IMF-MOEHEID EN DE IRAK-OORLOG Drie kranteberichten: 1. Een hoge ambtenaar van het Indiase ministerie van Financiën verklaart dat er weinig te doen valt aan het groeiende begrotingstekort. Volgens hem kan de minister van Financiën "niet teveel subsidies intrekken (..) en het privatiseren is stopgezet." 1 2. Op een bijeenkomst van grote geldschieters in Bali brengt de Indonesische minister van Financiën zijn gasten behoorlijk in verwarring door te verklaren dat zijn land "van plan is aan het eind van dit jaar het IMF-programma te beëindigen". De minister is er zich van bewust dat Indonesië daarmee het IMF-stempel 'kredietwaardig' verliest, waardoor het moeilijk wordt bij afzonderlijke landen of bij particuliere banken geld te lenen. Een paar dagen eerder had de regering al verklaard prijsverhogingen van nutsbedrijven, waar IMF en Wereldbank altijd zo op aandringen, terug te draaien. 2 3. Bij de beëdiging van de Braziliaanse president Lula da Silva noemt EU-Commissaris van Buitenlandse Zaken Solana de negentiger jaren voor Brazilië "een decade van economische liberalisering die niet meer welvaart en sociale rechtvaardigheid gebracht heeft." 3 Alle drie de berichten stonden op één dag in het deftige internationale dagblad de Financial Times. Het begint erop te lijken of er een IMF- en globaliserings- moeheid ontstaat bij de politieke elite. Zij lijkt te moeten toegeven dat de bevolking van het Zuiden er niet op vooruit gegaan is met de IMF-regels en de globalisering. En dat verdere bezuinigingen en privatiseringen op behoorlijk verzet van de bevolking zal stuiten en zal leiden tot stemmenverlies bij verkiezingen. Zelfs de Nederlandse regering, toch altijd het braafste jongetje van de klas, verzette zich onlangs tegen volledige privatisering van KPN en TPG (voormalige PTT-Post). Tegen de uitdrukkelijke eis in van de Europese Commissie geeft ze haar zeggenschap via een zogeheten prioriteitsaandeel niet op. 4 De glans van de globalisering raakt er een beetje af nu zowel de internationale handel en het internationaal investeren de afgelopen twee jaar behoorlijk ingezakt zijn. 5 Gerichtheid op export blijkt opeens nadelig te zijn, nu de wereldeconomie terugloopt. 6 Bovendien worden WTO-deadlines vaak niet gehaald en soms zelfs openlijk genegeerd. 7 En WTO-onderhandelingen ontaarden steeds meer in eindeloos getouwtrek, vaak over landbouw- en voedselkwesties. 8 Is het toeval dat deze IMF-moeheid samenvalt met de voorbereidingen van de Irak-oorlog. Ik denk van niet. Ik vermoed dat zij één van de belangrijke oorzaken is van deze oorlog. Want waar gaat deze oorlog om? Volgens Philip Stephens, een vaste columnist van de Financial Times, probeert Amerika een wereldrijk te stichten "vergelijkbaar met die van Brittannië en Frankrijk een eeuw geleden." 9 Amerika probeert via oorlogsvoering en bezettingen een serie Zuidelijke landen volledig te beheersen. In feite probeert zij alsnog een koloniale mogendheid te worden, al zal zij dit niet zo noemen. Eigenlijk is dat gekkewerk. Zoals iedereen weet zijn in de vorige eeuw alle koloniale machten voor de bijl gegaan. Zij bleken niet opgewassen tegen het groeiende nationale zelfbewustzijn en tegen de guerilla-oorlogsvoering. Niemand, zelfs supermacht USA niet, kan ongestraft de klok een eeuw terugzetten. Als Amerika in deze tijd nog een koloniale grootmacht probeert te worden, is dat een zwaktebod. Waarom doet Amerika dat? Waarom stort zij zich in een avontuur wat tot mislukken gedoemd is? Er kan maar één reden zijn. Namelijk, dat de huidige strategie om Zuidelijke landen te beheersen niet langer voldoet. De IMF-aanpak levert te weinig resultaat op; de aanpak van veel te veel geld uitlenen, zodat landen wel in financiële problemen moeten raken en dan bij herfinanciering scherpe voorwaarden stellen. Een krachtiger middel is nu vereist: oorlog en bezetting. Overal de klad in Maar de situatie is nog ernstiger voor de economische wereldelite (topmensen uit het grote Westerse bedrijfsleven, topambtenaren en toppolitici). Het economisch systeem kan, zoals bekend, niet zonder groei. Immers de aandeelhouders en de banken moeten hun geld met rente terugkrijgen. Naarstig is het dan ook altijd op zoek naar nieuwe gebieden waar het