Honger- en werkstakingen in Willem II (april 1996)
Justitieel Bewaarcomplex Willem II (maart 1995)
april 1996
Begin januari '96 waren er honger- en werkstakingen door gevangen illegalen/vluchtelingen van verschillende nationali- teiten, in het Justitieel Complex Willem II Tilburg.
Door de algehele spraakverwarring van Justitie ook wel genoemd Penitentiaire Inrichting of Huis van Bewaring en niet te vergeten 'conflictloze bewaring'! Deze stakingen richtten zich tegen de gevangenschap en de lange termijnen ervan, tegen onderbetaling voor de arbeid, de slechte werk- en gevangenis- omstandigheden. Eind 1995 waren er twee uitbraakpogingen door gevangenen: een aantal slaagde erin vrij te komen, een aantal werd opgepakt. Vanwege deze uitbraken werd de beveiliging hoger opgevoerd waardoor de spanning steeg.
Lange detentie-perioden
De lange detentietermijnen vormen een groot probleem, veel vluchtelingen hebben niet eens een advocaat. Als deze een opheffingsverzoek doet is het meestal Justitie die wint. Zonder daarvoor veel moeite te hoeven doen, het uitspreken een afspraak bij een ambassade te gaan maken is al genoeg. De illegaal zit dan weer een aantal maanden vast, net zo makke- lijk. Volgens richtlijnen wordt vreemdelingenbewaring juist bij technisch moeilijk verwijderbaren ook toegepast om diplo- matieke druk uit te oefenen op landen van herkomst om hun burgers terug te nemen. Het is dan een soort mensenhandel en gijzeling, en al lang niet meer vastzetten met zicht op uit- zetting, maar om herkomstlanden te doen zwichten burgers ook zonder papieren terug te nemen.
Onschuldigen vastzetten is problemen scheppen
De stakingen staan niet op zich, maar behoren al jaren tot dagelijkse praktijk van gevangenissen waar onschuldige mensen opgesloten zitten (Schiphol-Oost, HvB Schutterswei, Grensge- vangenis, HvB Nieuwersluis, HvB Zwolle, e.a.). Vrijheid is een groot goed, een grondrecht, een mensenrecht en nog véél meer. Volgens directeur Föllings vinden er elke dag hongerstakingen plaats! In plaats van zo'n protest serieus te nemen (dit zou in deze 'beschaafde' wereld toch moeten kunnen...) komt hij uiteraard met lugubere reacties: het intern treffen van scher- pe repressieve maatregelen zoals het in afzonderingscellen plaatsen van stakers, en overplaatsingen naar andere bajessen (carousselsysteem, met name vermeende leiders), maar ook scherpere huisregels die steeds veranderden, zoals opeens geen sportactiviteiten, apart luchten. Daarnaast kregen stakers om de haverklap ongevraagde bezoekjes van bewakers die gesprekjes met hen aanknoopten over de staking, vast en zeker met als doel deze te breken. Vooral de werkstaking was natuurlijk een economisch probleem nu de aangeleverde arbeid rechtsomkeerd moest maken. Intern dus harde sancties, extern negeren en mooi weer spelen. Er is geen vuiltje aan de lucht. En het zijn toch bijna allemaal criminelen, dus wat zeuren die critici buiten de gevangenismuren nou? De gedetineerden zijn zo vogelvrij verklaard, directie en Justitie kunnen alles over hen zeggen. Dat is de enige manier waarop justitie zich uiteindelijk probeert te redden uit de door haarzelf gekreëerde gevangen- schap van onschuldige mensen.
De directeur oordeelt...
-over de hongerstaking zegt hij dat men deze inzet om de uitzetting te frustreren en vertragen, ervan uitgaande dat een verzwakt persoon op medische gronden niet uitgezet mag worden. In werkelijkheid is een hongerstaking één van de weinige mogelijkheden van protest tegen de detentie vaak ook veel te lang duurt. Bovendien is het verzet waarbij je je stem naar buiten toe laat horen. -over de werkstaking meldt hij dat deze door die 'raddraaiers' uit het 'grenshospitium' ingezet is; daar krijgen illegalen immers weekgeld terwijl zij dit in de WII moeten verdienen. In werkelijkheid verrichten de gedeti- neerden arbeid die onderbetaald is. Hypocriet is dat ze (vluc- htelingen en illegalen) in de maatschappij niet mogen werken, in de gevangenis opeens wel, maar dan onderbetaald: het zak- centje mag geen loon genoemd worden, het is iets meer dan één gulden per uur. Het werk schijnt niet het meest lekkere werk te zijn. Enkele vluchtelingen staakten afgelopen zomer het werk omdat zij last kregen van hun luchtwegen. Bepaald werk dat op normale werkvloeren met beschermende kledij wordt uitgevoerd (stofkapjes), wordt in de WII zonder gedaan. 'Werk- zame detentie' heet deze arbeidsmoraal. Werken betekent dat je als het ware een contract sluit van vijf dagen per week. Er moet op je gerekend kunnen worden, de lopende band rolt door! Tenslotte rijden bedrijven af en aan om de productie te ver- voeren. Het werk dat aanbesteed is aan de gevangenis moet namelijk wel af komen. Wil je niet werken, dan wordt er de nodige druk op je uitgeoefend. Je bent non-coöperatief... Verder zegt de directeur dat stakingen elke dag voorkomen, m.a.w. te pas en te onpas worden ingezet en door hun frequen- tie schijnbaar juist te verwaarlozen zijn. Dat is een omge- keerde rednering. Je zou zeggen hoe meer signalen, hoe meer deze serieus benaderen, maar Justitie en directie hanteren zoals altijd de korte termijn strategie. Zij negeren de signa- len in plaats van ze serieus nemen. Daarmee kweken zij hoog- spanning in een gevangenis als de WII. En dat, nogmaals, terwijl zij het zelf 'conflictloze bewaring' noemen in hun propagandapraatje ten tijde van de opening op 27 april '94 en nog steeds.
