Bezoek aan bekenden in de desa’s Umatulo en SP2, ten westen van Vqq

09-05-‘01

De weg naar Umatulo en verder de heuvels in naar Dilor is nog steeds in dezelfde staat als in 1999. Met andere woorden nog maar net begaanbaar. Op een plek is een stuk extra van de weg deels weggelagen door hevige regen en erosie, voor de rest zijn het dezelfde slechte stukken, zelfs voor four-wheel drives van Untaet, Civpol en de medische organisatie CAM. Dit betekent dus slechte verbinding en isolatie van het ‘achterland’. Medische voorzieningen zijn in deze subdistricten minimaal en men moet uren lopen om een medische post te bereiken. We rijden in een Bemo-busje, dat zich nog net door de kuilen, modder en plassen vooruit weet te bewegen, uiteraard volbeladen met mensen en spullen.

In Umatulo gaan we naar het huis van de cathechist Joanico Soares en zijn vrouw Germana. Ik ontmoette hem steeds, vanaf de eerste keer dat ik hier in Vqq was. Nu hebben we meer tijd om goed te overleggen hoe Direitos Hanesan Vqq, wij en hij vanuit de Umatolu-gemeenschap kunnen samenwerken. We hadden Joanico zaterdag 5 mei, onze eerst dag in Vqq al uitgebreid begroet toen hij op bezoek was in Vqq. Het is een goed en blij weerzien van beide kanten. Nu komt hij speciaal van de sawa, waar hij aan het werk was. Als we met hem spreken  over de algemene situatie in subdistrict Umatolu kunnen we ons niet onttrekken aan het idee dat hij klachten vertelt waarvan hij zelf niet meer gelooft dat het iets uithaalt om ze te vertellen. Enig resultaat blijft namelijk al lange tijd uit. Ondanks dat hij weet dat wij geen Untaetters zijn, heeft hij waarschijnlijk toch altijd het idee dat door de klachten ook aan ons vertellen, er iets zal gaan gebeuren. Dit is een moeilijk soort hoopgevend gevoel, wij kunnen immers niet veel meer dan de klachten overhevelen naar waar ze thuishoren en wat druk op de ketel zetten. Het zijn dezelfde klachten als een jaar geleden, dat is beschamend. Tussen onze bezoeken door is ook Endie van de stichting ‘Vrij Oost-Timor’ uit Utrecht nog geweest, ook haar heeft Joanico hetzelfde klachtenlijstje meegedeeld. Ik zal ze toch nog even herhalen:

De kwaliteit van de weg is zeer slecht, waardoor gebrek aan bereikbaarheid van medische zorg, het verzoek tot een mobiele kliniek, geen remedie tegen de ratten die de gewassen opvreten, minimale kwaliteit van het onderwijs, nauwelijks lesmaterialen en achterstallige uitbetaling onderwijzers. Endie heeft ongeveer acht maanden geleden een verzoek van Joanico/Umatolu tot aanschaf voor een motor van meegenomen en aan Untaet doorgespeeld. Maar sindsdien heeft Joanico niets meer vernomen. De motor is nodig om zieken te kunnen vervoeren naar Vqq of de kleine kliniek in Dilor. Joanico verzoekt ons uitdrukkelijk te helpen dit verzoek nogmaals te doen aan Untaet. We beloven dat we na gaan wat er dan wel gebeurd is met het verzoek en hulp bij het indienen van een nieuw verzoek. Wel benadrukken we dat zij zelf druk uit moeten gaan oefenen. Met vragen alleen kom je er blijkbaar niet. Joanico stelt voor dat zij schrijven en wij mede ondertekenen. We spreken verder over mensenrechten. Joanico ziet nog steeds mensenrechten als peiler voor de maatschappij. Hij ziet MR als een erg belangrijke zaak om aan te werken. Hij vertelt dat er nu ook in Umatulo een afdeling van  Justitia et Pax van de kerk is net als in de meeste andere subdistricten. Joanico neemt er zelf  ook in deel. We bespreken verder de verkiezingen. Het lijkt dat er slechts twee politieke partijen in Umatulo zijn de PST, socialistische partij van Timor en Fretilin. Programma’s zijn er  (nog) niet en kiezers hebben zich tot nu toe niet kunnen laten registreren. Het blijkt dat Untaet zou langs komen met een computer om de burger- en tevens verkiezingsregistratie to doen, maar het wachten is op een mobiele computer uit Dili. Ook in Vqq zelf is pas een kwart van de bevolking geregistreerd. De sluitingsdatum voor de registratie is 24 juni a.s.. 

