Het gevecht om de ruimte Auteur: Kees Stad Datum Publicatie: 20.06.2002 14:28 Over het "recht op een uitzicht zonder boodschap(pen)". Of hoe de publieke ruimte steeds minder publiek wordt en de mensen die daar wat aan proberen te doen (dit stuk werd geschreven voor het komende nummer van Solidair-Nieuws, het tijdschrift van de Vereniging Solidair) Stel dat het je, al dan niet collectief, is gelukt om je eigen woon- en werkomstandigheden naar eigen wens vorm te geven. Eerst ga je daar dan natuurlijk even met z'n allen van zitten genieten. Maar dan komt er toch een moment dat je de voordeur achter je dichttrekt om een bezoek aan de buitenwereld te brengen. Je "betreedt de publieke ruimte" zoals dat in politiek jargon heet. Dan blijkt daar dat ook buiten de muren van de 'eigen' ruimte een steeds heviger strijd geleverd moet worden om te bepalen of jij daar nog iets te bepalen hebt. Zoals de veelgeroemde vrije markt allerminst 'vrij' is, is de publieke ruimte steeds minder 'publiek' en steeds meer eigendom van degene die er geld aan uitgegeven heeft.. Dit proces voltrekt zich in nauwe samenwerking met de overheid. Deze ziet toe dat het publiek zich voegt naar de bestemming die de geldschieter aan de ruimte wil geven. Zo worden zwervers, skateboarders en andere hinderlijke obstakels die een snelle doorstroming van consumenten verhinderen, weggehouden uit de koopgoot. Je hebt een vergunning nodig om muziek op straat te maken of een krantje te verkopen, die ingetrokken wordt als je je niet volgens de voorschriften gedraagt. Bij ons in het park mag sinds kort geen alcohol meer gedronken worden. Net daarbuiten móet dat juist weer; het is niet de bedoeling dat je op de terrasstoelen van de cafés gaat zitten die alle het park omringende trottoirs voor de helft vullen, zonder dat je de portemonnee trekt. De rest van de 'publieke' ruimte is ongeveer aan auto's toebedeeld. Fietsers en voetgangers wurmen zich in het smalle gootje dat nog tussen geparkeerd en rijdend blik overblijft. Als we de bakfiets voor ons huis langs de stoep parkeren, wordt die meerder keren per week door boze automobilisten die de plek als parkeerplaats claimen op de stoep geschoven. Onze buurvrouw kan er vervolgens niet meer langs met de kinderwagen en laat ons dat met kwaaie blikken door het raam weten. De blik in dat geval wanhopig ten hemel slaan, is ook al geen oplossing meer. Waar je ook kijkt, stuit je op reclameboodschappen. Zelfs de langsrijdende bus schreeuwt je toe dat je een vliegreis naar palmenstrandland moet boeken... Volgens Kalle Lasn van de Canadese anti-reclamegroep Adbusters krijgen mensen in de Verenigde Staten gemiddeld zo'n 3000 reclameboodschappen per dag op zich afgevuurd. Het effect daarvan beschrijft hij in zijn boek "Cultuurkrakers", dat onlangs ook in Nederlandse vertaling uitgegeven werd. Misschien is de reclamestroom in Nederland iets minder groot, maar het begint er op te lijken. Een paar jaar geleden was het fenomeen muppies (dat zijn die bewegende reclameborden bij stoplichten) geheel onbekend en was een tram gewoon egaal geel. Als er niets tegen ondernomen wordt, ziet de ruimte om ons heen er binnenkort net zo uit als de fietsers in de Tour-de-France. Geen vierkante centimeter zonder 'corporate logo' of reclameleus. Zelfs de muren van de wc's in de kroegen hangen nu vol boodschappen van het bedrijfsleven. Neoliberaal economisch beleid zorgt ervoor dat je uit je huis geschopt wordt omdat (onder andere) de woningbouwvereniging geprivatiseerd is en de huren sindsdien de lucht ingeschoten zijn. Maar als je dan vervolgens op straat belandt, ben je daar ook niet meer welkom. Tenzij je permanent geld uitgeeft aan de daar voorgeschreven koopwaar. Tot zover de claustrofobe versie van het uitzicht op de vrije ruimte. Want natuurlijk is er ook hier verzet tegen, en die maakt actief deel uit van de globaliserings-netwerken. Allereerst zijn daar de niet georganiseerde, vaak niet eens bewuste vormen van weerstand tegen commercialisering van de openbare ruimte. Toch gaan skaten op dat glanzende marmer van het nieuwe koopcentrum, de flessen ontkurken in het park, en dat reclamebord op de wc blijkt helemaal niet zo goed vast te zitten. Dat kan je in de nesten brengen, maar voor mensen die al dan niet noodgedwongen veel tijd op straat door moeten brengen, is dat al lang de dagelijkse praktijk. Van de georganiseerde pogingen om de ruimte terug te veroveren, is de Britse Reclaim the Streets een mooi voorbeeld. Ontstaan als vrolijk verzet tegen de aanleg van snelwegen, ging het concept al snel de hele wereld over. Je organiseert gewoon een goed feest, en gaat dat dáár vieren waar het probleem zit; midden op de snelweg bijvoorbeeld. Een onweerstaanbare combinatie van party en politiek, die mensen samengesmeed heeft waar politiek en zakenleven ze wilde individualiseren en uitknijpen. Er wordt van alles naast georganiseerd, zoals hele namaakuitgaves van kranten. Financial Crimes, heette de fake op het zo kenmerkende rozige papier van de zakenmannenkrant Financial Times . Omdat altijd dansen ook begint te vervelen, zijn er nu nieuwe collectieve activiteiten in zwang geraakt. Zoals (bij de 1 mei protesten van afgelopen jaar in Engeland) het carniball: massaal potje voetballen op plekken die voor iets heel anders gereserveerd