donderdag 18 december 2003

Ed Hollants
Autonoom Centrum

De laatste maanden is er ineens beweging aan het front. Er is een ongekend aantal politieke initiatieven die het licht doen schijnen op een oplossing van het Israëlisch-Palestijns conflict of die deze dichterbij moeten brengen.. Zo zijn er het akkoord van Genève, het Olmert-initiatief, het plan van Sharon, het Peoples voice, One voice en zelfs de kolonisten willen met een plan gekomen. Men kan zich afvragen waarom nu? Juist nu er zo goed als geen druk op Israël is. Niemand lijkt zich meer zorgen te maken over bijvoorbeeld de dagelijkse burgerslachtoffers in de Bezette Gebieden. De VS hebben hun handen vol aan Irak en er zijn volgend jaar presidentverkiezingen.
Is er dan in Israël zelf in bredere kringen duidelijk geworden dat een militaire oplossing heilloos is en dat de enige oplossing een politieke oplossing is?
Het lijkt er meer op dat vooral het besef doordringt dat de verwachte demografische ontwikkeling zodanig is dat er straks een joodse minderheid is in wat nu Israël is, inclusief de Bezette Gebieden. Voor Israël als zionistische staat betekent dit het einde van Israël.

Een overzicht van de drie belangrijkste initiatieven

Het Genève-akkoord
Dit akkoord, waaraan twee jaar gewerkt is door zowel Israëliërs als Palestijnen, werd op 1 december officieel gepresenteerd. De belangrijkste figuren achter dit akkoord zijn de Palestijnse minister van informatie Yasser Abed Rabbo en de voormalige Israelisch minister van justitieYossi Beilin.
In dit akkoord krijgen de Palestijnen het gehele gebied van voor '67 terug met de uitzondering van Maaleh Adumim (voorstad van Jeruzalem) , het Etzion blok (ligt tussen Jeruzalem en Hebron) zonder Efrat, een aantal joodse wijken in het noorden van Jeruzalem, en een strook bij Latrun, bedoeld voor de verdediging van de luchthaven Ben-Gurion International. Een daarmee overeenkomstige oppervlakte van de Negev (woestijn) wordt aan de Gaza strook toegevoegd..
De Tempelberg en de oude stad van Jeruzalem worden Palestijns. De klaagmuur en de joodse wijk van de oude stad worden Israëlisch. Verder moeten de Palestijnen Israël volledig erkennen als 'joodse staat'. Het recht op terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen wordt opgegeven.

Het Olmert-initiatief
Dit is een voorstel van de vice-premier Ehud Olmert (Likud). Wegens het ontbreken van een vredesproces neemt Israël unilaterale stappen. Israël trekt zich terug uit de gebieden waar overwegend Palestijnen wonen en annexeert de grotere nederzettingen. Ook een aantal buitenwijken van Oost-Jeruzalem gaat naar de Palestijnen Het zou er op neer komen dat gestreefd wordt naar een Israël dat uit 80% joden bestaat en 20 % anderen. Verder details zijn nog niet bekend. In ieder geval is het voor Palestijnen veel ongunstiger dan het Genève-plan. Binnen Likud is er overigens een zeer felle reactie tegen dit plan.

Het Sharon-plan
Sharon wil, als de Palestijnen niet, naar zijn inziens, binnen enkele maanden genoeg doen om de 'roadmap' uit te voeren een 'scheidingsplan' uitvoeren. Met andere woorden hij heeft waarschijnlijk nog een paar maanden nodig om de VS zover te krijgen met zijn plan akkoord te gaan. Israël heeft namelijk ook niets gedaan om de raodmap uit te voeren maar eist voortduren dat Arafat verdwijnt, dat er een andere Palestijnse autoriteit komt en dat gewapende groepen ontmanteld worden. Onmogelijk uitvoerbare eisen in de huidige situatie.
De details van het plan zijn onbekend maar in grote lijnen komt het neer de joodse bevolking in de nederzettingen te scheiden van de Palestijnse. De muur wordt versnelt afgebouwd en enkele nederzettingen zullen ontruimt worden.
Dit zou er dan op neer komen dat 43% van de West-Bank in Israëlische handen komt. De kans is groot dat de muur de definitieve grens wordt. Daarbij worden waarschijnlijk ook de plannen om een hek of muur in de Jordaanvallei te plaatsen betrokken, waardoor die vallei ook grotendeels Israëlisch wordt.