Stem van de illegaal door de muren heen
Onschuldige mensen opsluiten, bijvoorbeeld omdat zij illegaal verblijven in Nederland, heeftt een roep om vrijheid tot gevolg. De spanning loopt daardoor hoog op: uitbraakpogingen, honger- en werkstakingen en pogingen te ontsnappen uit de hopeloosheid via zelfdoding. Dat hebben we in de grensgevange- nis ook uitgebreid gezien en gepubliceerd. Justitie was dan ook gewaarschuwd. Zij blundert door glashard problemen te blijven ontkennen. Zij bouwt steeds meer cellen (binnenkort extra in Alphen aan de Rijn, Zoetermeer, Zwolle, e.a.) en zet zichzelf meer en meer klem door korte-termijn-dommertje te spelen. Het levert natuurlijk wel werk op: meer politie, meer gevangenispersoneel, meer infrastructuur zoals de gevangenis- catering. En ook levert de zo geprezen filosofie van de 'werk- zame detentie' een aandeel aan onze economie; tenslotte wordt er voor hongerloontjes gewerkt door illegalen en de aanleve- rende bedrijven verdienen daar lekker aan.
De situatie in de WII ontwikkelt zich op eenzelfde wijze als bijvoorbeeld in de grensgevangenis. Door het uitblijven van voldoende controle op de wijze waarop vluchtelingen en illega- len worden behandeld in de WII, kan hen alle rechten worden ontzegd. 'Buitenstaanders' moeten trachten hun stemverheffing te horen en een spreekbuis voor hen te zijn.
Stem van de illegalen buiten in protest omgezet
In dit verband hebben wij ten tijde van de stakingen getracht informatie in te winnen. Contact met gedetineerden wordt altijd al en nu helemaal geblokkeerd. Informatie druppelde dan ook moeizaam en mondjesmaat binnen. We schreven in overleg met de Vuurdoop, bezoekgroep in Tilburg, een persbericht. De Vuurdoop hield een demonstratie waaraan we deelnamen en een protestkaartenactie werd ingezet. Ondertussen wisten Justitie en direktie te zwijgen over de ware aard van het protest binnen en deed ze naar de pers of er niets aan de hand was. De directie schreef als reaktie de stakers een brief met toezeg- gingen het eten te verbeteren; de kwaliteit liet blijkbaar ook volgens de directie te wensen over, of was het een zoethouder- tje? Deze slechte kwaliteit zagen we ook eerder in de grensge- vangenis, wat wil je ook met de goedkoopste Hollandse maaltij- den! Een bezorgde brief van de Vuurdoop aan personeelsleden werd direct gevolgd door een brief van de directeur aan perso- neelsleden waarin een zwijgplicht aan hen werd opgelegd. We hebben samen met de Vuurdoop geprobeerd de buitenwereld over de stakingen te informeren. Ze duurden enkele weken voort.
Delegatie
Om de stem van de gedetineerden omtrent hun grieven recht- streeks te horen hebben wij het plan opgevat een delegatie hen te doen bezoeken. Hiertoe hebben we een aantal mensen uit de invalshoeken mensenrechten, juridische en medische zaken, journalistieke en ...bereid gevonden zich met ons te buigen over dit plan. De bedoeling is te komen tot een onafhankelijk onderzoek naar aanleiding van de stakingen. De visie van de directie op de stakingen is uitgebreid aan de orde geweest. Wij vinden het tijd in gesprek te gaan met de betrokkenen zelf. Op 27 april '94 werd WII in gebruik genomen, volgens Justitie een sluitstuk van het vreemdelingenbeleid, passend in het plan Cap '96 over cellenbouw. Een grote illegalengevange- nis met een maximum capaciteit van 400 gedetineerden. De groepscellen … 8 personen waren hier 'iets nieuws', karakte- ristiek voor de WII (en natuurlijk het goedkoopst, met weinig privacy). Mooie verkooppraatjes; na bijna een jaar werden containers bijgezet om meer gedetineerden af te zonderen in éénpersoonscellen. Het betrof 40 cellen. Een plan werd inge- diend om nog eens 200 cellen erbij te bouwen.