kan uitbreiden, naar bedrijven die het kan overnemen, of naar nieuwe technieken die het kan exploiteren. Maar of de duvel ermee speelt, overal lijkt de klad in gekomen. De computergolf uit de zeventiger jaren is uitgeraasd; de financiële mogelijkheden van internet, e-commerce en hightech telefoneren blijken zwaar overschat; gentech wil alsmaar niet goed van de grond komen omdat consumenten er huiverig voor zijn en onderzoeksbedrijven hun beloften niet waar maken 10; en zelfs de geneesmiddelenindustrie, twee jaar geleden het paradepaardje op de beurs, blijkt in de versukkeling te raken. Zo schrijft Het Financieele Dagblad: "Veel grote farmabedrijven zijn in een dubbele val gelopen. Op sectorniveau loopt er de komende vijf jaar voor meer dan vijftig miljard dollar aan omzet uit patenten weg. En de pijplijnen die gevuld zouden moeten zijn met nieuwe te patenteren medicijnen zijn op sectorniveau akelig leeg. Nog nooit is er de afgelopen jaren zoveel aan onderzoek naar nieuwe medicijnen uitgegeven. En nog nooit hebben die bedragen, op jaarbasis ruim dertig miljard dollar, zo weinig geneeskrachtige moleculen opgeleverd." 11 Ook de enorme fusiegolf van de laatste jaren met de bijbehorende reorganisaties en massaontslagen en de nieuwe mogelijkheden voor de concerns in Oost-Europa, de voormalige Sovjet-Unie en China hebben niet kunnen voorkomen dat de aandelen over de hele linie, in de hele wereld ingezakt zijn. 12 De verwachtte gouden bergen van 'synergie' en 'nieuwe markten' bleken illusies. Kortom: de economische wereldelite zit in de penarie. Op welk gebied zou het wereldeconomische systeem, wat móet groeien om te overleven, nog kúnnen groeien? Een kat in het nauw maakt rare sprongen. En in het nauw zit deze kat. De klok een eeuw terugdraaien en alsnog een koloniale grootmacht proberen te worden is zo'n rare sprong. Meer oorzaken De globaliseringsmoeheid is vanzelfsprekend niet de enige oorzaak van de huidige Amerikaanse oorlogzucht. De angst om over een tijdje onvoldoende aardolie ter beschikking te hebben om economisch op dezelfde voet door te gaan is een voordehandliggend motief. 13 Het merkwaardige Amerikaanse bestuurssysteem is ook een van de oorzaken. Presidenten van de Verenigde Staten zijn meestal mannen die daarvoor president van een Amerikaanse staat waren. Zij hadden voor die functie geen enkel begrip nodig van buitenlandse politiek. Deze wordt immers in Washington bedacht en uitgevoerd. Maar zo gauw ze president zijn van de VS, dan hebben ze het opperbevel over het sterkste leger van de wereld en een beslissende stem in de buitenlandse politiek van de grootste supermacht. Natuurlijk kunnen zij zich laten adviseren door wie zij willen, maar ze hebben het recht belangrijke besluiten praktisch op eigen houtje te nemen. Het Amerikaanse stelsel maakt een combinatie van uitzonderlijk grote macht met volstrekte onkunde mogelijk. Op president Bush heeft een zekere Karl Rove grote invloed. 14 De adviseur is erg gefocust op Bush' herverkiezing in 2004. Deze hangt voor een belangrijk deel af van het economische klimaat van dat moment. Het is uitermate onzeker hoe de economie er over anderhalf jaar bij zal staan. 15 Als het slecht gaat met de economie is er maar één manier voor Bush om de herverkiezing te winnen, namelijk door enige tijd daarvoor het grote kwaad dat Amerika bedreigt een glorieuze slag toe te brengen. Op dit moment heeft Bush zo weinig steun in de wereld voor een oorlog tegen en een langdurige bezetting van Irak, dat dit project ook voor Amerika alleen nog maar op een catastrofe uit kan lopen. Toch lijkt er voor Bush geen weg terug. Als hij nu zou besluiten de oorlog af te blazen, zouden veel mensen in de wereld hem voor één keer een wijs man noemen. Maar voor het gros van zijn eigen kiezers thuis zou hij een slappeling zijn. Bush en zijn adviseurs hebben zich in een doodlopende straat gemanoeuvreerd. Tenslotte: de Irak-oorlog vindt ver weg plaats. Ver weg voor Amerika wel te verstaan. Voor Europa is het vlak voor de deur. Grote stromen vluchtelingen hoeft Amerika niet te vrezen en zij heeft ook geen grote Arabische bevolkingsgroep, die zich makkelijk identificeert met de slachtoffers van de bombardementen. Europa wel. Maar de autistische