Jaarlijks 4000 mensen zonder papieren opgesloten in loods met
containers

Uitzetcentrum voor snelle deportatie

"Het is geen gevangenis", zegt woordvoerder Maud Bredero van Justitie over
het nieuwe uitzetcentrum op Rotterdam Airport, op 27 juni jl in gebruik
genomen. Al binnen een maand zijn 'enige tientallen' mensen zonder
papieren hier opgesloten, op het vliegtuig gezet en gedwongen verwijderd
uit Nederland. Per jaar wil Justitie hier en in het andere uitzetcentrum
op Schiphol, dat in november opengaat, 4000 mensen vastzetten. Justitie
verwacht 80% van hen te kunnen uitzetten.

Op 27 juni protesteerde een kleine groep mensen tegen de
ingebruikname van het nieuwe uitzetcentrum op het Rotterdamse
vliegveld. Volgens Bredero is het "eigenlijk geen echt
detentiecentrum, want mensen kunnen er overdag vrij rondlopen". In
een grote loods staan 'zeecontainers' waarin de mensen worden
opgesloten. Gezinnen en kinderen zitten in iets grotere containers.
Overdag kunnen mensen in de loods rondlopen, en soms buiten, maar dan
staat er nog wel een groot hek om het geheel. Dit uitzetcentrum waar 200
mensen zonder papieren kunnen worden opgesloten, is gecreëerd naar een
idee van oud-minister Nawijn van Vreemdelingenzaken. Aan een ander
uitzetcentrum op Schiphol wordt nog gewerkt. Hier zal vanaf november plek
zijn voor nog eens 100 mensen. Samen dus 300 plekken, met de bedoeling dit
uit te breiden naar 600 per 2006. Omdat de bedoeling is dat mensen snel
uitgezet worden, kunnen er per jaar 4000 mensen vastgezet worden. Op dit
moment zitten elders in het land rond de 5000 mensen per jaar in
vreemdelingenbewaring.

Snel uitzetbaar
Deze uitzetcentra zijn, in tegenstelling tot al eerder bestaande
gevangenissen voor vreemdelingen, volgens Bredero alleen bedoeld voor
opsluiting voor korte tijd. Het gaat namelijk om mensen die snel
uitzetbaar zouden zijn. "Het is eigenlijk een soort opstap- station voor
de luchthaven waar mensen een paar dagen, of soms nog geen dag, zitten
voor ze op het vliegtuig gezet worden", vertelt Bredero. De eerste weken
dat het centrum nu gebruikt wordt, lijkt dit te werken. Zo zaten er
bijvoorbeeld vorige week 70 mensen in bewaring en deze week nog maar 10.
Volgens Bredero zijn deze mensen per reguliere vlucht of per groep
uitgezet. Ze kan geen precieze detaills geven maar weet wel te zeggen dat
er sinds de ingebruikname al een groepsuitzetting naar Bulgarije heeft
plaatsgevonden. Normaal gesproken gaat dat uitzetten niet zo makkelijk
omdat veel mensen niet over reisdocumenten beschikken. Daardoor is van de
mensen in 'gewone' vreemdelingenbewaring meer dan de helft niet
uitzetbaar. Echter, bij deze uitzetcentra ligt het 'streefpercentage' op
80%. Volgens Bredero kan dit doordat het mensen zijn waarvan 'bekend is
wie ze zijn, ze hebben reispapieren'. Op de vraag of ze dan niet
gepresenteerd hoeven te worden bij de ambassade of geen Laissez Passer
(eenmalig reisdocument- LP) voor hen hoeft te worden aangevraagd, zegt ze:
"Het kan dat dat vrij snel te regelen is. De politie belt bijvoorbeeld een
ambassade en zegt: we hebben hier 20 mensen uit uw land, die willen we
uitzetten, kunt u daar LP's voor geven. Dat duurt dan niet langer dan een
paar dagen". Ze weet niet of LP's soms ook al van te voren klaarliggen
zoals een actievoerder in Rotterdam vertelt. Volgens een medewerker van
het Autonoom Centrum in Amsterdam zijn er zelfs met bepaalde landen
'terugname- overeenkomsten' waarbij niet eens LP's meer nodig zouden zijn.
Bredero zegt dat geen blanco LP's afgegeven worden. "Voordat een LP wordt
verstrekt wordt in samenwerking met de diplomatieke vertegenwoordiging van
het land van herkomst de nationaliteit en identiteit vastgesteld". Volgens
A. van Kalmthout van de Tilburgse universiteit die onderzoek doet naar
vreemdelingendetentie, is er weinig zicht op hoe die diplomatieke
vertegenwoordigers dat doen. Volgens Bredero zijn er met die landen, zoals
Roemenië en Bulgarije, afspraken gemaakt waardoor het verstrekken van LP's
makkelijker gaat dan normaal.

