Onderstaand stuk is het product van een aantal mensen dat bij elkaar is gaan zitten na de opheffing van het Autonoom Centrum. Inzet van de bijeenkomsten was om samen na te denken over de ruimte voor radicale politiek en hoe deze er uit zou kunnen zien. We hadden niet de pretentie te komen met een afgerond stuk, maar wilden gedachten op papier zetten voor onszelf en om met anderen het gesprek aan te gaan. Maar we willen het niet laten bij praten alleen: het is onze bedoeling om na de zomer aan de slag te gaan met de concrete invulling van een nieuw politiek initiatief. De tussenliggende maanden willen we gebruiken om met geïnteresseerden in discussie te gaan over inhoud van en ideeën over zo´n initiatief. We zijn van plan drie stukken te schrijven. In dit eerste stuk is een meer politiek-filosofische gedachtegang te lezen. Daarna willen we, als vertaling hiervan, de randvoorwaarden voor een nieuw politiek initiatief formuleren. En uiteindelijk moeten we deze randvoorwaarden weer vertalen naar de concrete uitvoering. Heb je commentaar, wil je eventueel meedoen aan het initiatief, heb je aanvullingen, ideeën of iets anders leuks reageer dan naar klimaatverandering@xs4all.nl Weet je andere geïnteresseerden, geef dit stuk dan door.
De laatste jaren is er in verschillende delen van de wereld
sprake van toenemende kritiek op en verzet tegen de neoliberale politiek zoals
uitgevoerd door het IMF en de Wereldbank, en tegen het opereren van
multinationale ondernemingen. Tegelijkertijd zijn er tal van initiatieven tot
fundamentele democratisering.
Nederland staat echter meer en meer in het teken van een
grote revanche van ‘rechts’ op sociaal-democraten en ‘links’.
Velen lijken te geloven dat er voor het neoliberalisme geen
alternatief is of zijn niet bereid te erkennen dat er binnen het neoliberalisme
geen oplossingen mogelijk zijn voor een aantal grote problemen waarmee we
geconfronteerd worden. Veel critici hebben de handdoek in de ring geworpen en
willen zoeken binnen de grenzen van het huidige systeem naar oplossingen met een
menselijk gezicht. Aan kritische intellectuelen bij wie het denken verder gaat
dan de bestaande geëffende paden ontbreekt het veelal. In discussies over hoe
het anders moet wordt de boventoon gevoerd door mensen die een zeer prettig of
relatief zorgeloos bestaan leiden. Media voldoen niet en hebben vooral een
amusementsfunctie, kranten weerspiegelen met name de bestaande
machtsverhoudingen en zijn daar zelf ook vaak een verlengstuk van. Nieuwe vormen
van informatie-uitwisseling, nieuwsvoorziening en discussie zijn als reactie
daarop nodig en ook in opkomst (bijv. weblogs).
Het neoliberale gedachtegoed heeft net als de al op de
mestvaalt van de geschiedenis belandde ideologieën, het communisme en fascisme,
een belangrijke oorsprong in de Verlichting. Opvallend genoeg is deze
Verlichting boven alle kritiek verheven en wordt zij in het Westen als bijna
absoluut positief gezien.
Veel zingeving en
daarbij behorende ethische kwesties zijn of weggeredeneerd of niet algemeen
geldend. Het kapitalisme is per definitie een deel van de moderniteit waarbinnen
elke ethische of morele basis ontbreekt.
De sociale
verworvenheden en het respect voor mensen en burgerrechten worden door de
neoliberalen als façade gebruikt. Deze façade die enige tijd nog
geloofwaardigheid aan de stelling van morele superioriteit moest geven, vertoont
steeds meer scheuren en stort langzaam in. Overigens, heeft deze façade buiten
het Westen nooit bestaan - daar was de harde werkelijkheid altijd al duidelijk.
Het is dan ook
niet zo verwonderlijk dat zoveel mensen de laatste tientallen jaren al zoekende
bij religies en new age bewegingen terecht komen of hun religie als wapen
gebruiken tegen de moderniteit. Helaas is dit over het algemeen een negatieve
ontwikkeling waarin slechts het probleem bij het individu gelegd wordt of de
instituties van de religie (kerk, moskee) zich richten op een conservatief
gedachtegoed.
