over de grens - verwijdering van vluchtelingen en migranten uit Nederland

autonoom centrum, maart 2004

# Uitzetcentra

,

> Voorverzamelen voor verwijdering > Dumpen of opsluiten? > Extra celcapaciteit > Wie worden in uc's gedetineerd > Soberder-dan-sober regiem > UC's, 'veegacties' en charters > Detentietermijn limietloos? > Justitie denkt 80% uit te kunnen zetten > Meer cellen, meer grootschalig oppakken > Uitzetten opeens mogelijk?! > De mythe van 'geen gevangenis'

Een nieuwe schakel in de verwijderingsmachine zijn de Uitzetcentra, bij Rotterdam Airport en Schiphol. Zij bieden driehonderd, de komende jaren uit te breiden tot zeshonderd cellen voor migranten zonder verblijfsvergunning en uitgeprocedeerde vluchtelingen. Zij worden daar gevangen gehouden totdat verwijdering uit Nederland volgt. De Uitzetcentra zijn met name bedoeld voor bij grootstedelijke 'veegacties' opgepakte migranten zonder papieren en uitgeprocedeerde vluchtelingen.

Uitzetcentra (uc's) zijn een soort voorverzamelbajessen voor meer en snellere uitzetting: in Rotterdam een grote loods, een soort bedrijfshal, waarin op elkaar gestapelde containers als cellen fungeren. Kleinere voor een of twee gedetineerden en grotere voor gezinnen met kinderen. Daglicht valt er nauwelijks binnen, het ene uurtje luchten per dag vindt plaats in kale kooien achter geblindeerde hekken, sporten behoort niet tot de mogelijkheden, er is evenmin een ander programma en slechts een klein deel van de dag zit men niet op cel. Uc Schiphol staat naast het Justitieel Complex (luchthavengevangenis met een afdeling vreemdelingencellen en een eigen rechtbank). Uc Schiphol werd eind 2003 in als een tijdeleijke voorziening in gebruik genomen. Voorjaar 2004 is uc Schiphol in haar definitieve voorziening operationeel.

# Voorverzamelen voor verwijdering

In de uc -bajessen zit men gevangen voor gedwongen verwijdering. Voorafgaand aan die deportatie vindt marechausseeonderzoek naar identiteit en nationaliteit plaats ten behoeve van het verkrijgen van (vervangende) reisdocumenten, noodzakelijk voor terugkeer.
De uc's zijn in beheer bij de directie Bijzondere Voorzieningen van de Dienst JustitiÎle Inrichtingen (dji), die valt onder het Ministerie van Justitie. dji verzorgt de gebouwelijke inrichting inclusief bewaking. Alle verwijderpartners verzorgen de operationele inrichting onder coördinatie van het departement van Justitie (pm pcv / Coördinatie Vreemdelingenketen). De kosten voor de uitzetcentra bedragen 20 miljoen euro per jaar per 300 plaatsen enworden voor de eerste 300 plaatsen gedekt uit de zogeheten Veiligheidsenveloppe. Voor de overige 300 plaatsen is nog geen dekking bekend.

Met de ingebruikname van uc Rotterdam Airport (Zestienhoven) op 27 juni 2003 heeft justitie ook Rotterdam Airport toegevoegd aan haar uitzettingstraject. Direct al op 2 juli 2003 liet zij de eerste charter vliegen met 100 tijdens een razzia opgepakte en in uc Rotterdam gedetineerde Bulgaren. Half november 2003 werd uc Schiphol deels operationeel. Met deze beide nieuwe gevangenissen voldoet justitie aan de eis van beleidsmakers en politiek: meer 'uitzetcentra' in de Randstad. De uc's zijn onderdeel van het Veiligheidsprogramma 'Naar een veiliger samenleving', dat onder andere meer celcapaciteit voor vreemdelingen en snellere verwijdering voorstaat. Deze koppeling tussen 'vreemdeling' en 'veiliger samenleving' in de contekst van gesloten uitzetcentra, draagt bij aan de negatieve beeldvorming over migranten en vluchtelingen.