Als we afscheid hebben genomen en op weg gaan naar SP2 vragen we ons toch ook af of het wel zo raadzaam is dit soort bezoekjes af te leggen. Wat hebben we te bieden? Er ontstaat toch een (valse) hoop bij de mensen, omdat je bent teruggekomen, omdat je misschien iets kunt betekenen. Wij kunnen uiteraard helpen, info doorgeven, kritiek op Untaet doorgeven, maar dat is minimaal. Na verloop van tijd raken ze wellicht net zo teleurgesteld in ons als in de UN…Overigens is men ontzettend blij je weer te zien, als medemens! We besluiten in ieder geval voorzichtig met dit soort gevoeligheden om te gaan. En het is heel belangrijk dat de mensen zelf in aktie komen voor hun rechten, dat bespreken we ook uitvoerig. Dat de UN wel zo beetje al haar krediet verspeeld heeft hoor je overal van vrijwel elke Oost Timorees.

Na tien minuten lopen rijdt er een auto van de medische organisatie CAM langs die ook naar SP2 gaat. We kunnen mee rijden. In SP2 gaan we langs Kepala Desa Fransisco. Hier ongeveer hetzelfde patroon als in Umatolu. We bespreken de situatie in dit ex-transmigratiedorp, dat kilometers langgerekt is en waar inmiddels 3000 mensen wonen. Het rijtje klachten wordt zonder overtuiging dat er oplossingen in zicht zijn afgedraaid. Hier is het ook nog de kapotte bruggen naast de kapotte weg. Mensen moeten al die kilometers te voet afleggen, zeker moeilijk voor zieken, ouderen, kleine kinderen, zwangere vrouwen.Verder ook hier een volstrekt gebrek van vertrouwen in Untaet. Men is bezorgd over het nog uitblijven van de burgerregistratie, bang dat straks iedereen naar Vqq moet lopen, voor bemo-vervoer is geen geld. Hier in SP zijn geen politieke partijen, geen scholing over de verkeizingen en de gevolgen van het uitbrengen van een stem. Laat staan dat men hier in het district bezig is met een parlementair systeem of grondwet. Het wordt ons zo nogmaals duidelijk waarom de NGO’s in Dili gezegd hebben dat de verkiezingen te vroeg zijn. Het NGO-forum verzocht de Veiligheidsraad in New York om 9 maanden uitstel, een verzoek waarop nog geen reactie volgde. De Kepala Desa van SP2 is ook de Kepela Desa van Luca en is tevens Liurai (traditionele koning). Zijn positie is ook belangrijk om tot een oplossing te komen in het grote conflict in Viqueque rond het geweld van maart jl...

Ook hij stelt dat Untatet nergens echt luistert en met geen enkele oplossing komt voor problemen. Maar er is ook een andere kant die we van Untaet en van verschillende NGO’s horen en die we zelf ook deels ervaren. Het is het politieke spel van Kapela Desa’s, sommige CNRT-voorzitters en Untaet. 

Je kunt je voorstellen dat het gebrek aan duidelijk uitvoerend gezag en justitiele gerechtigheid ingrediënten zijn om tot chaos te leiden. Als na de verkiezingen Oost Timor in een puinhoop veranderd, is dat zeker ook een gevolg van het falend Untaet apparaat.

 

Het geweld en conflict van 12 maart ’01

(zie ook vorig verslag, hieronder wat aanvullende opmerkingen)

De spanning is nog steeds goed voelbaar in Vqq. Mensen van Olobai komen vrijwel niet in Boromatan en andersom evenmin. De Civpol, die enig onderzoek deed, had het probleem dat alle vertalers hieraan niet wilden meewerken. Ook onze vertaler wil liever niet mee naar bepaalde bezoeken. Mensen zijn bang voor revanche. En ook de Civpol zelf is bang dat indien ze bv. de leider van Uatolari uitnodigt voor een gesprek in het kader van dit onderzoek, hij niet alleen zal komen maar met trucks vol met mensen. En dat zal aldus de Civpoller die we spraken meer problemen creeren dan er al zijn. Dus komt dat er niet van. Ondertussen zijn de mensen bang en kunnen niet aan hun huis en toekomst verder bouwen. De Civpol meldt dat er 7 personen moesten worden aangehouden, maar er slechts voor 5 arrestatiebevelen lagen, 2 ontsnapten voortijdig, 3 zitten al 2 maanden in Baucau vast. De agent vertelt ook dat het wel moeilijk was omdat er in groepsverband opgetreden werd, de precieze daders aan te wijzen.

