De Vrije Ruimte

Oproep tot deelname aan
coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte'

Coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte' is een samenwerkingsverband van de woon-, werk- en cultuurpanden in Amsterdam die gekraakt zijn, dat ooit waren of op andere wijze uitgroeiden tot een eigenzinnige plek. Aanleiding voor het initiatief vormen behalve de voortdurende bedreiging en ontruiming van bestaande vrijplaatsen ook de aangekondigde beleidswijzigingen op dit gebied van de gemeente. Doel is de versterking van de positie van bestaande panden en de realisatie van nieuwe projecten. De vereniging streeft naar een bundeling van de reeds aanwezige kennis en ervaring en wil mogelijkheden voor daadwerkelijke onderlinge ondersteuning verder uitwerken. Het is van belang dat zoveel mogelijk panden dan wel groepen die nog op zoek zijn naar een onderkomen, de 'intentieverklaring’, achter in deze brochure, ondertekenen.
De stad bloedt leeg
Medio jaren negentig verenigden zich een aantal grote kraakpanden in het Gilde van Woonwerkgebouwen om gezamenlijk iets te ondernemen tegen de culturele kaalslag. Amsterdam dreigt tot in de kleinste uithoeken netjes opgeruimd te worden om vooral de meer kapitaalkrachtigen ruim baan te geven. Een aantal grote complexen vanwaaruit krakers, kunstenaars en ambachtslieden jarenlang de stad tot leven brachten, dreigen de een na de ander te worden weggevaagd.
Ook het Gilde heeft niet kunnen verhinderen dat de eens zo bloeiende subcultuur klap op klap kreeg uitgedeeld. Een reeks spraakmakende panden zijn de afgelopen jaren ontruimd of hangt een ontruiming boven het hoofd (b.v. de Silo, het Vrieshuis, Ruigoord en de Kalenderpanden). Wel heeft het Gilde door middel van politieke druk de ogen van de stadsbestuurders geopend. Nu de subcultuur bijna in haar geheel de stad is uitgejaagd, heeft het gemeentebestuur ten langen leste onderkend dat Amsterdam inderdaad versuft. Zonder schroom wordt het anarchistische karakter gememoreerd, waar Amsterdam decennia lang het patent op leek te hebben. 'Geen cultuur zonder subcultuur', riep de burgemeester in zijn enthousiasme uit.
Om het tij te keren werd in december 1998 het startsein gegeven voor een zogenaamd 'broedplaatsenbeleid'. Voor de komende vijf jaar wil de Gemeente Amsterdam hiervoor maar liefst 90 miljoen gulden vrijmaken. De bedoeling is om her en der in de stad 'broedplaatsen' te creëren vol met kunstenaarsateliers, bedrijfjes en woningen. Het gaat kortom om panden/complexen die veel doen denken aan wat van oudsher in vele kraakpanden in de stad plaatsvindt en vond. In totaal gaat het om zo'n 2.000 kunstenaarsateliers en tienduizenden vierkante meters voor woon/werkruimtes. Een groot deel van het geld zal besteed worden aan subsidies om de huur van deze ruimtes zo laag mogelijk te houden.
Gemeentelijke broedplaats of anarchistische vrijplaats
Op zich een loffelijk streven zo'n broedplaatsenbeleid, ware het niet dat het hele idee nogal haaks lijkt te staan op de wijze waarop deze plekken van oudsher ontstonden en zich verder ontwikkelden. Het gaat toch vooral om onafhankelijke vrijplaatsen waar mensen van verschillende pluimages eigen vormen van wonen, werken en cultuur kunnen ontwikkelen. Het van bovenaf door middel van gemeentelijk beleid creëren van zulke plekken is op het eerste gezicht een contradictio in terminis. Het kan niet zo zijn dat gemeentebeleid de inhoud en opzet van vrijplaatsen dicteert.