# Dumpen of opsluiten?

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (vng) gaat vaker tegen beleid van de centrale overheid in door uitgeprocedeerden juist op te vangen in plaats van ze op straat te dumpen, het dump- en uitrookbeleid dat de overheid voorstaat. De vng wil die opvang pas staken zodra de centrale overheid een effectiever verwijderingsbeleid voert. Toenmalig lpf-minister Nawijn bediende de gemeenten eind 2002 op hun wenken met zijn uc-ontwerp. Veel gemeenten klagen namelijk dat zij uitgeprocedeerden uit hun huizen moeten ontruimen, zonder dat deze effectief het land uitgezet worden, met als gevolg dat ze in gemeenten gaan zwerven. De gemeente Den Bosch bijvoorbeeld verstrekte vanaf zomer 2003 pasjes aan uitgeprocedeerde asielzoekers waarmee deze zich kunnen identificeren bij de politie, waarna zij door de gemeente vijf dagen huisvestiging aangeboden krijgen, zodat kan worden uitgezocht of er nog verblijfsmogelijkheden voor de persoon in kwestie zijn. Voor deze eigenrichting heeft de gemeente een fiks bedrag beschikbaar gesteld. Volgens de gemeenten heeft het nieuwe uc er tot nu toe niet toe geleid dat er geen illegalen meer op straat belanden.

# Extra celcapaciteit

Uc Rotterdam telt 200 cellen, uc Schiphol zou starten met 100, justitie heeft tegen 2006 in totaal 600 uc -plaatsen gepland om per jaar zo'n 4000 extra uitgeprocedeerden en migranten zonder verblijfsvergunning gevangen te zetten voor verwijdering, boven de 5000 die nu per jaar in vreemdelingendetentie zitten. De uc's zijn een aanvulling op de celcapaciteit vreemdelingendetentie evenals de plaatsing van meer gedetineerden op één cel, waarmee bij 'vreemdelingen' reeds langer geëxperimenteerd wordt ter bezuiniging. Reeds langere tijd vindt justitie de celcapaciteit voor 'vreemdelingen' ontoereikend. Daarbij maken vreemdelingenpolitie en kmar, belast met vreemdelingentoezicht "...duidelijke keuzes bij de uitvoering van het vreemdelingentoezicht, in de wetenschap dat niet elke aangehouden vreemdeling die daarvoor op grond van de wet- en regelgeving in aanmerking komt, ook daadwerkelijk in bewaring kan worden geplaatst, vanwege een cellentekort. Feitelijk is het cellentekort dan ook groter dan uit de thans gangbare cijfers blijkt", aldus vermeldt de ind-notitie 'Inrichting uitzetcentra dg: dgiav Afdeling: dvb / pcv'.
Het Introductiedossier Justitie 2003, de dossieroverdracht bij wisseling van ministers: "Met het beschikbaar komen van de plaatsen in de uitzetcentra is ontoereikende capaciteit voor vreemdelingenbewaring nog niet opgelost. Het is cruciaal dat de bestemming van de uitzetcentra zuiver wordt gehanteerd en dat de plaatsen niet -op termijn- als gewone plaatsen voor vreemdelingenbewaring worden gebruikt; de korte doorlooptijd dient gewaarborgd te blijven, zodat er ook ruimte blijft voor grootschalige acties gericht tegen illegaal verblijf, al dan niet gecombineerd met illegale tewerkstelling, illegale bewoning, en dergelijke."