De demografische factor

Een belangrijk argument vanuit Israëlische kant voor een aantal van de voorstellen is gebaseerd op de voorspelde demografische ontwikkelingen. Yossi Beilin van het Genève-akkoord heeft in diverse uitlatingen in de pers gesteld dat als er niet snel iets gebeurd Israël ten ondergang dreigt te gaan door de demografische ontwikkeling in het geval dat er geen Palestijnse staat komt. "Wij moeten tot een oplossing komen, we kunnen niet langer tijd rekken en spelletjes spelen. Over uiterlijk zeven jaar leven tussen de Middellandse Zee en de Jordaan meer Arabieren dan joden. Worden wij dan een soort Zuid-Afrika met een apartheidsregime, een minderheid van joden gaat dan een meerderheid van Arabieren domineren." (NRC 1 november 2003).
En Olmert in de krant Yediot Ahranot op 4 december j.l. stelt: "een status quo vernietigt het zionisme en 'het joodse thuisland'." Joden moeten volgens hem "nu kiezen tussen het houden van de 'territories' en daarmee het risico de joodse meerderheid te verliezen, of het verlaten van het grootste deel van de 'territories' en Israël behouden als een joodse staat"
En, in diverse andere media,over zijn plan: "Het is het enige antwoord op het demografische gevaar." "Bij het ontbreken van een resultaat door onderhandelingen - en ik geloof niet dat er een realistische kans is op een akkoord - zullen we een unilateraal alternatief moeten uitvoeren."
"Meer en meer zijn de Palestijnen niet langer geïnteresseerd in onderhandelingen naar een twee-staten-oplossing omdat ze het wezen van het conflict willen veranderen van een Algerijns paradigma naar een Zuid-Afrikaans. Van de strijd tegen, in hun taal, een 'bezetting', naar een strijd voor one-man-one-vote. Dat is, natuurlijk, een veel geloofwaardigere strijd, een veel populairdere strijd - en uiteindelijk een veel krachtigere. Voor ons betekent dat het einde van de joodse staat. De ter discussie staande muur, die nu gebouwd wordt zal uiteindelijk onderdeel zijn van het unilaterale plan".
Bovenstaande is ook precies waarom elk voorstel zowel nu als in het verleden in ieder geval een rode lijn aanbrengt bij het recht op terugkeer van Palestijnse vluchtelingen.
Een Palestijnse vluchteling wordt niet gezien als een toekomstig staatsburger die aan de rechten en plichten kan voldoen die de staat hem stelt maar als niet-jood die een bedreiging is voor de staat Israël als joodse staat.
De discussie over de demografie is vooral de laatste twee jaar in Israël breder en openlijker op gang gekomen en wordt overal gevoerd zowel op universiteiten, als in de media en in de politiek

Arabieren tellen

Op dit moment is 19% van de Israëlische bevolking van Arabische afkomst. Daarnaast is er ook een grote groep niet-joden vooral binnengekomen met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, christenen met joodse voorouders (de "joodse grootmoeder") of door vervalste documenten. Niemand weet precies hoeveel niet-joden er precies door het joodse agentschap en andere organisaties op deze wijze naar Israël zijn gebracht. Schattingen lopen tussen de 200 000 en 400 000.
Een verstoring van de verhouding 20% niet-joods en 80% wel-joods wordt als bedreigend ervaren. Een van de deskundigen die zich al lange tijd veelvuldig uitlaat over de demografische ontwikkelingen is Amnon Sofer, een demograaf van de Universiteit van Haifa. Deze Sofer heeft in Israël de bijnaam 'Arabieren teller'. In de Israëlische krant Haaretz van afgelopen 9 december zegt hij dat er al een meerderheid is van niet-joden in het gebied dat Israël, de West-Bank en Gaza omvat. In zijn schattingen telt hij ook de aanwezigheid van een groep buitenlandse werknemers mee. Verder stelt hij dat als de voorspelde immigratie uit Frankrijk, Engeland en België geen doorgang vindt binnen 17 jaar, de bevolking met zes miljoen zal toenemen, de meeste van hen zijn arme Palestijnen "Het land komt in een demografische en ecologische wervelwind terecht". En over Israël zonder bezette gebieden zegt Sofer dat in 2020 het aantal Arabische burgers van Israël 2 miljoen zal zijn, de joodse meerderheid krimpt naar 65%.
Wat betreft de voorspelde immigratie uit Europa is de 'hoop' in verschillende kringen in Israël dat door een toenemend antisemitisme in verschillende Europese landen een deel van de joden in die landen gaat kiezen voor immigratie naar Israël. In het verleden was Israël er ook als de kippen bij om Argentijnse joden op het moment dat daar de economie in elkaar stortte over te halen naar Israël te emigreren. Het zelfde gold na de ineenstorting van het Sovjet-imperium. Deels immigreerden ook hier joden puur uit economisch motieven. Dit terwijl de oorspronkelijke Palestijnse bewoners geen recht op terugkeer hebben.

