lijkt er weinig bereidheid te discussieren over de methode die binnen Zoeklicht wordt gehanteerd en de vraag of verschijnselen als onrechtmatige bewoning en fraude niet op een andere manier te bestrijden zijn.

Naar aanleiding van de actie heeft een gesprek plaatsgevonden tussen medewerkers van het AC enerzijds en wethouder Stadig, raadsleden, een vertegenwoordiger van het stadsdeel Oud-West en medewerkers van de Stedelijke Woningdienst anderzijds. Het gesprek is voor ons aanleiding geweest om ons eigen verhaal nog eens op papier te zetten. Hieronder volgen kort onze bezwaren tegen Zoeklicht; in de bijlagen wordt hier uitgebreider op in gegaan. In een andere bijlage gaan wij in op de door het AC gehanteerde actiemethode, waarbij vooral het plaatsen van foto's op internet van Zoeklichtmedewerkers nogal wat reacties heeft opgeleverd.

Onze bezwaren tegen Zoeklicht zijn in grote lijnen weer te geven: 1. Zoeklicht beroept zich op het argument van 'leefbaarheid'. Het is opvallend dat organisaties die op stadsdeelnivo bezig zijn met het bevorderen van leefbaarheid (huurteams, wijkopbouworganen) herhaaldelijk bezwaar hebben gemaakt tegen Zoeklicht. 2. De gehanteerde methodiek binnen Zoeklicht komt er op neer dat op grond van onduidelijke criteria bewoners van woningen in de goedkope woningvoorraad worden doorgelicht om een uiteindelijk beperkte hoeveelheid fraude en onrechtmatigheden op te sporen. 3. De belangrijkste oorzaak van onrechtmatige bewoning - schaarste op de woningmarkt - blijft ondanks toenemende controle bestaan. 4. De controles gaan nu vooral ten koste van de zwakste partij op de woningmarkt, de onderhuurder. 5. Ondanks de mooie woorden van het gemeentebestuur bij de uitvoering van de Koppelingswet, worden via Zoeklicht illegalen eerder dan anderen gedwongen hun woning te verlaten. 6. Van de huisbezoeken binnen het project gaat een intimiderende werking uit op argeloze bewoners.

Hopenlijk hebben wij u voldoende geïnformeerd over de 'operatie Zoeklicht'. Als bijlagen voegen wij een toelichting op bovengenoemde bezwaren en een toelichting op de actie (het plaatsen van foto's op internet) van het Autonoom Centrum toe.



Met vriendelijke groeten

Autonoom Centrum     Toelichting op de bezwaren

1. Leefbaarheid In toenemende mate wordt het begrip 'leefbaarheid' uit de kast gehaald om het belang van Zoeklicht te onderstrepen. Wij hebben hier veel vraagtekens bij. Het is vreemd om te merken dat een operatie die 'leefbaarheid' zou moeten bevorderen juist kritiek ontvangt van organisaties die zich met leefbaarheid in buurten bezig houden: huurteams, wijkcentra, wijkopbouworganen en stadsdelen. Voor de deelnemers in het Zoeklicht-project is er wel sprake van een bevordering van de leefbaarheid door Zoeklicht: mensen in buurten ergeren zich aan onrechtmatige situaties om hen heen terwijl zij zich zelf aan de regels houden. Door aan de onrechtmatige situatie een eind te maken wordt de ergernis weggenomen en neemt dus de leefbaarheid toe. In onze ogen is de leefbaarheid in buurten niet gediend met bestandsvergelijkingen en onaangekondigde huisbezoeken op ieder moment van de dag. De leefbaarheid wordt zelfs aangetast doordat Zoeklicht een onderling wantrouwen tussen buurtbewoners doet toenemen en bovendien de mogelijkheden verminderen die mensen hebben om samen een oplossing voor problemen op de woningmarkt te zoeken die strikt genomen neerkomt op overtreding van de geldende regels. Een extra probleem met het hanteren van het begrip 'leefbaarheid' is dat het een criminaliserend effect heeft op de gehele groep waar Zoeklicht zich op richt. Door de betrokken partijen in het project zijn dat tot nu toe bewoners van woningen in de goedkope woningvoorraad, met een uitkering of met huursubsidie.