# Wie worden in uc's gedetineerd

Met de uc's beoogt justitie continue celcapaciteit beschikbaar te hebben voor haar geplande grootschalige oppakacties van illegalen in grotere steden en bepaalde arbeidssectoren als de glas- en tuinbouw. In het Plan van Aanpak uc's van het Projectbureau Coördinatie Vreemdelingenketen formuleert justitie nog een tweede categorie: "Bij het onderbrengen van groepen verwijderbare vreemdelingen die als gevolg van (grootschalige) acties in bewaring worden gesteld, kan leegstand nauwelijks worden voorkomen. Om de beschikbare plaatsen in de centra desalniettemin optimaal en efficiënt te kunnen gebruiken, is deze doelgroep toegevoegd: andere vreemdelingen die in het kader van het reguliere binnenlandse toezicht worden aangetroffen en op korte termijn kunnen worden verwijderd." Daarnaast detineert de ind in uc's, als alle cellen voor grensdetentie, zoals de grensgevangenis en het passantenverblijf op Schiphol, vol zijn, personen die aan de grens geweigerd worden, omdat ze niet de juiste reis- en identiteitspapieren hebben. Justitie zegt dat deze categorie een uitzondering zal blijven.

# Soberder-dan-sober regiem

In de uc's heerst het regiem grenslogies, een sober regiem, dat in de uc's nog soberder is. Het heeft nauwelijks recreatie mogelijkheden en helemaal geen programma dat sport of andere activiteiten aan de gedetineerden biedt. Men heeft het 'recht op luchten', een uur per dag in de kale kooien dus, kan tv kijken en mag beperkte tijd buiten de cel rondlopen. Argument voor dit wel heel sober (goedkoper) regiem is dat de detentietermijn in de uc's kort zou zijn. "Bij de operationele inrichting van het centrum zal specifieke aandacht worden besteed aan de bewaking van de doorlooptijden.", aldus het Introductiedossier Justitie 2003. Een terugkeerfunctionaris uit het uc Rotterdam deelde half december 2003 mee dat het uc op termijn wellicht de status van Huis van Bewaring (hvb) zou gaan krijgen, mede omdat mensen er langer vastzitten dan voor de duur van het 'kort verblijf'dat justitie officieel vermeldt. In uc -detentie heeft de gedetineerde nauwelijks rechten terwijl de detentieperiode `(in de praktijk van het eerste half jaar) limietloos blijkt te zijn in plaats van de 28 dagen die de ind steeds vermeldt. De status van hvb is omkleed met meer rechten en waarborgen voor de gevangene. De Nationale Ombudsman veroordeelde destijds de gesloten situatie in de Aanmeldcentra waar asielverzoeken worden ingediend en men kort, maximaal vijf dagen, vastzat. De soort ruimte met weinig daglicht en nauwelijks ventilatie, geen programma, dit alles bij elkaar liet geen lang verblijf toe. De uc's nu vertonen vergelijkbare omstandigheden; zwaarder nog weegt bij de uc's dat de verblijfstermijn niet vijf dagen doch onbeperkt bleek. Inmiddels heeft de Rechtbank Rotterdam eind 2003 uitgesproken dat het regiem en de detentieomstandigheden in het uc niet toereikend zijn en niet beantwoorden aan het door justitie gestelde 'regiem grenslogies'. De rechtbank oordeelde dat een verblijfstermijn in het uc maximaal 28 dagen mag zijn. Vluchtelingenwerk vermeldt rond deze rechterlijke uitspraken over het uc: "...kan door het ontbreken van een (tolken)telefoon geen adequate rechtshulp gegeven worden. Ook zijn er onvoldoende mogelijkheden voor ontspanningsactiviteiten. En, zo oordeelt de rechtbank, het ontbreken van direct daglicht, waardoor alleen tijdens het dagelijks luchten (slechts één uur) het daglicht te zien is, is een bezwarende omstandigheid." (Compact 26 december 2003). De rechtbank Dordrecht oordeelde eind november 2003 dat de verkeerde minister zijn handtekening onder het besluit uc (eind juni 2003) had geplaatst. Niet de minister van Justitie, Donner, maar de minister van Vreemdelingenzaken en Integratie, Verdonk, had moeten tekenen, een fout die Verdonk eind 2003 in alle stilte repareerde. Het uc Rotterdam heeft dus een half jaar eigenlijk illegaal gefunctioneerd. Helaas hebben slechts enkele advocaten hun cliënten wegens deze groffe vormfout vrijgepleit of overgeplaatst weten te krijgen.