regering Bush heeft aan Europa nauwelijks een boodschap. Conclusie De economische wereldelite zit in een zeer lastig parket. In het economisch systeem is de klad gekomen, nu er geen terreinen zijn waar zij kan uitbreiden. De fut is weggedruppeld. Het blijft doormodderen en waarschijnlijk verder wegzakken. En deze kat in het nauw maakt rare sprongen. Ik wil niemand blij maken met voorbarig enthousiasme. De komende tijd kunnen we heel wat beroerde ontwikkelingen verwachten. Maar de globalisering, het ultra-liberalisme om precies te zijn, heeft haar beste tijd gehad. Aan ons de taak om alvast hard te gaan werken aan het alternatief voor de grootschalige multinational-economie, zodat we deze ongelukkige periode in de wereldgeschiedenis des te sneller definitief af kunnen sluiten. Noten 1. 'India's growth target unrealistic, says ADB'; Edward Luce in de Financial Times van 23 januari 2003. terug 2. 'Critics of IMF distract donors in Bali'; Shawn Donnan in de Financial Times van 23 januari 2003. terug 3. 'Politician with the human touch'; Raymond Colitt in de Financial Times van 23 januari 2003. terug 4. "Nederland is niet van plan om het gouden aandeel KPN af te stoten. Daarmee koerst Nederland aan op een conflict met de Europese Commissie. 'We betrekken het principiële standpunt dat het bezit van een prioriteitsaandeel in een bedrijf geen inbreuk is op het vrije kapitaalverkeer in Europa', zegt André Betting, onderdirecteur bij het ministerie van Financiën. (..) Woensdag heeft de Europese Commissie de Nederlandse regering een brief gestuurd waarin deze gesommeerd wordt het gouden aandeel in KPN en TPG op te geven. Het ministerie zegt ook TPG niet te zullen opgeven." Uit: 'Nederlandse Staat geeft gouden aandeel KPN toch niet op' in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. terug 5. = "Het jaar 2001 liet een onverwacht scherpe daling zien in de toename van de wereldproductie en een afname van de wereldhandel. (..) Wereldhandel nam met anderhalf procent af, na een toename vorig jaar met elf procent. Voor het eerst sinds 1982 was de groei van de wereldhandel negatief." Uit: International Trade Statistics 2002; WTO; 2002. = "In de eerste zes maanden van 2002 namen de importen van de EU en de Verenigde Staten met zes procent af, terwijl die van Japan en Latijns-Amerika met tweecijferige percentages terugliepen." Uit: persbericht 316; WTO; 7 oktober 2002. = Over de tweede helft van 2002 zijn nog geen cijfers beschikbaar. = "(Duitse) regeringscommissaris voor buitenlandse investeringen Kopper, voormalig topman van Deutsche Bank, is zeer somber over de bereidheid van ondernemingen in Duitsland te investeren. (..) 'Nu het wereldwijd slechter gaat, wordt eerst nagedacht over investeringen in eigen land', aldus Kopper. Hij verwacht dat de veertig miljard Euro aan investeringen in 2002 dit jaar wordt gehalveerd." Uit: 'Duitse bonden weigeren verder overleg' in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. terug 6. = "Het lijkt erop dat de Zuid-Nederlandse economie binnen Nederland het gevoeligst is voor de wereldconjunctuur. (..) Reden is het relatief hoge aandeel industriële bedrijven waar consumentenproducten worden gemaakt. (..) De zeer snelle stijging van de Nederlandse werkeloosheid, en dan vooral in Zuid-Nederland, bevestigt nog eens de sterke invloed van de wereldconjunctuur op de Nederlandse economie." Uit 'Duitse en Belgische grensregio's scoren beter'; Gerrie Coerts in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. = "Het Duitse bureau voor de statistiek meldde gisteren dat Duitse bedrijven in december 4,1 procent minder opdrachten hebben ontvangen. Terwijl de vraag vanuit Duitsland stabiel bleef, maakte het aantal opdrachten vanuit het buitenland met minus 8,7 procent een duikvlucht. De Duitse economie is voor zijn groei in belangrijke mate afhankelijk van de export." Uit: 'Duitse bonden weigeren verder overleg' in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. terug 7. "De Europese Commissie wil haar (landbouw)voorstellen in de zomer afgehandeld hebben - lang na WTO-deadline van 31 maart." Uit: 'CAP change crucial if Doha trade round is to bear fruit - without EU moves to tackle the agricultural sector a deal may prove elusive'; Tobias Buck en Guy de Jonquières in de Financial Times van 23 januari 2003. terug 8. "De VS betichten Europa ervan de gentech- ontwikkeling te misbruiken om zijn voedselmarkt af te schermen. Maar de EU zou niet te snel overstag moeten gaan, menen Europese experts op handelspolitiek terrein. In ruil voor het openstellen van de EU-markt zouden de VS hun barrières op voedselimporten moeten slechten. 