De uitdaging is een zoeken naar alternatieven die ook in
sociaal en politiek opzicht zin geven aan het leven, zoeken naar verbondenheid
tussen mens en natuur en dus niet vooral materiële behoeften centraal stellen.
Alternatieven die gekenmerkt worden door diversiteit in plaats van door
eenvormigheid. Het is onzinnig om zoals nu aan de rechterzijde gebeurt waarden
als burgerrechten, gelijkheid en democratie exclusief te claimen als een product
van ‘De Verlichting’. De meeste religies en politiek-filosofische stelsels
bevatten universele waarden waarin de basis voor alternatieven gezocht kan
worden. Daar ligt de uitdaging voor het herformuleren van een gezamenlijke basis
om maatschappelijke verhoudingen opnieuw vorm te geven. Centraal moet staan het
ontwikkelen van een lange termijn visie waaraan het handelen verbonden kan
worden in plaats van zoals nu gebeurt het zoeken van korte termijn oplossingen
die vaak juist problemen op lange termijn vergroten. Een visie gebaseerd op
beheer, bescherming, eerlijke verdeling en conflictbeheersing.
Sinds eind jaren zeventig is de lange strijd voor meer
vrijheid en materiële verbeteringen (de bevrijding van de mens en de
geboorte van de mondige burger) omgeslagen in een verdediging van opgebouwde
verworvenheden. Ging het daarbij in eerste instantie om afbraak van materiële
verworvenheden, in de jaren negentig is het meer en meer ook gegaan om verworven
vrijheden en ideeëngoed. Politiek rechts en de vrije markt hebben het politieke
initiatief volledig teruggenomen. Inzet van iedere politiek hier tegenover zal
dus zijn het terugnemen van initiatief en het doorbreken van de mythevorming als
zou een globale vrije markt allen voorspoed brengen en het uiteenvallen van
sociale verbanden, opkomst van criminaliteit, etc., te wijten zou zijn aan
sociale bewegingen sinds de jaren zestig. En omdat dit initiatief niet gegeven
wordt zal het moeten worden veroverd. Wij willen niet alleen oude verworvenheden
terug, we willen er nieuwe bij in een wereld voor iedereen. Belangrijke
veranderingen gaan altijd gepaard met strijd en conflicten en voltrekken zich
niet op basis van vriendelijke overreding. Concentraties van macht zullen die
macht niet uit handen geven zonder strijd maar deze ten koste van veel
verdedigen.
Het huidige debat (voor zover er al sprake is van een heus
debat) wordt bepaald door de heersende krachten. Het gaat uit van de bestaande
democratische structuren waarvan duidelijk is dat ze niet meer voldoen, waarbij
de vraag blijft of zij in het verleden wel zo optimaal functioneerden.
Parlementair-democratische structuren, politieke partijen en het zo geroemde
polder- en overlegmodel hebben aan belang ingeboet en zijn niet de democratische
antwoorden op de wereld van morgen. Er wordt niet geprobeerd fundamentele
veranderingen in vorm en inhoud te zoeken. Het liberaal economisch handelen en
de ruimte binnen de neoliberale markt bepalen volstrekt eenzijdig wat wel en wat
niet haalbaar en wenselijk is. De mens is gereduceerd tot een economische
eenheid als werknemer en consument, de wereld is ingericht als een op winst
gericht bedrijf. Het neoliberale beleid zorgt voor toenemende tweedeling,
uitsluiting en uitbuiting van mens, dier en milieu. Economisch handelen moet
terug naar een activiteit die ten dienste staat van allen. Arbeid dient zinvol
te zijn en ook zo ervaren te worden door degene die deze verricht, en niet
slechts een manier om vooral inkomsten te verwerven.