# UC's, 'veegacties' en charters

De uc-deportatiegevangenissen zijn bedoeld om veel en snel uitgeprocedeerde vluchtelingen en illegalen het land uit te zetten. Ind-woordvoerster Brederode: "Het is eigenlijk een soort opstap-station voor de luchthaven, waar mensen een paar dagen of soms nog geen dag zitten voor ze op het vliegtuig gezet worden." De ind meldt in haar plan van aanpak dat zij de uc's met name wil vullen met groepen illegalen, op te pakken bij zogenoemde 'veegacties' in grote steden. Dit zijn razzia's die de overheid in 2002 startte, waarbij illegalen gearresteerd worden op straat, op woon- of werkplek, wegens 'openbare ordeverstoring', 'overlast', 'overbewoning'. Brederode: "Het gaat eigenlijk om klachten, bijvoorbeeld iemand belt de politie: 'In dat huis daar wonen meer dan 60 mensen, we worden gek van de herrie. Het zijn vieze huizen en er wonen illegalen. Die betalen 600 euro per week voor een gedeelde kamer.' Justitie wil de overlast en de huisjesmelkers aanpakken, dus komt er een inval en worden alle mensen naar hun identiteitspapieren gevraagd. Het kan dat ze gewoon legaal zijn en weer vrij komen. De mensen zonder geldige verblijfsdocumenten gaan naar een uitzetcentrum". 'Overlast' wordt als legitimatie gebruikt om 'illegalen' op te pakken, een rekbaar begrip. 'Overlast' valt in ieder geval anders op te lossen dan middels razzia's, bijvoorbeeld middels dialoog met de storende partij, vergelijk conflicten over geluidsoverlast. Als de reden 'overlast' niet werd aangevoerd, dan was wel een ander argument uit de kast getrokken, er zouden evengoed razzia's zijn om van de illegalen af te komen, om nieuwkomers af te schrikken, om richting Nederlandse bevolking een signaal af te geven: "kijk we doen er wat aan!". 'Overlast' is een gezocht argument om het beleid tegen 'illegalen' harder aan te zetten. Tegen de uitbuiters, huisjesmelkers of werkgevers wordt nauwelijks opgetreden. De migranten zonder verblijfsvergunning knappen veelal vuil werk op tegen een zeer laag loon en zonder rechten. Vaak gaat het om Oost-Europeanen die tijdelijk werk plegen, zoals aspergesteken, werken in de glas- en tuinbouw, horeca, prostitutie, bouw of havens. Zonder deze mensen zouden deze sectoren van de economie deels in elkaar storten. Toch worden 'illegalen' opgejaagd en verwijderd als een soort wegwerpartikel. Nederland wil de migratie zelf in de hand houden maakt hiertoe afspraken met landen van herkomst en sluit terugname-overeenkomsten, die garanderen dat herkomstlanden hun (uit Nederland verwijderde) onderdanen terugnemen. Deze overeenkomsten kunnen momenteel eenvoudig worden afgedwongen in ruil voor toekomstig eu-lidmaatschap van deze landen en (handels-)betrekkingen met Nederland. Ondertussen wordt nagedacht hoe arbeidsmigranten toch kunnen worden ingezet middels tijdelijke werkvergunningen.