waren. Of guerrilla gardening; autonoom tuinieren op saaie gazons of braakliggende terreinen. In Duitsland waart een groep vreemde crocketers rond (dat is dat spannende spel met die houten ballen die je met enorme hamers door metalen poortjes moet proberen te meppen). Ze spelen bij voorkeur in parken waar de politie bezig is met het pesten van punkies en zwervers. Omdat 'rondhangen' vaak nog geen officiële overtreding is wordt het alcoholverbod gebruikt om ze weg te sturen. Dan komen de autonome crocketers, in aandoenlijke overgooiers en kniebroeken, zetten hun poortjes tussen de hondepoep in het gras, en ontkurken de champagne (ok, vaak zal het goedkope belletjeswijn zijn), waarna vervolgens iedereen uitkijkt naar de reactie van de politie. Fiambrera Obrera in Spanje heeft ook wat met hondepoep-op-straat (over problemen met de publieke ruimte gesproken). Protestcampagnes tegen het beleid van het gemeentebestuur van Sevilla om hele buurten 'op te knappen' zodat er alleen nog maar rijken terechtkunnen worden subtiel ondersteund door in elke hondedrol op straat een piepklein vlaggetje met het wapen van de gemeente te plaatsen. Je komt ze werkelijk overal tegen en telkens weer doet het de voorbijgangers glimlachen. In Frankrijk heb je 'Ne Pas Plier'. Een groep ontwerpers en kunstenaars die globaliseringsprotesten ondersteunen door ter plekke bij een topconferentieprotest een atelier in te richten en posters, stikkers en zelfs bedrukte doeken-voor-voor-het-gezicht te maken en weg te geven. Binnen een paar uur is het straatbeeld veranderd omdat overal de stikkers en posters opduiken. En natuurlijk is er de groep Adbusters en navolgers, die onder meer aansporen om reclameborden te behandelen. In Duitsland is er een naam gegeven aan dit soort activiteiten. "Communicationsguerrilla" is het daar gaan heten, en er is zelfs een handboek voor verschenen zie http://www.contrast.org/kg . Of in dat land ook het meest op dat gebied gebeurt is moeilijk uit te maken, maar er wordt wel veel over getheoretiseerd en gedebatteerd. Tijdens de WTO-protesten in november vorig jaar werd er door communicatiestrijders in Berlijn een demonstratie vóór de WTO en ongeremde handel georganiseerd waarbij honderden demonstranten voornamelijk reclameleuzen schreeuwden ("Eigendom maakt Mooi!" en "Orde, Orde, Orde!"). Tamelijk effectief zijn ook de acties van de groep 01 in Stuttgart. Alweer politieke kunstenaars, of kunstzinnige activisten. Die hebben eens een groot deel van de koopgoot in de binnenstad afgezet met van die rood-witte linten. Bij de ingang hadden ze mensen in indrukwekkende uniformen staan, die iedereen tegenhield die de warenhuizen wilde bezoeken. "Toekomst met veiligheid" was overal op de uniformen en foldertjes te lezen en mensen konden alleen maar doorlopen als ze een pasje hadden, dat natuurlijk niemand had. Geen probleem, want dat kon je afhalen bij een loket dat ietsje verderop stond. Hoefde je alleen maar een vragenlijst met tien vragen in te vullen. Na invulling kregen mensen dan volstrekt willekeurig wél of juist geen toegangsbewijs. Er werd ze ook nog verteld dat het bewakingsbedrijf in opdracht van de winkeliers en in samenwerking met de gemeente aan deze actie was begonnen, en dat deze zich in een experimentfase bevond. De meeste mensen vulden keurig de vragenlijst in, en veel mensen die vervolgens géén pasje kregen accepteerden dat zonder morren en gingen dan maar een omweg zoeken om toch in hun geliefde warenhuis te kunnen komen. Langzaam maar zeker drong tot de mensen door dat het misschien wel niet helemaal klopte wat daar op straat uitgespookt werd, en de kranten legden het later nog eens uit voor degenen die het nog niet doorhadden. Een jaar later organiseerden ze een vergelijkbare vreemde show toen op het Schlossplatz tijdens de Kosovo-oorlog een grote groep soldaten openbaar beëdigd zou worden. Er waren natuurlijk protestacties aangekondigd, en de politie schermde het gebeuren nauwkeurig af. Maar ze stonden machteloos tegenover de merkwaardige mensen in witte pakken die het plein begonnen af te zetten met grote witte doeken en de toestromende toeschouwers duidelijk maakten dat ze eerst ontsmet moesten worden voor ze door konden lopen naar het militaire gebeuren. Er was immers een levensgevaarlijk militair virus in de stad, en iedereen moest eerst behandeld worden om niet besmet te worden. Oftwel; niet allen ht bedrijfsleven en de politieke macht kan de publieke ruimte inpikken, je kunt die ook terugveroveren. Dit soort verhalen en voorbeelden circuleren door de media en netwerken van de globaliseringsbeweging. Groepen die op dit gebied bezig zijn komen elkaar ook tegen tijdens de toppen. Vorig jaar december bij de EU-top in Brussel was er een speciaal (tegen)programma over communicatieguerrilla-achtige acties. Begin september is trouwens de Europese conferentie van PGA (Peoples Global Action) in Leiden. PGA is een los netwerk van allerlei actieve linkse organisaties. Waaraan iedereen mee kan doen en aan bij kan dragen zie http://www.pgaconference.org. Hierbij word je dus uitgenodigd. In het culterele programma gaan we proberen ook een plek in te ruimen voor de bovenstaande thematiek. Want het is met de openbare ruimte zoals met alles; ze kunnen er zover mee gaan als jij en wij toelaten...