Principeel zou alle medewerking aan het aanstaande broedplaatsenbeleid kunnen worden afgewezen. Echte broedplaatsen kunnen immers slechts ontstaan niet alleen zonder enige overheidsbemoeienis, maar juist ook gericht tegen dezelfde autoriteiten. Niets houdt natuurlijk de ware vrijgevochtenen tegen om wars van welke regeling dan ook hun eigen weg te gaan.
Aan de andere kant moet vastgesteld worden dat ondanks dat er her en der in de stad voortdurend nieuwe initiatieven ontstaan, er bijna geen enkele nog langer dan hooguit een of twee jaar het ontruimingsspook van zich af kan schudden. Vrijplaatsen die op de wat langere termijn willen overleven, zullen vroeger of later meer structurele oplossingen moeten vinden, waarbij op een of andere wijze het vizier op de autoriteiten gericht moet worden. Dat hierbij soms ook vruchtbaar kan worden samengewerkt met de overheid bewijzen de panden die de afgelopen jaren succesvol overleefd hebben. In veel gevallen zijn hier taaie onderhandelingen aan vooraf gegaan met een overheid die in principe bereid was om tot een oplossing te komen.
Doelstelling en uitgangspunten
Was het Gilde vooral een samenwerkingsverband van bedreigde panden, de coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte' wil zich tevens inzetten voor de totstandkoming van nieuwe plekken die zoveel mogelijk het karakter van een vrijplaats behouden en bovendien de belangen van al langer bestaande panden ondersteunen. Er wordt gestreefd naar een organisatievorm waarin onderlinge solidariteit op de lange termijn een florerend bestaan van woon- werk- en cultuurpanden in Amsterdam garandeert.
De vereniging hanteert een aantal uitgangspunten die zij als essentieel beschouwt voor de relevantie en het slagen van ‘vrijplaatsen’:
-eigen beheer
-zelfwerkzaamheid en collectiviteit
-maatschappelijke betrokkenheid
-openbaar toegankelijk
-mengvormen van wonen, werken en cultuur
Vrijplaatsen voegen daadwerkelijk iets toe aan de bestaande stad/buurten en dienen niet alleen tot meerdere eer en glorie van afzonderlijke gebruikers en bewoners zelf. Het opzetten van openbare ruimtes die door de betreffende panden zelf beheerd worden, is in de ogen van de vereniging een belangrijke stap in deze richting. Geen elitaire kunstbunkers, maar ruimtes met een uitstraling naar de omgeving door middel van evenementen, voorstellingen, manifestaties, tentoonstellingen etc.
De vereniging wil inspelen op de mogelijkheden die het nieuwe gemeentebeleid biedt, maar zal er niet aan meewerken dat nieuwe projecten worden uitgespeeld tegen bestaande, met ontruiming bedreigde panden. Hier kan maar één uitgangspunt gehanteerd worden: elke ontruimde vrijplaats is er een te veel. Het argument van de gemeente dat er voor een aantal panden wel wat geregeld wordt kan niet betekenen dat een ander pand daarmee haar bestaansrecht verloren heeft en haar verzet op zou moeten geven.
Solidariteit en ondersteuning
Voor het welslagen van de doelstellingen van de coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte' is de onderlinge solidariteit essentieel. Niet alleen om een draagvlak te creëren, maar juist om zich zo onafhankelijk mogelijk te kunnen opstellen en ook op de langere termijn zonder allerlei subsidiestromen vanuit de overheid te overleven.
Bestaande woon-, werk- en cultuurpanden hebben in het verleden de nodige kennis en vaardigheden verworven en tal van voorzieningen opgebouwd. Een belangrijke taak van de vereniging zal eruit bestaan om de uitwisseling van know how en faciliteiten tussen de leden te bevorderen, zodat deze optimaal kunnen worden benut.