# Detentietermijn limietloos?

De huidige vreemdelingenbewaring ('illegalen' en uitgeprocedeerde vluchtelingen) en de grensdetentie (direct op Schiphol afgewezen vluchtelingen en geweigerde passanten) bestaan 'ter fine van uitzetting', met 'zicht op verwijdering'. Er is geen maximumtermijn aan deze detentie verbonden; de praktijk laat dan ook vaak maandenlange detentie zien, maar ook dat valt onder 'met zicht op uitzetting'. Bij de uc's spreekt justitie nu over 'op korte termijn verwijderbaar'; zij formuleert het hier weliswaar net even anders dan bij bovengenoemde vreemdelingendetentie, maar niets wijst erop dat termijnen anders zullen uitpakken dan bij de huidige vreemdelingendetentie. In officiële documenten rond oprichting van de uc's spreekt de minister over een verblijfstermijn in het uc van enkele dagen, in andere officiële documenten en het Justitiemagazine is sprake van maximaal 28 dagen. Er zijn veel voorbeelden van meerdere maanden. Een vluchteling die ruim twee maanden in het uc zat opgesloten, na vijf maanden vreemdelingenbewaring in Ter Apel al achter de rug, verloor begin oktober 2003 zijn rechtszaak tegen de opsluiting en werd nog langer vastgehouden. De ind beargumenteerde daarbij: "Het beleid van verweerder (ind) is dat er aan de duur van het verblijf in Uitzetcentrum Rotterdam geen limiet is gesteld." Het argument is dat uc's zijn aangewezen als "ruimte of plaats als bedoeld in artikel 6 tweede lid en/of artikel 58, eerste lid, beide Vreemdelingenwet 2000." Hetgeen betekent dat in de uc's gevangenschap plaatsvindt op grond van artikel 59 Vw 2000 (illegalen) en artikel 6 Vw 2000 (asielzoekers/geweigerden), vergelijkbaar met de andere vreemdelingendetentie, waaraan ook geen maximumtermijn verbonden. Veel gevangenen in het uc komen vanuit andere vreemdelingendetentie, waarin zij vaak al maandenlang vastzaten. De detentietermijn loopt gewoon door maar uc-detentie is een nog soberder variant van vreemdelingendetentie onder een nog strenger regiem. Het Plan van Aanpak uc's over de verblijfsduur: "Hoewel het uc een locatie wordt waar vreemdelingenbewaring in volle omvang ten uitvoer kan worden gelegd, zal, met het oog op de doelstelling van het uc worden bewaakt dat de vreemdelingen slechts kortere tijd in het centrum verblijven en voortvarend uit Nederland worden verwijderd. Aldus wordt voorkomen dat het centrum verstopt raakt en niet meer beschikbaar is voor het periodiek onderbrengen van groepen illegalen." De redenatie is dus: uc's zijn een buffercapaciteit voor groepen maar om leegstand te voorkomen stopt justitie er ook opgepakte illegalen in die wel snel moeten worden verwijderd ten gunste van het detineren van te verwijderen groepen. Het Plan van Aanpak: "Om de verblijfsduur te bewaken zal de populatie op het centrum periodiek worden doorgelicht. In gevallen waarin het perspectief op verwijdering op korte termijn alsnog ontbreekt, wordt hetzij besloten tot een tijdelijke verlenging van het verblijf in het uitzetcentrum, hetzij tot overplaatsing naar een regulier huis van bewaring." Brederode: "De verwachting is dat een verblijf van langer dan een maand in het uitzetcentrum tot de absolute uitzonderingen zal behoren." Ook vreemdelingenrechters spraken najaar 2003 uit dat bij uc's geen maximumtermijn bestaat; dit is dus vergelijkbaar met alle andere vreemdelingendetentie, waarbij de gevangenschap kan oplopen tot meer dan een jaar, er zijn zelfs voorbeelden van anderhalf jaar. Inmiddels ligt er een rechterlijke uitspraak dat de maximum termijn toch 28 dagen is. Het gegoochel en geworstel met termijnen en regiem lukt ook bij uc's weer aardig.