'De VS hebben evenals Europa protectionistische neigingen', zo stelt een adviseur van het Nederlandse ministerie van Landbouw. Het zijn vooral de Amerikaanse exporteurs van granen en oliezaden die bij de regering in Washington aandringen op maatregelen tegen de EU. Zij zijn sterk afhankelijk van een vrije wereldmarkt. Dit in tegenstelling tot de zuivelproducenten in de VS. Die hebben juist alle belang bij afscherming van hun thuismarkt. (..) 'Wij krijgen het verwijt onze markt af te schermen, maar de Amerikanen doen zelf niet anders', verklaart R.B.M. Huurne, hoogleraar agrarische bedrijfseconomie aan de Universiteit van Wageningen. Volgens hem hebben de VS de mkz- epidemie op de Veluwe aangegrepen om landbouwproducten uit Nederland onnodig lange tijd te weren. Hij waarschuwt voor eenzijdige liberalisering van de agrarische handel. (..) 'We moeten het spel wel zuiver spelen. Als gevolg van de Amerikaanse steun kunnen Nederlandse varkenshouders niet meer concurreren op de wereldmarkt.'" Uit: 'Europa biedt opening voor genvoedsel' in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. terug 9. 'Learning to live in a world governed by American rules'; Philip Stephens in de Financial Times van 7 februari 2003. terug 10. "Voor Dijkstra (algemeen directeur van biotechbedrijf Kiadis) is het de normaalste zaak van de wereld (dat werknemers bonussen krijgen, terwijl er nog geen winst gemaakt wordt): 'Wij gaan als een speer en binnen twee, drie jaar is Kiadis het meest interessante biotechbedrijf van Europa.' Stevige teksten, die overigens de afgelopen jaren al vaker uit de hoek van startende biotechondernemingen konden worden opgetekend. Tot dusver meestal zonder noemenswaardig resultaat. Sterker: veel biotechbedrijven die destijds behoorlijk hoog van de toren bliezen, gaan nu deemoedig met de pet rond bij durfkapitalisten." Uit: 'Leids biotechbedrijf Kiadis wil lege pijplijn snel vullen'; Marien Abrahamse in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. terug 11. Idem. terug 12. = "Van begin 2000 tot eind 2002 (..) doken de aandelenmarkten in de eurozone naar beneden met 51 procent, in Groot-Brittannië met 40 procent, in de VS met 43 procent en in Japan met 48 procent." Uit: 'Bonds: not as safe as you think'; Michael R. Sesit in The Wall Street Journal Europe van 7 februari 2003. = "De crash op de aandelenbeurs duurt nu al bijna drie jaar. (..) Na een daling van de AEX-index de afgelopen tweeëneenhalfjaar met zestig procent en weinig uitzicht op een snel herstel. (..) Het meest schrikwekkende beeld levert de Japanse beurs op die al elf jaar achter elkaar daalt en ook geen enkel vooruitzicht op betere tijden blijkt te bieden. (..) Alle reden om voorzichtig te zijn over de toekomst, zo stellen de onderzoekers." Uit: "Aandelen binnen vijftien jaar op oude niveau"; Maurits Kuypers in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. terug 13. "Waarschijnlijk het meest interessante document is een studie, getiteld 'Strategische uitdagingen op het gebied van het energiebeleid in de 21ste eeuw', vervaardigd door het James Baker III Instituut van de Rice Universiteit in Texas en de raad voor buitenlandse betrekkingen. De studie maakt twee zaken duidelijk. Ten eerste dat Irak van vitaal belang is voor de olietoevoer vanuit het Midden-Oosten, omdat het over de op één na grootste olievoorraden ter wereld beschikt. Het rapport breekt zich het hoofd over het feit dat Amerika de Iraakse olie om redenen van economische veiligheid nodig heeft, maar dat de Verenigde Staten het zich om redenen van militaire veiligheid niet kunnen veroorloven om Saddam de olie te laten exploiteren. De implicatie lijkt helder: de Verenigde Staten hebben behoefte aan een nieuw bewind in Irak voor hun energievoorziening. In de studie wordt met geen woord over democratie