Sociale structuren zoals we die kenden (niet gebaseerd op economische verhoudingen maar sociaal bepaald) zijn opgebruikt, kapot gemaakt of voldoen niet meer aan deze tijd. Nieuwe vormen kunnen worden ontwikkeld, en waar ze (zijn) ontstaan moeten ze worden benut. Dit betekent dat bijvoorbeeld de welvaartsstaat ter discussie moet staan voor een eerlijker en beter werkend model van sociale voorzieningen dat niet is gebaseerd op staatsburgerschap.
Het streven naar veranderingen zal slechts zinvol zijn
buiten de partij- en machtspolitiek om. De traditionele wijze van antwoorden van
vakbonden, inspraakorganen, veel NGO’s en actiegroepen voldoen niet of zijn
achterhaald. Een nieuw antwoord moet in ieder geval rekening houden met de reëel
bestaande samenleving en moet deze weerspiegelen. Een samenleving die
geglobaliseerd en gefragmenteerd is, die gekleurd is, waar mensen verschillende
ontplooiingsbehoeften en –mogelijkheden hebben, etc.. Een samenleving die zich
niet door natiegrenzen en nationalisme laat bepalen. De maatschappelijke en
politieke structuren van morgen moeten van onderaf georganiseerd worden en niet
van bovenaf of vanuit het witte en/of mannelijke perspectief.
Van onderaf betekent dat in de eerste plaats mensen op
lokaal niveau kiezen voor solidaire eenheden van een beperkt aantal mensen.
Eenheden zoals de straat, de buurt, het werk, consument en producent, het
vrouw-zijn, een internetgemeenschap waar je een deel van je persoonlijke
vrijheid aan wilt geven in het belang van een groep die zich (politiek)
manifesteert. Het aantal hangt af van de noodzaak van het elkaar persoonlijk
kennen, dus geen anonimiteit en het niet nodig zijn van een gelaagde
organisatie. ‘Lokaal’ impliceert niet per definitie een geografische
eenheid. Deelname beperkt zich niet tot één eenheid. Deze lokale eenheden
zoeken elkaar op in netwerken en structuren waarin eigenbelang onderdeel is van
een algemeen belang.
Het ‘wij’-gevoel of saamhorigheidsgevoel is belangrijk
voor zowel het lokale als het globale niveau. Het gaat om een onderlinge
afhankelijkheid op globaal niveau die lokale niveaus met elkaar verbindt, vanuit
het idee dat we allen samen verantwoordelijk zijn voor het beheer over de
wereld. Dit betekent ook een noodzakelijkheid te kijken naar aanlokkelijke
initiatieven en ontwikkelingen buiten de westerse wereld.
Het is niet de bedoeling om het hele bouwsel van de huidige
maatschappij of instanties opnieuw te gaan invullen, maar vooral om vanuit
bovenstaand gedachtegoed te denken, te schrijven en te handelen, om daarmee een
proces op gang te brengen dat een radicale breuk maakt en de toekomst voor een
deel open laat. Door de globalisering bestaat meer dan ooit de mogelijkheid voor
lokale groepen verbanden met elkaar aan te gaan, met elkaar te communiceren,
elkaar te ondersteunen en een gezamenlijke politieke macht te vormen.
De snelheid waarin Nederland en de wereld de laatste jaren
zijn veranderd, doet steeds meer mensen beseffen dat er belangrijke keuzes
gemaakt moeten worden en dat men zelf tot ingrijpen moet overgaan. Er is een
ander klimaat nodig waarin de mens centraal staat als sociaal wezen en niet als
een economische opportunist. We staan aan de vooravond van een wereld met aan de
ene kant een schrikbeeld van een 1984-achtig scenario en aan de andere kant aan
kracht winnende democratische basisbewegingen.
We willen in Nederland één van de initiatieven zijn die
ook hier proberen een vorm van basisbeweging te ontwikkelen.
Dus heb je ook zin om een radicale breuk te maken met de
richting waarin Nederland en de wereld zich nu ontwikkelen en zin om op
effectieve, creatieve en voldoeninggevende wijze de strijd aan te gaan sluit je
bij ons aan of begin zelf een initiatief.
Laten we een start maken met iets dat kan uitgroeien tot
een beweging van verandering.
1 april 2005
Ed Hollants
Nanda Lauriks
Sjoerd Bosch