# Justitie denkt 80% uit te kunnen zetten

Vanuit vreemdelingendetentie zet justitie nu al jarenlang zo'n 50% daadwerkelijk het land uit. De andere helft komt terug in procedures of wordt op straat gedumpt. Justitie hoopt nu vanuit de uc's minstens 80% van de gedetineerden te verwijderen. Het Plan van Aanpak: "De vreemdelingendiensten en de kmar dienen allereerst zorg te dragen voor toereikend aanbod (?). Dit houdt een intensivering in op het gebied van opsporing, aanhouding, inbewaringstelling van vreemdelingen." De grootschaligheid en snelheid die de ind nu met de uc's wil betrachten intensiveren het verwijderingsbeleid. Te vrezen valt dat het grootschalig oppakken van groepen en groepsverwijdering daar zeker aan bijdragen, getuige de massale groepsuitzettingen van Oost Europeanen. Maar toch worden vanuit uc's ook weer gedetineerden op straat gedumpt, zelfs als ze ziek zijn. En komen vluchtelingen vanuit het uc alsnog opnieuw in een verblijfsprocedure. Ook (nog) niet-uitgeprocedeerde vluchtelingen worden rechtstreeks vanuit Aanmeldcentra in uc's gedetineerd, terwijl deze voor uitgeprocedeerden bedoeld zijn. Deels werden aanvankelijk gedetineerden na ruim 28 dagen uc -detentie, de vernoemde maximumtermijn, teruggeplaatst in de vreemdelingenbajessen waar ze vandaan kwamen, of overgeplaatst naar andere detentiecentra.
Meer detentie zal inhouden: meer beroepszaken tegen de detentie door de gevangenen en hun advocaat bij de Vreemdelingenkamers. Er is ook een wijziging van de Vreemdelingenwet 2000 in procedure "...waarmee onder andere een verschuiving van het (ambtshalve) toetsmoment (een moment waarop door de ind automatisch beoordeeld wordt of de detentie nog langer dient voort te duren, wat meestal het geval is, red.) van de 10e naar de 28e dag na inbewaringstelling wordt beoogd." Justitie hoopt nu dat na 28 dagen betrokkene in ieder geval reeds uit Nederland is verwijderd, voor het toetsmoment dus, dat spaart moeite en kosten. Ook hoopt de ind dat veel door advocaten aangespannen beroepszaken bij de Vreemdelingenkamers tegen de voortdurende detentie in uc's zullen worden ingetrokken, omdat betrokkene reeds verwijderd is.Van voorgestelde wijziging van de Vreemdelingenwet wordt verwacht dat deze in 2004 in werking treedt. Beroepszaken van in uc's gedetineerden worden nu met prioriteit behandeld. "Tot slot behandelt de ind alle inhoudelijke verblijfsverzoeken, gedaan na plaatsing in het uitzetcentrum, met voorrang zodat bij een negatieve beslissing het de voortgang van de verwijdering niet hoeft te belemmeren.

# Meer cellen, meer grootschalig oppakken

In Amsterdam bestemde justitie in 2002 als voorloper van de uc's de Tijdelijke Nood Voorziening (tnv) Dortmuiden, een ex-asielzoekerscentrum, tot ad hoc gevangenis ten behoeve van de grootschalige oppakacties. Een kaal tentenkamp waar nul komma nul programma voor de gedetineerden was. Advocaten stapten naar de rechter om deze locatie afgekeurd te krijgen, maar helaas en onbegrijpelijk keurde de rechter Dortmuiden goed. De uitspraak pleitte wel voor wat meer recreatie. Dortmuiden is tot begin 2003 enkele keren gebruikt voor 'veegactie'-gevangenen. Toch voelde justitie zich beperkt in het aantal oppakacties door het gebrek aan opvangcapaciteit. Volgens M. Vis, directeur Projectbureau Coördinatie Vreemdelingenketen, zal de politie nu met de uc's de komende tijd meer oppakacties uitvoeren. In een artikel in het Justitiemagazine van juni 2003 over illegalen: "Niemand weet het precieze aantal, maar het is de politieke wens dat aantal in ieder geval fors terug te dringen. Die wens kan alleen worden vervuld met zogeheten geconcentreerde, grootschalige acties." De groepen die tot nu toe bij veegacties werden opgepakt werden inderdaad snel, binnen enkele dagen, uitgezet. Dit gebeurde dus ook al zonder gebruik van uc's, namelijk vanuit politiecellen en de tnv. Het Plan van Aanpak uc's meldt nu nadrukkelijk dat uc's bedoeld zijn voor bij grootschalige acties opgepakte groepen; toch laat de praktijk tot nu toe van uc Rotterdam 'slechts' enkele groepsuitzettingen zien. De uc-praktijk heeft dus niet speciaal iets te maken met groepsuitzettingen, terwijl nota's en Plan van Aanpak dat wel suggereren. De heer Van Kalmthout, hoogleraar Strafrecht Universiteit Tilburg, die onderzoek doet naar vreemdelingendetentie, denkt dat het wel kan kloppen dat vanuit de uc een hoger percentage uitzetbaar is. "Het ligt eraan wie ze daar neerzetten. Polen zijn bijvoorbeeld meestal binnen twee of drie dagen uitgezet. Ze hebben vaak een paspoort op zak. Het geldt voor de meeste Oost-Europeanen die bijvoorbeeld in de kassen bij tuinders opgepakt worden dat ze makkelijk uitzetbaar zijn. Vaak gebeurt dat al direct vanuit politieburo's. De mensen die bij de 'veegacties' zijn opgepakt, zijn daardoor ook niet in de hvb's voor vreemdelingen zoals Tilburg en Ter Apel terecht gekomen."