Bovendien verkeren veel reeds bestaande panden in de omstandigheid dat ze ook op financieel vlak een rol kunnen spelen bij de totstandkoming van nieuwe vrijplaatsen. Te denken valt aan gereserveerd onderhoudsgeld of aan de waarde die een pand als ‘onderpand’ vertegenwoordigt. Vaak worden de mogelijkheden die zulk ‘stilstaand geld’ met zich meebrengt niet benut. Dit terwijl ze -mits verantwoord ingezet - voor nieuwe intiatieven van grote waarde kunnen zijn. Belangrijk uitgangspunt van de vereniging 'De Vrije Ruimte' is het om tegenover de gemeente haar onafhankelijkheid te bewaren. De vereniging gaat hiertoe de mogelijkheden voor onderlinge financïele ondersteuning verder onderzoeken en vormgeven.
Aan de andere kant hebben de bestaande woon- werk- en cultuurpanden te maken met omstandigheden waarbij een gezamenlijk optreden zijn vruchten af kan werpen. Veel panden hebben een zogenaamd erfpachtcontract met de gemeente afgesloten dat na een bepaalde tijd vernieuwd moet worden. Bij het bedingen van zo gunstig mogelijke voorwaarden kan samenwerking een belangrijke rol spelen.
Bovendien worden in sommige panden zonder eigen-beheerconstructies de huren zover opgedreven door de verhuurder dat van de oorspronkelijke doelstellingen, alternatieve woonvormen vaak al dan niet in combinatie met betaalbare woningen voor minder draagkrachtigen, weinig meer overblijft. Ook op dit vlak kan een gezamenlijk optreden de afzonderlijke panden ondersteunen.
De stad in eigen hand
De coöperatieve vereniging streeft ernaar om de aanstaande/bestaande vrijplaatsen in een of andere eigen-beheerconstructie onder te brengen. Hiertoe zal de vereniging zowel op beleidsniveau een vinger in de pap houden, als zelfstandig nieuwe plannen kunnen ondersteunen.
Op beleidsniveau wil de vereniging participeren in gemeentelijke commissies waarover de toewijzing en realisatie van de broedplaatsen en over de criteria wie er gebruik van kunnen maken beslist wordt. Hiertoe zal de vereniging optreden als belangenbehartiger van bij haar aangesloten groepen die op basis van de uitgangspunten van de vereniging binnen de broedplaatsregeling een voet aan de grond willen krijgen.
De vereniging zal een actieve rol spelen in het stimuleren van kunstenaars, ambachtslieden en bewoners om op basis van de uitgangspunten van de vereniging plannen te ontwikkelen, ofwel in het kader van het broedplaatsenbeleid, ofwel langs andere wegen. Ze zal deze groepen begeleiden in de ontwikkeling van hun plannen, niet alleen door te putten uit in het verleden opgedane ervaringen, maar ook door het inschakelen van bouwkundige en financiële experts.
politieke vuist
Los van de praktische inspanningen voor bestaande en toekomstige woon-, werk- en cultuurpanden, zal vereniging 'De Vrije Ruimte' zich in het politieke krachtenveld mengen om de ongebreidelde marktwerking op het openbare leven in Amsterdam te doorbreken. De stad is geen verkoopcentrum voor de hoogst biedende, de stad is van iedereen.
De vereniging zal daarom onder andere pleiten voor structurele ruimte voor kleinschalige (sub)cultuur en voor iedereen betaalbare woningen, zaken die maar al te vaak op de vrije markt in de verdrukking komen.
De mogelijkheden waarop de politieke stellingnames uitgedragen kunnen worden zijn legio: politieke lobby, het benaderen van de media, het uitgeven van publicaties en het oproepen en voorbereiden van acties.
organisatiestructuur
De coöperatieve vorm van vereniging 'De vrije Ruimte' garandeert dat aangesloten panden en/of groepen hun autonomie behouden. Steeds zal op specifieke aandachtspunten concrete samenwerking gezocht worden met aangesloten panden en/of groepen. Deze samenwerking zal dan ook slechts plaatsvinden wanneer de deelnemers de gevraagde bijdrage aan het betreffende onderwerp nodig, mogelijk en zinvol achten.