De CNRT heeft deze week een afspraak gemaakt om de Civpol bij te staan bij preventie van gewelddadigheden als die van maart jl.. CNRT-teams zullen Civpol van informatie voorzien. De Civpolagent zei ons wel weer op dit initiatief terughoudend te reageren en dat de CNRT goed uitgelegd moest worden dat zij geen opsporingsbevoegdheden heeft. In het Untaetnieuws op de radio, die ok in Vqq te ontvangen is, werd het gebracht als een stap voorwaarts.

 

Veel huizen van mensen uit Bekarim zijn verwoest, onder andere het huis van de Kepala Desa. Een van de twee vermoorde mannen, woonde ook in dat huis. Untaet, Timoraid of INGO’s geven (nog) geen steun bij heropbouw van verbrande huizen, omdat dat weer problemen creeert met desa’s die nog steeds niet geholpen zijn met wederopbouw na het miltiageweld van ’99. Mensen met wat geld beginnen nu druppelsgewijs hun huis op te bouwen. De rest woont bij familie of als vluchteling in de school bij de kerk waar nu geen les gegeven kan worden (andere lokalen zijn nu dubbel bezet). Tot wanneer deze situatie voort blijft bestaan is niemand duidelijk, Untaet weet het ook niet. Boromatan is nu een donkere verschroeide plek geworden, ‘Rua de Inferno’ zo meldt een leus op een muur van het afgebrande OMT-guesthouse.

 

Gevechtssportclubs bestaan al lange tijd en vormden in de Indonesische tijd een deel van het verzet tegen de bezetting. Door de enorme repressie had de clandestiene beweging allerlei onderdelen die, los van elkaar, communcatie- en bevelsstructuren hadden. Slechts enkele mensen aan de top hadden het overzicht. Nu de top is weggevallen omdat de clandestiene beweging is opgehouden te bestaan zijn er tussenkaders die nog een bepaalde invloed hebben. De structuren zijn niet geheel ontmanteld en de groepen worden deels tegen elkaar opgezet door mensen uit die tussenkaders die daar weer belang bij (denken te) hebben.

 

Miguel, voorzitter CNRT van district Viqueque vertelt dat het geweldsconflict misschien ook door buitenstaanders is opgeruid, politike provocatie. Ook meldt hij dat Untaet nauwelijks iets doet. Xanana heeft 25.000.000 Roepia gedoneerd voor de slachtoffers en Taur Matan Ruak als hoofd van de ETDF , East Timor Defence Forces, het leger, US $1000,00. Verder is er hulp van INGO’s als Caritas en CRS.

 

Cherno, coordinator subdistrict Uatocarbau van Untaet, beaamt de politieke en historische  achtergronden van het geweldsconflict en geruchten over mogelijke provocaties. Het geweld speelde zich bijna gelijktijdig af met de uitbarstingen  en demonstratie in Bacau gericht tegen Untaet. In Baucau werd ook nog de moskee platgebrand. Mensen uit Bacau waren tevens in het geweld in Vqq betrokken. Er zijn geruchten dat de moord op Antonio van de Makadiki-side door mensen uit Baucau zou zijn gepleegd.

 

Opmerkingen uit het gesprek met Father Adelino van de RK kerk Vqq

De PKF (peace keeping forces) vermelden in een gesprek met Adelino in verband met het geweldsconflict dat de PKF er vooral zijn om de veiligheid te waarborgen van Untaet en PKF zelf (en wellicht worden ook andere ‘buitenlanders’ bedoeld).