# Uitzetten opeens mogelijk?!

De vraag is hoe het verwijderen, dat jarenlang slecht lukte, inmiddels wel zou lukken. Enkele sleutelwoorden zijn 'voortvarende verwijdering', 'nauwe samenwerking tussen multidisciplinaire teams' (ind, vd, dji, kmar). Volgens Brederode kan vanuit het uc snel uitgezet worden doordat het mensen betreft waarvan "bekend is wie ze zijn, ze hebben reispapieren." Het Plan van Aanpak uc's maakt juist melding van marechausseeonderzoek in de uc's naar identiteit en nationaliteit ten behoeve van het verkrijgen van (vervangende) reisdocumenten voor verwijdering. Daarvan is bekend dat het veel tijd in beslag neemt. Op de vraag of men dan niet gepresenteerd hoeft te worden bij de ambassade voor een laissez-passer (lp, eenmalig reisdocument) zegt Brederode: "Het kan dat dat vrij snel te regelen is. De politie belt bijvoorbeeld een ambassade en zegt: we hebben hier 20 mensen uit uw land, die willen we uitzetten, kunt u daar lp's voor geven. Dat duurt dan niet langer dan een paar dagen". Ambassades willen niet altijd meewerken aan afgifte van lp's. Volgens Van Kalmthout is er weinig zicht op hoe die diplomatieke vertegenwoordigers dat doen. De ind bewandelt dan ook steeds meer omwegen om de ambassade te vermijden; zo werkt bijvoorbeeld de ind-afdeling Coördinatie Presentatie Ambassades (cpa) met immigratiedeskundigen, die worden ingeschakeld voor herkenning van landgenoten. Of gebruikt de ind eu-documenten ter vervanging van een lp. Volgens Brederode zijn er met landen, zoals Roemenië en Bulgarije, afspraken gemaakt en terugname-overeenkomsten gesloten. Met bijvoorbeeld Democratische Republiek Congo sloot Nederland een mou, Memorandum of Understanding, waardoor het verstrekken van lp's makkelijker gaat dan normaal. De ind werkt veelal met Immigratie-deskundigen, die uit herkomstlanden naar Nederland gehaald worden. Zij zouden kunnen vaststellen uit welk land een vluchteling afkomstig is en daartoe bij terugkeerpapieren bemiddelen.

# De mythe van 'geen gevangenis'

"Het is geen gevangenis", zegt ind-woordvoerster Maud Brederode. Destijds in 1992 bij ingebruikname van het Grenshospitium, de grensgevangenis, beweerde staatssecretaris Kosto ook dat het geen gevangenis was; volgens Kosto kon men er immers uit, Nederland uit, wel te verstaan. Brederode anno 2003: "Het is eigenlijk geen echt detentiecentrum, want mensen kunnen er overdag vrij rondlopen." Deze uitspraak, is, naast hypocriet, ook in strijd met de praktijk, waarbij de gedetineerden slechts enkele uren van hun cel af mogen, dat is nog minder dan de korte tijd dat men van cel af is in een huis van bewaring of grensgevangenis. Justitie hanteert dit soort beeldvorming om haar beleid toch een vleugje menselijkheid te geven.