Dr. Yitzhak Ravid van het Interdisciplinair Centrum in Herzliya heeft ook berekeningen gedaan: in 2020 is de populatie van het land van Israël (inclusief Bezette Gebieden toegenomen tot 15.1 miljoen. In Israël zonder Bezette Gebieden zullen er 6.5 miljoen joden zijn. En volgens Ravid zal het aantal Arabieren dan 1,9 miljoen bedragen. Een andere deskundige Prof. Sergio della Pergola presenteert identieke cijfers. In de wereld van de demografie is het gangbaar om te spreken van een binationale staat als een minderheid uit meer dan 30% van de bevolking bestaat.

In onderzoeken en voorspellingen spelen de buitenlandse werknemers een onduidelijke rol. Soms zijn ze een "restpost", soms worden ze bij de niet-joden geteld en soms als versterking van de joodse meerderheid omdat ze niet Arabisch zijn.
De verdeling in joods, niet-joods en Arabisch in plaats van het in het algemeen te hebben over staatsburgers heeft met name veel gevolgen voor de Palestijnen (Israëlische Arabieren) in Israël. Volgens een heel scala aan maatregelen worden zij altijd benadeeld. Voorbeelden zijn: minder scholen, minder kinderopvang, geen nieuwe dorpen, geen recht op aankoop van land etc.. Deze verschillen komen onder andere voort uit voordelen die joden krijgen die via het 'recht op terugkeer' Israëlisch staatsburger worden en uit voordelen voor degene die hebben voldaan aan de dienstplicht (Palestijnen hebben geen dienstplicht).

De Joodse demografische staat

In juni 2002 verscheen er een artikel over demografie inde Haaretz waarin onder ander Dr. Amnon Raz-Krakotzkin van de Ben-Gurion University geciteerd wordt.
"Het is beangstigend als joden praten over demografie," zegt hij "Er waren er die geloofde dat de etnische zuiveringen in 1948 het probleem hadden opgelost. Nu komen ze tot de ontdekking dat joden altijd een minderheid blijven in het Midden-Oosten". Met "ze", bedoelt Raz-Krakotzkin Israëlisch links. Volgens hem, is het linkse wereldbeeld gebaseerd op demografische principes, het is hetzelfde als de visie op transfer.
"De vredesvoorstellen van Israëlisch links zijn in feite een voorstel om van de Palestijnen af te komen, het klinkt daarom hetzelfde als de transfer-gedachte." Hij stelt verder: "Ik deel het gevoel van angst en achterdocht bij het joodse publiek. Het is gerechtvaardigd. Ik bedoel hiermee het denken over het joodse voortbestaan, maar ik weiger te denken in demografische termen." "Het maakt de interne contradicties van het zionisme duidelijk."
Raz-Krakotzkin heeft het in verband met Israël regelmatig over een "joods-demografische staat".
Het is precies dit probleem waar de vredesbeweging enige jaren geleden op kapot is gelopen. Omdat er geen duidelijke keuze wordt gemaakt voor democratie en tegen het politiek zionisme worden de Palestijnen met hun eisen niet begrepen en hun streven niet onderkend maar als bedreiging gezien. De vredesbeweging komt in een spagaat terecht en weet nauwelijks meer hoe op te staan.

Het een en ander verklaart waarom uit vanuit rechts ook enkele geluiden van steun te horen zijn voor unilaterale stappen of voor Genève-akkoord waarin het geannexeerde Oost-Jeruzalem (voor een deel) naar de Palestijnen terug gaat. Het gaat hier namelijk om 220.000 Palestijnen die Israël zo (deels) kwijt is. Er zijn zelfs ideeën geopperd om Palestijnse dorpen in Noord-Israël (Galilea) af te stoten zoals het stadje Umm al-Fahm
Er wordt dus niet meer puur naar een verdeling van land gekeken maar vooral een deling langs demografische grenzen.
Met de bouw van nederzettingen, welke in wezen zowel door linkse als rechtse regeringen altijd is gesteund, heeft Israël het paard van Troje in de vorm van miljoenen Palestijnen in huis gehaald.

Netanyahu, minister van financiën, zegt tijdens een nationale veiligheidsconferentie (Herzliya Conferentei) op 17 december over het 'veiligheidshek' dat deze versneld aangelegd moet worden om de twee bevolkingen te scheiden en om een "demografische exodus" van de Bezette Gebieden naar Israël te voorkomen.
Rechts is nu verstrikt geraakt tussen de nederzettingenpolitiek en de demografische factor, wat tot onenigheid leidt binnen rechts. Als er door versplintering van de gebieden geen Palestijnse staat meer mogelijk is, komen er een soort thuislanden zoals die in Zuid-Afrika waren. Zo goed als iedereen, ook de meer realisten binnen rechts zoals Olmert, ziet wat dat betreft wel in dat dit op lange termijn niet te handhaven is. Dit betekent de transfer (etnische zuivering) van miljoenen Palestijnen naar bijvoorbeeld Jordanië, wat ook niet echt realistisch klinkt. Blijft over de Palestijnen op te nemen als staatsburgers van Israël, wat men zeker niet wil. De uitkomst wordt nu gezocht in krampachtige pogingen het een met het ander te combineren (plannen van Olmert en Sharon). Het brengt hen in conflict met de nationalistische partijen, de kolonisten en een rechts blok binnen Likud dat blijft vasthouden aan de Groot-Israël-gedachte.

