Wat beweegt ons?
Overdenkingen bij akties tijdens topconferenties
De afgelopen jaren heeft de westerse wereld een nieuwe opleving in links en anarchistisch activisme gezien. Dit activisme richt zich op vrijhandelsorganisaties en specifiek op hun bijeenkomsten zoals die van de Europese Unie, de G8, de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en het IMF en de Wereldbank. Op zich lijkt dit logisch want deze bijeenkomsten van wereldleiders hebben een grote symbolische waarde voor beide kanten. Het lijken op het eerste gezicht ook perfecte momenten waarop de heersende orde ter verantwoording kan worden geroepen. De protesten zijn bij tijd en wijle imposant. Zo heeft de spectaculaire blokkade van de Wereldhandelsorganisatie-conferentie in Seattle op velen een diepe indruk gemaakt maar is de euforie wel helemaal terrecht?
Toen in Seattle de WTO 'millenniumronde' mislukte, werd dit wereldwijd door activisten gevierd als een overwinning. Het mislukken van de onderhandelingsronde was volgens velen van hen mede te danken aan de blokkade en werd gezien als kroon op een jarenlange campagne tegen de "globalisering". Andere acties rond toppen zoals die tegen de Keulse Eurotop en G8 bijeenkomst mislukten volledig. Het zogenaamde tophoppen (van top naar top campagne voeren) is misschien geen nieuw verschijnsel maar lijkt wel steeds meer te domineren in "actieland". Met het uitroepen van de vierde wereldwijde actiedag tegen het kapitalisme, op 26 september op de openingsdag van de IMF en Wereldbankconferentie in Praag, bereikt de topbeweging een nieuw hoogtepunt.
In de aanloop naar Praag domineren hallelujaverhalen over Seattle en Washington de onafhankelijke media terwijl ondergetekende het eerste inhoudelijke (en ongetwijfeld minder spectaculaire) artikel nog moet tegenkomen. Discussies over de huidige dynamiek van de topbeweging, bijvoorbeeld over wat de doelen zijn en in hoeverre deze worden bereikt, ontbreken al helemaal. Het bereiken van de top, deel uit maken van een massaal protest, lijkt het enige wat men voor ogen heeft, terwijl er voldoende redenen zijn het getop eens kritisch onder de loep te nemen...
Het mislukken van een top maakt de wereld niet beter. Het mislukken van een top zorgt er niet voor dat de bekritiseerde instelling ontmantelt wordt. Ook zal de verdere vermarkting van de wereld zal er niet door afnemen. Je tot doel stellen een top te laten mislukken spreekt tot de verbeelding en levert leuke plaatjes op in de media. Een massaal en internationaal protest heeft bovendien een grote symbolische waarde maar veel meer dan dat betekent het niet.
Tophoppen is alleen mogelijk voor westerse activisten. De afgelopen jaren zagen we grote internationale mobilisaties naar aanleiding van "vrijhandelstoppen". Deze vonden vrijwel uitsluitend plaats in westerse landen, niet zelden de basis van de organiserende vrijhandelsorganisatie. Activisten uit arme landen kunnen hier moeilijk aan deelnemen en de protesten zijn mede daarom overwegend "wit", terwijl westerlingen nog het minst door het kapitalisme worden getroffen.
Van top tot top de westerse wereld doortrekken is natuurlijk erg spannend maar dan wel alleen als je genoeg geld hebt om mobiel te zijn. De al te eenzijdige aandacht voor toppen betekent zo bovendien dat westerlingen een dominante rol hebben in de richting waarin deze beweging zich ontwikkelt.
Tophoppen wordt gesponsord door nationale staten. Rijke, door nationale overheden gefinancierde, Niet Gouvernementele Organisaties gaan er vanuit dat lobbyen bij nationale regeringen en internationale instituties uiteindelijk zal moeten leiden tot verregaande hervormingen bij de bekritiseerde vrijhandelsinstellingen. Het zijn daarnaast zelf ook veelal strak hiërarchisch georganiseerde organisaties, bepaald niet revolutionair van karakter. Doordat zij hun aandacht richten op toppen en in staat zijn hier relatief veel geld voor vrij te maken, creëren ze een beeld dat het zwaartepunt van de acties tijdens toppen moet liggen. Daar komt nog eens bij dat rijke NGO's vrijwel altijd in vage termen als "globalisering" en "vrijhandel" blijven hangen en dat de door hun bepleite alternatieven de fundamenten van het kapitalisme (onterecht) in tact laten.