2. Toenemende controle en registratie Zoeklicht is de uitdrukking van een toenemend geloof in controle als probleem-oplossend middel. Meer en meer wordt gesnuffeld in het priveleven van burgers. De sfeer die dit met zich meebrengt werd treffend verwoord voor AT5 door een woordvoerder van de SWD, die stelde dat mensen die niet mee willen werken aan Zoeklicht blijkbaar iets te verbergen hebben. Een probleem dat operaties als Zoeklicht veroorzaken is dat zij de ruimte voor mensen om buiten de reguliere kanalen problemen op te lossen ernstig inperken zonder daadwerkelijk iets te doen aan de problemen waar zij mee te kampen hebben. Het geloof in dit soort controles lijkt onbeperkt bij de ambtenaren die dergelijke projecten uitvoeren. Zij worden daarbij nauwelijks gehinderd door enige sturing vanuit het politieke apparaat. Een voorbeeld daarvan is de commissie Zwart. In deze commissie participeren ambtenaren van de vier grote steden waar Zoeklicht-projecten lopen. Zij hebben geadviseerd Zoeklicht sterk uit te breiden tot andere diensten. De Registratiekamer heeft zware kritiek geuit op het advies. Het advies was zo vergaand omdat, volgens de SWD Amsterdam, binnen de commissie de wens bestond grenzen te verkennen en de Registratiekamer een advies te ontlokken. Een deel van de kritiek van de Registratiekamer is echter ook van toepassing op het huidige Zoeklicht. Ondanks de kritiek van de registratiekamer op het rapport bevat ook de 'Evaluatie Zoeklicht 1998' van 02.07.1999 voorstellen om de operatie uit te breiden richting de dienst Gemeentebelastingen (OZB), SVB, de Belastingdienst, de Informatiseringsbank, het Energiebedrijf en regiopolitie Amsterdam-Amstelland. Er ontstaat een situatie waarin mensen het blijkbaar normaal moeten vinden op ieder ongewenst moment van de dag lastig gevallen te kunnen worden voor controle. Zoeklicht wordt hiermee een opsporingsproject waarin een soort fenomenenonderzoek normaal wordt geacht voor iedere inwoner van Nederland. Wij maken ons ernstig zorgen over deze vorm van pro-actieve bestrijding van onrechtmatigheden.



3. en 4. Oorzaken van onrechtmatige bewoning Voor veel inwoners van Amsterdam bestaat de ingang op de woningmarkt uit het huren van een woning in onderhuur of op een andere manier die niet conform de regels is. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door het gebrek aan goedkope woningen. De schaarste die dat veroorzaakt dwingt mensen regels te overtreden om toch een dak boven het hoofd te hebben. Wij willen met klem stellen dat niemand graag onderhuurt (wederhuurt) vanwege de matige rechtspositie en de onzekere toekomst m.b.t. wonen die er mee samenhangt. Het zijn juist onderhuurders die, samen met illegalen, het voornaamste slachtoffer zijn van speurtochten als Zoeklicht. Al in het Cebeon-rapport uit 1993 (basis voor het huidige project) wordt toegegeven dat het effect van Zoeklicht vaak zal zijn dat urgent woningzoekenden worden ingeruild voor minder urgente. Zoeklicht-aanhangers wijzen bij voortduring op het aanpakken van huisjesmelkers ter verdediging van het project. Zoeklicht is echter niet in staat hier daadwerkelijk een eind aan te maken. De oplossingen voor deze vormen van onderhuur en woekerwinsten liggen eerder op het vlak van versterking van de rechtspositie van onderhuurders en het vergroten van het aanbod van goedkope woningen. Zoeklicht vertegenwoordigt slechts een repressief antwoord op een aantal strukturele problemen.

5. De positie van illegalen Amsterdam heeft te kennen gegeven grote moeite te hebben met de uitvoering van de Koppelingswet, die illegalen uitsluit van voorzieningen. Op grond van de wet worden geen huisvestingsvergunning meer verstrekt aan illegalen. Legalisatie van illegalen op door hen onrechtmatig bewoonde woningen is daarmee onmogelijk geworden. Daarnaast is het de vraag of de beweerde 'preventieve werking' van Zoeklicht in dit opzicht juist niet voornamelijk deze groep treft, omdat zij geen enkel recht kunnen doen gelden en bovendien meer dan anderen geintimideerd zullen worden door een dergelijk project. Van de zijde van de SWD wordt weliswaar gezegd dat als de mogelijkheid bestaat illegalen kunnen blijven zitten waar ze zitten, maar wat er in de toekomst gaat gebeuren als het beleid verder verhardt is nog steeds de vraag.

6. Intimidatie Van verschillende kanten is bij herhaling gewezen op de intimiderende wijze waarop huisbezoeken binnen het Zoeklicht-project worden uitgevoerd. Voor een aantal huurteams is dit de reden geweest zich uit te spreken tegen het Zoeklichtproject. Ook al zijn er dan misschien interne richtlijnen voor de controleurs, huurders die onverwacht geconfronteerd worden met twee ondervragers die tot ver in het eigen huis vragen in de privésfeer stellen, zullen zich geintimideerd voelen. Dat is ook gebleken uit de reactie van huurders op de diverse Zoeklichtprojekten. Zo meldde zich een onderhuurder, die in ruil voor informatie over de eigenlijke huurder een woonvergunning in het vooruitzicht gesteld kreeg. Zo meldde zich een huurster die werd lastig gevallen met vragen over haar buurman. En zo hebben zich de afgelopen weken veel meer mensen gemeld. Ook mensen die de controleurs wel te woord hadden gestaan in de hoop snel van 'problemen' af te zijn, maar daar achteraf spijt van kregen.