Aan de coöperatieve vereniging nemen panden en/of groepen deel die haar doelstellingen en uitgangspunten onderschrijven. Door het ondertekenen van de intentieverklaring sluiten panden en/of groepen zich in principe aan bij de coöperatie. Van de leden wordt verwacht dat men naar draagkracht de vereniging financieel ondersteunt. Voor specifieke projecten zal indien noodzakelijk aanvullende financiering worden gevraagd aan de gemeente.
Het beleid van de vereniging wordt vastgesteld door de leden en ter uitvoering wordt een bestuur gekozen, dat op haar beurt leiding geeft aan een kleine staf van medewerkers. Uiteraard is het mandaat aan het bestuur te allen tijde door de panden herroepbaar, wanneer een meerderheid van de leden dat wenst.
oprichting
Het initiatief voor de oprichting van de coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte' is voortgekomen uit een aantal openbare debatten in de Kalenderpanden die daar in het voorjaar 2000 gevoerd zijn. De voorbereidingsgroep van de opgerichte vereniging bestond uit mensen van een reeks panden en organisaties. Wij menen op deze wijze de beste vorm te hebben gekozen om gegeven de nieuwe beleidsvoornemens van de gemeente en de te verwachten problematiek rond woon- werk- en cultuurpanden in de toekomst het initiatief aan onze kant te houden. Wij verwachten dat de samenwerking die wij beogen tussen oude panden en nieuwe initiatieven, tussen oude en nieuwe generaties op de langere termijn de beste garantie biedt voor het behoud van de bestaande en de totstandkoming van nieuw vrijplaatsen.
Hieronder treffen jullie de intentieverklaring aan, waarmee men aangeeft de oprichting van de coöperatie, zoals die hier in hoofdlijnen omschreven werd, te steunen.
Wij vertrouwen erop dat er voldoende intentieverklaringen van panden en groepen binnenkomen om binnenkort de vereniging 'De Vrije Ruimte' te kunnen oprichten.
Panden en organisaties die bij de voorbereidingen voor de oprichting van de coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte' betrokken zijn geweest:
Kalenderpanden
Filmacademie
Elf
Frederik Hendrikschool
Van Ostadestraat 47
Autonoom Centrum
Kloveniersburgwal 109
Plantage Doklaan
Tetterode
Kostgewonnen
Ostadestraat 233
Vrankrijk
Wagenstraat
ADM
Het Veem
WG-terrein
Gilde van woonwerkgebouwen
VOF De Verandering/ Vakgroep

contact en informatie
Voorlopig contactadres:   Coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte'
Bilderdijkstraat 165 F
1053 KP Amsterdam
Tel. 6126172
Wil je op de hoogte blijven of commentaar geven op deze brochure dan wel deelnemen aan discussies of heb je vragen over de positie van je pand of over de mogelijkheden voor groepen die juist een pand zoeken, gebruik dan de mailinglist vrijeruimte@tetter.xs4all.nl .
Aanmelden voor de mailinglist doe je door een e-mail te sturen naar majordomo@tetter.xs4all.nl met als bericht 'subscribe vrijeruimte' (aan elkaar). Iedereen op de lijst krijgt nieuws, discussies, vragen en antwoorden van elkaar opgestuurd. Meerdere deelnemers per pand kunnen zich opgeven.
De lijst is niet bedoeld voor aankondigingen, agenda’s, reclame of berichten over andere onderwerpen.

intentieverklaring
Als woon-, werk- en cultuurpand in Amsterdam staan wij achter de ideeën van de coöperatieve vereniging De Vrije Ruimte en ondersteunen het initiatief.
Met het ondertekenen van deze intentieverklaring geven wij aan in principe bereid te zijn een bijdrage te willen leveren aan de verdere uitwerking van de doelstellingen.

Amsterdam, d.d.
Pand/Groep:
Rechtspersoon:
Naam ondertekenaar:
Functie ondertekenaar:
Contactadres, telefoonnummer en emailadres:
Opsturen naar: Coöperatieve vereniging 'De Vrije Ruimte', Bilderdijkstraat 165 F, 1053 KP Amsterdam