Uri Avnery, bekend vredesactivist van een kleine maar actieve vredesgroep (Gush-Shalom), die het wel aandurft om het conflict voor een deel te verklaren uit het zionisme, schrijft in oktober 2002 in een artikel: "Critici beschuldigen Israël van "Apartheid", de Zuid-Afrikaanse racistische doctrine. Deze vergelijking is deels misleidend. In tegenstelling tot Apartheid, is Zionisme niet gebaseerd op ras, maar op een mix van ghetto-mentaliteit en het 19e eeuwse Europees nationalisme.
Ghetto-mentaliteit in de geest van de vervolgde, geïsoleerde gemeenschap, die de hele wereld is gaan zien als verdeeld in joods en Goyim (niet-joods). Het Europees nationalisme streefde naar een homogene nationaal-etnische staat. De joodse demografische staat heeft beide elementen in zich: een homogene joodse nationaal-etnische staat, met zo min mogelijk niet-joden".

Toch is er vaak een onderscheid tussen Arabieren en andere niet-joden. De angst voor demografische verschuivingen die het voortbestaan van Israël zouden bedreigen wordt vooral tegen Arabieren gebruikt. Netanyahu zegt tijdens de Herzliya konferentie dat Israël niet zo zeer bedreigd wordt door Palestijnen die in de toekomst onder Palestijns bestuur gaan vallen en zelfbeschikkingrecht krijgen, maar eerder is er een dreiging vanuit de Israëlische Arabische bevolking. Hij stelt in verband hiermee voor het onderwijs te verbeteren. Waarschijnlijk in de wetenschap dat betere educatie overal ter wereld zorgt voor een lagere bevolkingsaanwas dus ook bij Israëlische palestijnen..

Democratisch staat of demografische joodse staat

Israël zal zich in haar huidige vorm altijd moeten afzonderen. Normalisering betekent gevaar voor het voortbestaan als joodse staat. Er kunnen geen niet-joodse vluchtelingen worden opgenomen, familiehereniging van Palestijnen en gemengde huwelijken zijn bedreigend, vrij grensverkeer en vrije vestiging wat betreft werk zoals in Europa evenzo. Het ligt dan voor de hand om niet al te veel haast te maken met vrede maar de spanning met de buurlanden en de Palestijnen in stand te houden. Het is ook de enige weg naar een 'transfer' van Palestijnen. Vrede, democratisering en economische opbloei betekenen immers dat grenzen aan betekenis verliezen.
In een artikel in de Haaretz van (september 2002) schrijft Boaz Evron:
"Als Israël het 'demografische gevaar' tracht te voorkomen door zich terug te trekken uit de Bezette Gebieden en zichzelf op te sluiten in het 'oude' Israël, zal er in een generatie of twee een situatie bestaan waar de meerderheid van de bevolking bestaat uit Arabieren, buitenlandse werknemers, en russen die zich niet hebben laten bekeren. Wat gaan we dan met hen doen? Verwijderen we hen? Of verdere terugtrekking?"
"Het is de weg om vroeg of laat, een gesloten religieuze cultuur te worden, gehaat en geïsoleerd. En zelfs binnen dit ghetto zullen vijandigheden plaatsvinden tussen seculiere en religieuze, Oriëntaalse en Westerse, echte en Russische joden.
De hele term joods is een wettige fictie geworden."

Of er nu een staat, twee staten of geen staat komt de enige werkelijk uitweg naar vrede is om die te baseren op democratische principes en niet op demografische.
De bredere vredesbeweging en links in Israël zullen steeds meer gedwongen gaan worden om te kiezen tussen een democratische of een joodse staat. Wordt er geen keuze gemaakt dan houdt rechts met hun oplossing het initiatief. In de toekomst kunnen we dan een Balkanisering van het conflict verwachten. Wat een conflict om land was is dan tot een etnisch conflict verworden.
Helaas zien we dat de motivatie bij velen vanuit Israël om aan een oplossing van het conflict te werken nog steeds wordt ingegeven door de angst voor de demografische ontwikkelingen. Alle plannen hebben dan ook met name als doel om zoveel mogelijk Palestijnen kwijt te raken.

Ed Hollants