 

We spraken in Vqq met Jim van de NGO ProBem. ProBem heeft een kantoortje naast het voormalige Bupati-huis op de heuvel van Vqq. Het is een Timorese NGO waar hij ook in deelneemt. Hij woonde lang in het district, weet inmiddels heel veel van de mensen en hun geschiedenis. Hij meldde dat Untaet de gewelddadigheden op een naïeve en simplistische wijze analyseert en er naast zit met dat alles weer rustig en onder controle zou zijn. Ook hij ziet in dit conflict verbindingen met de Portugese en Indonesische bezetting. 

 

Direitos Hanesan (DH)

Er is een grote groep mensen (12 personen) die wil meewerken en rondom DH aktief wil zijn. Een paar mensen hebben het afgelopen jaar al aan onderzoek naar gewelddadigheden en archivering gewerkt. Er is een programmering, wij hebben veel met hen vergaderd en tekst en uitleg gegeven over mensenrechten en hoe die te bevechten. Het wachten is nog steeds, net als vorig jaar toen wij Vqq verlieten, op toestemming van Untaet voor een kantoor. Dat zal een meeting point zijn en meer mensen en verhalen aantrekken. Joanna van Land & Property Untaet,die verantwoordelijk is voor hergebruik van voormalige Indonesische overheidsgebouwen, en ook in eerste instantie aanvragen voor kantoorruimte beoordeelt, reageerde eerst zeer formeel en heel kritisch naar DH in een gesprek met Direitos Hanesan en ons. Ook Elisabeth DFO Vqq, is aanwezig bij dit gesprek. Zij werkte vorig jaar bij Land & Property en deed toen al moeilijk over het geven van een kantoorgebouw waarom DH had verzocht.

Terwijl Ilda Maria de Conceicaoa als District Administrator Untaet (hoofd district Vqq) en Pinto, haar collega, het heel belangrijk vinden dat DH werkzaam is, lijkt Land & Property nu eerst weer moeilijk te doen. Bijna overal wordt het enorme belang van de opbouw van mensenrechten groeperingen van Timorezen benadrukt, terwijl hier bij Untaet Vqq betweterig en paternalistisch gereageerd wordt door een enkeling en de mensenrechtenplannen dreigen stuk te lopen op onwil en burocratische Untaetstructuren. Dit terwijl Untaet aan de andere kant vooral haar functie presenteert als capacity-building en het versterken van wat de Timorezen willen: ‘Untaet is er voor de Oost Timorezen’. 

Uiteindelijk na veel tekst en uitleg en onze bemoeienis met de zaak begrijpt Joanna van Land & Property beter waar het over gaat en spreken we af dat DH een begrotingsplan voor renovatie van het kantoor aanlevert, samen met een programma waarin DH aangeeft welke aktiviteiten DH voor de community onderneemt. Zij zal dit plan i.s.m. anderen keuren en ze meldt dat uiteindelijk de community erover beslist. Dit kan nog enige weken duren. Opvallend is toch na dit gesprek dat in feite geen enkele blijk van waardering voor het initiatief spreekt vanuit Land & Property of DFO Vqq.

DH werkt ondertussen vrolijk verder. De begroting en plannen voor renovatie worden nu ingediend bij Untaet en het wachten is op Untaet die dan de community bijeen roept, voor de vorm, ten eerste slecteert Untaet zelf toch als eerste, ten tweede geniet DH al van voor de officiele oprichting de steun van een zeer groot deel van de community in Vqq en subdistricten. Die steunbetuiging heeft DH Untaet vorig jaar al laten weten. Het onderzoeks- en mensenrechtenwerk gaat ondertussen van DH gaat ondertussen ook door. Het huis van een van hen funktioneert vooralsnog (nu al een jaar) als kantoor.

 

 

Community Centrum Vqq

Een jaar geleden wilde Untaet een informatiecentrum opzetten voor Untaet in het voormalige  politiebureau. Hiervoor werd onder andere Ildefonso, een Timorees uit Viqueque die in Dili woonde, gevraagd te werken. Na enige tijd is dit plan van tafel verdwenen, onduidelijk waarom en nog later kwam Untaet met het plan er een ‘community centrum’ te vestigen..