De verblijfsduur zou volgens Justitie bij de start van de WII 35 á 40 dagen zijn; termijnen van 7, ja 9 maanden zijn inmid- dels geen uitzondering meer. Maar volgens Justitie ligt dat aan de illegaal zelf en/of aan de advocatuur die doorproce- deert. Na verloop van een aantal maanden plaatst de direktie langgedetineerden dan vaak in de grensgevangenis.
Justitie bracht de WII als 'conflictloze bewaring' (hoewel zij met het ergste scenario rekening houdt); de praktijk laat één en al spanning en conflict zien. Justitie zwijgt bij kritiek daarop in alle talen. Justitie blijft er blind voor. Met het grootste gemak echter beweert zij, dat alle problemen aan de illegalen zelf liggen en dat zij criminelen zijn.
Bezig houden
"Voor de directie is het aanbieden van zinvolle daginvulling de enige manier om de bajes beheersbaar te houden. Puur uit lijfsbehoud van het personeel, aldus een staflid." En: "Door ze constant bezig te houden tappen we zoveel mogelijk energie op een beheersbare manier af" (aldus een staflid in het Bra- bants Dagblad (sept '95). In mei '95 zei de direkteur in Trouw dat "...geweld aan de orde van de dag is in het complex omdat er nogal wat 'zware jongens' zitten." Dit soort suggestieve opmerkingen kan een direkteur blijkbaar zonder meer de ether ingooien. Over het aanstaande complex in Ter Apel melden Nawijn en direktie ook dat er mensen vastgezet worden die 'iets gedaan hebben dat niet door de beugel kan." Er wordt niet nader gespecificeerd wat daarmee bedoeld wordt. Het is pure criminalisering vn vogelvrije illegalen/vluchtelingen.
In de grensgevangenis in A'dam Z-O (nu een illegalengevange- nis) kwamen ook hongerstakingen, brandstichting, handtekenin- genakties, demonstraties op de binnenplaats, gedetineerdenver- gaderingen, opstanden, en manifestaties buiten de poort voor. Na onrust kwamen ook overplaatsingen voor naar bijvoorbeeld Nieuwersluis met een zwaarder regime, waarna eenmaal zelfs een groepsuitzetting plaatsvond. Er is inmiddels na jarenlange vreemdelingenbewaring ervaring genoeg om te kunnen konstateren dat deze zinloos is, slechts dient ter afschrikking en buiten- sporig leed oplevert voor de illegalen.
Overzicht van vormen van verzet tegen detentie in de WII:
*In mei '94, vlak na de opening eind april, waren er uitbraak- pogingen en ontsnapten 3 mensen.
*Steeds terugkerende bezwaren tegen het slechte gevangenis- voedsel. Wil je aanvullend voedsel kopen dan kun je één keer per week een bestellijst invullen; echter de produkten zijn hooggeprijsd. Als je niet arbeidt of geen geld op je rekening gestort wordt door familie/vrienden dan is dit extra eten/- drinken onbetaalbaar.
*Kritiek op de medische dienst die klachten niet serieus genoeg neemt en afdoet met paracetamol.
*Mensen die een zelfdodingspoging doen, zichzelf verwonden, zich de polsen doorsnijden. Reaktie van de gevangenisdirektie hierop is het voorschrijven van de isolatiecel. Niet voor een uurtje of zo, nee, voor de standdaardtermijn van 1 of zelfs 2 weken.
*Bij de minste of geringste aanleiding, zoals het niet opvol- gen van een bevel, of een woordenwisseling, wordt men ook in de isolatiecel geplaatst. In isolatie (en afzondering) heerst een n¢g strenger regime: nauwelijks (soms géén) luchten/spor- ten/douchen/bezoek. Geen aktiviteiten/arbeid. Heel veel gede- tineerden komen een keer in de isolatie terecht.
*Hongerstakingen, zowel individueel als in groepsverband. Zomer '95 ging een aantal Algerijnen in hongerstaking. Zij werden in isolatie geplaatst. Naar buiten toe werd dit ont- kend.
*Brandstichtingen op cel, oktober '95, en regelmatig voorko- mende brandjes, aldus de direktie. Twee rechtzaken wegens brandstichting: één vrijspraak, één zwaar gestraft.
*Werkweigering, individueel zowel als massaal, omdat arbeid onderbetaald is en de arbeidsomstandigheden slecht zijn. Ook als algemeen protest tegen detentie.