'Veegacties'
Van Kalmthout denkt dat het wel kan kloppen dat vanuit de
uitzetcentra een hoger percentage uitzetbaar is. "Het ligt eraan wie ze
daar neerzetten. Polen zijn bijvoorbeeld meestal binnen 2 of 3 dagen
uitgezet. Ze hebben vaak een paspoort op zak. Het geldt voor de meeste
Oost- Europeanen die bijvoorbeeld in de kassen bij tuinders opgepakt
worden dat ze makkelijk uitzetbaar zijn. Vaak gebeurt dat al direct vanuit
de politiebureau's. De mensen die bij de 'veegacties' zijn opgepakt, zijn
daardoor ook niet in de HvB's voor vreemdelingen zoals Tilburg en Ter Apel
terecht gekomen". Bredero bevestigt dit. "Het gaat om mensen die zo kunnen
vliegen. Het is niet zo dat nog van alles georganiseerd en geregeld moet
worden voor ze kunnen worden uitgezet. Mensen die niet snel uitzetbaar
zijn komen niet in deze uitzetcentra terecht". Vooraf wordt al een
selectie gemaakt. Bijvoorbeeld na 'grootschalige acties'. 'Veegacties'
vindt Bredero een 'afschuwelijk' woord. Bredero vertelt hoe dat in zijn
werk gaat: "Kijk het gaat eigenlijk om klachten", zegt ze. "Bijvoorbeeld
iemand belt de politie: 'In dat huis daar wonen meer dan 60 mensen, we
worden gek van de herrie. Het zijn vieze huizen en er wonen illegalen. Die
betalen 600 euro per week voor een gedeelde kamer'. Justitie wil de
overlast en de huisjesmelkers aanpakken, dus komt er een inval en worden
alle mensen naar hun identiteitspapieren gevraagd. Het kan dat ze gewoon
legaal zijn en weer vrij komen. De mensen zonder geldige
verblijfsdocumenten gaan naar een uitzetcentrum".

Criminelen?
Deze plek is in eerste instantie bedoeld voor grootschalige acties
waarbij veel mensen uit een bepaald land worden opgepakt, waarbij op korte
termijn veel capaciteit nodig is, en waarbij mensen veelal in groepen per
charter worden verwijderd zoals er in ieder geval volgens Bredero al een
vlucht naar Bulgarije is gevlogen. Bij die grootschalige acties gaat het
volgens Bredero alleen om "mensen waar klachten over gekomen zijn, zoals
huizen waar heel veel mensen wonen die overlast bezorgen en mensen die
zich schuldig hebben gemaakt aan criminele delicten". Echter, advocaten
die betrokken waren bij de veegacties zeggen dat vaak niets crimineels te
vinden is in de dossiers. Zoals mr Froukje Holwerda, betrokken bij twee
acties in Amsterdam. "De hele negatieve beeldvorming is met name ontstaan
door een persbericht van de Amsterdamse politie dat het om criminelen zou
gaan, terwijl daar niets van blijkt uit de dossiers. In ieder geval niet
uit de dossiers van de acties waar zij als advocate betrokken bij was. Zo
werden in januari van dit jaar 37 Bulgaren opgepakt in Amsterdam die in
een speciaal tentenkamp in het westelijk havengebied werden 'opgevangen'.
Een team van vier advocaten was er speciaal voor de rechtsbijstand van
deze mensen. Holwerda: "We waren aanwezig maar we mochten niet met de
mensen praten. Volgens de politie was er alleen één vrouw die een advocaat
wilde spreken. Dat vonden we volstrekt ongeloofwaardig als 37 mensen van
hun vrijheid worden beroofd". Later bleek dit ook niet te kloppen maar
toen waren ze al in bussen afgevoerd.

Schadevergoeding
De rechter bepaalde in 31 van de 37 zaken dat de staandehouding en
vasthouding van deze mensen 'onrechtmatig' was geweest en kende een
schadevergoeding toe van 50 euro, alleen voor de nacht dat ze
vastzaten. Voor de uitzetting zelf kan geen schadevergoeding
verkregen worden.
De rechter vond de aanhouding onrechtmatig omdat de mensen geen
toegang hadden gekregen tot rechtsbijstand terwijl velen daar wel om
gevraagd hadden zo bleek uit de dossiers. Anderen, waarbij dit niet uit
het dossier bleek, zou volgens de rechter niet gezegd zijn dat ze zouden
worden teruggestuurd naar Bulgarije. Als dat bekend was geweest was het
volgens de rechter 'voorstelbaar' dat ze wel een advocaat hadden willen
spreken. "Er is heel onzorgvuldig met de rechtsbijstand omgesprongen",
meent Holwerda. Ze hoopt dat de uitspraken van de rechter, die ook in
andere steden gelijke uitspraken deed, ertoe zal leiden dat de politie
zorgvuldiger optreedt bij dit soort acties.

Behalve voor de mensen die bij veegacties worden opgepakt is het
uitzetcentrum eveneens bestemd voor mensen aan wie de toegang tot
Nederland geweigerd is, oftewel die bij de grens zijn opgepakt.
Daarnaast kan de capaciteit ook gebruikt worden (om leegstand te
voorkomen) voor 'andere' vreemdelingen die snel uitzetbaar zijn,
waaronder uitgeprocedeerde vluchtelingen. Nawijn had het plan om hier ook
mensen te gaan opsluiten die nu door gemeenten worden opgevangen in
afwachting van een procedure of terugkeer. Bij deze mensen ziet het er
vooralsnog niet naar uit dat ze makkelijk verwijderbaar of snel uitzetbaar
(zullen) zijn.

In het 'plan van aanpak' staat te lezen dat om de zoveel tijd het
bestand gedetineerden in het uitzetcenturm wordt doorgenomen en als
bij mensen op korte termijn geen prerspectief is op uitzetting dan
kan de bewaring verlengd worden of ze worden overgeplaatst een andere
gevangenis. In die andere gevangenissen zitten mensen soms een half jaar
of langer. De bewaring kan daar oplopen tot meer dan een jaar. Volgens
Bredero zal dit in Rotterdam niet gebeuren. "De verwachting is dat een
verblijf van langer dan een maand in het uitzetcentrum tot de absolute
uitzonderingen zal behoren, maar (...) er is geen sprake van een
(wettelijke) maximumtermijn".

Margreet Jenezon

Froukje Holwerda