De vraag of  Viqueque daar nu opzat te wachten is waarschijnlijk niet gesteld en goed overleg met verschillende organisaties in Viqueque is er niet geweest. Het lijkt er veel op dat het plan op de bureaus van Untaet bedacht is en daarna uitgevoerd zonder naar de Timorezen, de community, te luisteren. Het gevolg nu is een deels opgeknapt maar doods gebouw, met een aantal  zeer kleine kamertjes, waar nauwelijks een organisatie in wil. Het staat dan ook al geruime tijd zo goed als leeg. Alleen de vrouwengroep OMT maakt er gebruik van met haar kantoor, cafeetje en naaiatelier. Verder is er een ruimte van het radioproject (radio povo) met wat aankondigingen voor de ramen en verder al maanden niet in gebruik, is er een ruimte van de agrarische NGO HTO die nauwelijks gebruikt wordt en waarvan de kontaktpersoon vooral in Dilor zit, het IOM zat er tijdelijk wat inhield dat het IOM-bordje op de deur hing en er is  een achttal lege kamertjes. Het gebouw ligt ook nog eens op een plek zonder directe buren, zodat het gebouw ook ‘vandalisme’-gevoelig is. Afgelopen week is bijvoorbeeld bij de OMT-ruimte ingebroken en zijn veel spullen gejat. De ruit van het IOM werd enkele dagen later ook ingegooid. Untaet had ook voor Direitus Hanesan een kamer in een kamer in het gebouw tijdelijk in gebruik te nemen (Elisabeth wilde dit graag). Maar de mensen van DH voelden er niet voor, te klein en niet onafhankelijk. Untaet had ook de studentenvereniging ETSSCV gevraagd zich in het gebouw te vestigen. ETSSCV heeft een goed kantoor in Beloi maar heeft nog niet alle ruimtes daarvan optimaal in gebruik, reden waarom Untaet ETSSCV een kamer aanbood. ETSSCV weigerde ook omdat ze het gebouw als Untaet project zien en onafhankelijk willen zijn. Het beheer van het gebouw zou over moeten gaan naar de community maar naast de OMT wil niemand in Viqueque zitting nemen in een beheerderscomitee. Later in een gesprek met Elda, Maria Luisa en Teresinha van OMT wordt duidelijk hoe de OMT in die positie is terecht gekomen. OMT zocht nl. een kantoorruimte, hen werd het oude politieburo aangeboden door, jawel Elisabeth, van Untaet (verantwoordelijk voor Vqq). Toen de renovatie af was wilde Elisabeth slechts een aantal ruimten in dit gebouw aan het OMT geven en kwam met het plan van het community centrum. OMT heeft hier zelf nooit direct voor gekozen. OMT werd via Untaet verschillende subsidies gegeven: $7200 voor haar guesthouse (een idee dat via de voormalige Untaet DA bij het OMT werd gepushed), US $900 voor het cafeetje en US $ 300 voor aanleg en onderhoud van een groentetuin, nadat tijdens het geweldsconflict het OMT-guesthouse ook werd platgebrand. En dit voormalige politieburo is dus ook op kosten van Untaet opgeknapt. Er staat ook een bord bij het gebouw met de naam ‘Untaet’, waar je ‘Community Center’ zou verwachten. Vergelijk dit met verschillende initatieven van Timorezen zelf zoals Direitos Hanesan die door Untaet nauwelijks gesteund worden. De vrouwen van het OMT voelen zich absoluut niet lekker in hun verhouding tot Untatet. Zo werden ze niet gekend in de besluiten tot sommige nieuwe gebruikers van het community centrum, mogen zij niet meer ruimtes in gebruik nemen en hebben ze de indruk dat Elisabeth/Untaet vooral voor zichzelf bezig is succes te boeken. We vragen OMT waarom zij het guesthuis nu niet in het community centrum vestigen, aangezien daar zo goed als alle ruimten leeg staan. Het blijkt dat ze de confrontatie met Untaet (Elisabeth) niet aan durven en maar liever afwachten tot Untaet straks haar taak aan de Timorezen overdraagt. We hebben inmiddels van zoveel Timorezen dezelfde soort kritieken op Untaet gehoord, dat Untaet eigen agenda’s en niet de Timorese agenda hanteert. Helaas wordt door veel Timorezen teveel een afwachtende houding aangenomen. Essentiele en voor Untaet leerzame kritiek wordt te weinig aan Untaet gegeven.