Arme veelal lokaal georganiseerde bewegingen en initiatieven die vanuit basisdemocratische principes werken kunnen weinig met de grenzeloze topgerichtheid aan, terwijl zij juist het vleesgeworden anti-autoritaire antwoord op het kapitalisme zijn.
Toppen gaan gepaard met repressief politieoptreden. Tijdens een top is de staatsrepressie bijzonder hoog. De verzamelde staten trekken al lang voor een topconferentie alles uit de kast om acties en actiegroepen in kaart te brengen. De conferenties zelf gaan dikwijls gepaard met massa-arrestaties. Amsterdam ('97) 700, Genève ('98) 700, Keulen (lente '99) meer dan 1000, Seattle ('99) 600, Washington (2000) 1300, de aantallen arrestanten spreken voor zich. Het zou wellicht slimmer zijn juist dan toe te slaan wanneer het niet wordt verwacht.
Toppen gaan gepaard met mediamanipulatie. De (massa) media heeft - en dat mag bekend worden geacht - een dominante rol in de beeldvorming bij de bevolking. Spectaculaire uiterlijkheden zoals vermomde anarchisten, schietende politieagenten en creatief uitgedoste betogers overheersen in de berichtgeving terwijl inhoudelijke informatie en discussie exclusief wordt overgelaten aan politieke commentatoren en zogenaamde deskundigen in driedelig pak. De activisten worden telkens gereduceerd tot bange of bezorgde maar vooral naïeve burgers die de politiek eigenlijk beter kunnen overlaten aan de deskundige maatschappelijke elite. Wanneer de burgers door de media opgemerkt willen worden moeten ze bovendien zichzelf alsmaar spectaculairder etaleren. Ook om deze reden is er zoveel activistische aandacht voor toppen.
Gezien worden (door de media) wordt door heel wat activisten uitermate belangrijk gevonden en of het beeld wat de media neerzet overeenkomt met de werkelijkheid wordt van minder belang geacht.
Hop het ravijn in? We leven in het tot de verbeelding sprekende jaar 2000 en bij veel activisten leeft het gevoel dat Praag wel eens net zo'n historische betekenis kan krijgen als Seattle. De vraag die rijst is welk historisch resultaat er door de activisten bij eerdere toppen is bereikt?!
Diegenen die hun hoop hebben gezet op met actie en lobby af te dwingen radicale hervorming en democratisering hebben slechts een verbaal mistgordijn van een boetekleed dragende WTO, IMF en Wereldbank cadeau gekregen. Radicale antikapitalisten hebben keer op keer kunnen zien hoe hun directe sabotage acties door de media worden misbruikt om de beweging te criminaliseren. Bij de laatste wereldwijde actiedag bleek in Washington bovendien hoe snel de staat van haar fouten leert. Het aantal arrestanten lag boven de 1300.
Waar succesvolle wereldwijde mobilisaties zoals die voor Seattle en Washington vooral in zijn geslaagd is de westerse activisten van een hernieuwd zelfvertrouwen te voorzien. Er zijn de afgelopen jaren bijzondere en inspirerende coalities tot stand gekomen tussen organisaties van over de hele wereld. Door hun grieven en acties te coördineren heeft hun inzet een duidelijk meerwaarde gekregen ten opzichte van hun voorheen meer geïsoleerde en/of lokale activiteiten. Dat wil echter niet perse zeggen dat we nu een perfecte en eeuwig houdbare succesformule hebben gevonden. Het is belangrijk kritisch te kijken waarom en waarnaar toe we ons bewegen. Daarvoor dienen duidelijke doelen omschreven te worden en moet worden gekeken in hoeverre doelen worden bereikt.
Een Engelse activist vergeleek de beweging met een sneeuwbal die de berg afrolt en alsmaar groter wordt. Te veel discussies zou volgens hem groei van de beweging kunnen belemmeren. Het is te hopen dat de sneeuwbal niet eindigt in een ravijn.
Marco
Dit artikel verscheen in Dusnieuws 22, augustus 2000