gerept." Uit: 'Olie is weer het motief om oorlog te voeren'; Jeffrey D. Sachs in Het Financieele Dagblad van 7 februari 2003. terug 14. "De 43ste president van de Verenigde Staten is zijn levenswerk. Karl Rove (..) wordt vaak omschreven als de machtigste man in het Witte Huis, het brein, zo niet de baas van de president. (..) Rove was degene die in 1993 de eerste campagne van Bush voor het gouverneurschap van Texas leidde. (..) Karl Rove is de man die de langetermijnagenda van de president opstelt en bewaakt. (..) Hij was degene die onmiddellijk inzag dat de oorlog tegen het terrorisme de president een langdurige, bijna bovenpartijdige status als oorlogspresident kon geven. Hij was volgens alle aanwijzingen ook de man die in de loop van afgelopen zomer voorzag dat met het voltooien van de militaire operaties in Afghanistan, de uitzonderlijk hoge waarderingscijfers voor de president zouden afvlakken. Tenzij de al veel langer bestaande afkeer van Saddam Husseins Irak bij de felste haviken in Republikeinse buitenlands- beleidkringen (meer bij Defensie dan Buitenlandse Zaken) zou worden omgezet in een nieuwe crisis. Wat eind vorige zomer een cynische veronderstelling leek, werd rond de tussentijdse verkiezingen van november als een evidente waarheid gezien: de door Rove persoonlijk gerecruteerde kandidaten door het hele land konden de afkeuring van president Bush' economische beleid overwinnen door zich te presenteren als 'veilige handen' in die twee oorlogen. (..) Politieke overwegingen overschaduwen beleidsafwegingen. Met een vrijwel totaal gebrek aan kennis van zaken en een overdosis aan opvattingen wordt het beleid gestuurd. Hoewel Witte Huis-bronnen het systematisch ontkennen, leunt het buitenlandse beleid zwaar op binnenlands politieke calculatie." Uit: 'De baas van president Bush - Karl Rove is een van de machtigste mannen in het Witte Huis'; Marc Chavannes in de NRC van 25 januari 2003. terug 15. = "Paul Volcker, de algemeen gerespecteerde voormalige voorzitter van de Federal Reserve (instantie die de Amerikaanse banken controleert - jps) vatte de vreemde mengeling van hoop en twijfel afgelopen week als volgt samen: 'De conditie van de economie van de VS is zowel beter als slechter, dan over het algemeen wordt gedacht.' (..) Niet alleen ligt er de taak om het vertrouwen in het bedrijfsleven te herstellen, maar ook de veel grotere uitdaging om de financiële onevenwichtigheden weg te werken die nog steeds de VS en de wereld dreigen te destabiliseren. Met name het tekort op de betalingsbalans, dat nu vijf procent van het BNP bedraagt." Uit: 'Challenges on every front - the economy, Iraq and rebuilding trust in business are the key issues'; Gerard Baker in de Financial Times van 23 januari 2003. = "De voorspelling van de Amerikaanse overheid van een terugkeer van een behoorlijke economische groei is bewaarheid. (..) Maar aan het begin van 2003 is er nog steeds geen teken van een blijvende opleving van bedrijfsinvesteringen en werkgelegenheid." Uit: 'Forecasters hope for some growth'; Ed Crooks in de Financial Times van 23 januari 2003. = "De aard van het uiteenspatten van een geweldige aandelenmarkt-zeepbel in de VS is zonder weerga in de geschiedenis als je opmerkt dat het slechts een beperkte recessie en al helemaal geen crisis in het bankwezen voortgebracht heeft. (..) Kunnen we stoppen ons ongerust te maken over het effect van financiële onevenwichtigheid op de economische groei? Niet bij de opkomende markten, waar financiële crises een verwoestende uitwerking op produktie en werkgelegenheid hadden in Azië, Latijns- Amerika en Rusland. (..) Hoe groter de tekorten op de betalingsbalans, hoe pijnlijker het correctieproces uiteindelijk zal zijn. (..) Als de schulden alsmaar oplopen tijdens de volgende economische cyclus, zullen centrale bankiers en regeringen dan in staat zijn een apocalyptische financiële crisis af te wenden door eenvoudig maar door te blijven modderen?" Uit: 'The odd case of the boom that did not bust'; John Plender in de Financial Times van 7 februari 2003. terug Overname van (gedeelten van) dit artikel is toegestaan. Graag een berichtje ter kennisgeving aan: jpsmit@xs4all.nl 14/2/03 * * * Reacties naar: jpsmit@xs4all.nl