Politieke Impuls Marco Bleeker, Amsterdam, NL, 4 nov. 2001 http://www.ecocam.com/politiek/ In een epiloog bij de Nederlandse vertaling van haar boek "No Logo" schrijft Naomi Klein over de afwezigheid van leiders en van een algemene politieke theorie binnen de Globale Beweging*. Ze schetst hier de voordelen van, wat dan vooral de ongrijpbaarheid van zo'n duizendkoppige beweging zou zijn. Hierbij een antwoord. Pakweg 20 jaar geleden was ik actief in de Kraakbeweging in Amsterdam. De algemene consensus binnen de kraakbeweging was een exacte kopie van wat Naomi vandaag zegt over leiders en politieke partijen. Ik herinner me dat er in het begin wel pogingen waren van een enkele kraker om zich als woordvoerder op te werpen, maar zo gauw hun gezicht op TV was geweest, werden ze zo ongeveer onthoofd door de beweging. Later waagde niemand het meer om perspectieven of politieke ideeën aan de orde te stellen. Deze beweging was in 1980 op zijn hoogtepunt, met rellen door de hele stad, niet alleen rond woningnood en speculatie met huizen, maar ook rond de kroning van Beatrix. Intern ging het om een alternatieve manier van leven, woongroepen, basisdemocratie, etc. Maar vervolgens ging er iets mis, en de beweging begon in elkaar te schrompelen. Ik ben bang dat zoiets de huidige Globale Beweging ook zou kunnen overkomen. Wat ging er mis? Kort gezegd, denk ik dat het materialisme de overhand kreeg. De autoriteiten gaven eenvoudig een beetje mee. Als er een huis ontruimd zou worden, werd de krakers een legaal alternatief geboden. De meeste krakers werden dus gelegaliseerd. Verder werden leegstaande woningen tijdelijk aan kraakwachten verhuurd (vaak studenten). Tegelijkertijd werden de krakers van het eerste uur wat ouder, maakten hun studie af, vonden een baan (de economie trok wat aan) - en men begon gewoon naar een wat rustiger familieleven te verlangen. Natuurlijk waren er uitzonderingen en is de kraakbeweging nog niet helemaal dood, maar dit was volgends mij wel de algemene teneur. Dit is het grote gevaar als je geen gezamelijke politieke theorie en strategie hebt. De autonomie van duizenden groepen, als een school vissen, maakt het moeilijk voor de autoriteiten om grip te krijgen op zo'n beweging. Maar ik heb ook gezien hoe een school Sardines werd aangevallen door Tonijnen, en geen enkel Sardientje overleefde dat. Als ze nou een plan gehad hadden, hadden ze misschien nog een kans gehad... Als er geen leider is waarmee de autoriteiten kunnen onderhandelen, of die ze kunnen arresteren, zullen ze eenvoudig de afzonderlijke vissen aanpakken. Stel dat de Zapatista's een stukje land werd aangeboden, met culturele autonomie. Dag Zapatista's. De ex-krakers hebben nu hun legale woning, dus ze hebben eigenlijk gewonnen, maar is dat nou de betere wereld waar we naar streefden? Het Kapitalisme is erg flexibel; wat het met de ene hand geeft, neemt het met de andere terug... De tactiek van geen-gezicht-geen-leider in de kraakbeweging gold vooral richting de buitenwereld. Hij werd rigoureus gehandhaafd door een soort van centraal comité, een harde kern van krakers van het eerste uur, die een soort natuurlijke en informele leiding hadden gevormd. En het was zo goed als onmogelijk om inhoudelijke dingen met deze harde kern te bespreken, juist omdat ze zo druk bezig waren het concept van leiderschap te ontkennen. Dit had ook iets met interne beveiliging te maken; die harde kern bevond zich inderdaad diep in het centrum en was onbereikbaar voor buitenstaanders. Toch denk ik wel dat de politie uiteindelijk een lijstje had; al die geheimzinnigheid had ook een romantisch Robin Hood-achtig tintje. We kunnen echter beter accepteren dat groepen van mensen altijd leiders en filosofen zullen voortbrengen; dat is een natuurwet. In plaats van dit krampachtig te ontkennen, kan je beter een manier zoeken om er goed mee om te gaan. De kraakbeweging hàd een politieke inhoud (basisdemocratie), ideeën over de buitenwereld (speculatie) en een strategie (kraken) - maar dat was erg rudimentair en in zichzelf gekeerd. Er kon niet over gepraat worden, er was geen ontwikkeling. De Globale Beweging van nu heeft Naomi Klein, Toni Negri, en meer - zeker geen leiders, maar zeker wel politieke denkers, en we zouden hun expertise dankbaar (en kritisch) moeten gebruiken. Wij kunnen denken, en dat onderscheidt ons van de vissen. We zullen het hard nodig hebben, als we willen dat de beweging het langer dan één generatie volhoudt, dat hij uit ook meer dan één bepaalde (middenklasse) generatie bestaat, en dat we echt wat teweeg brengen in de wereld. Nu moet ik wel toegeven dat de vergelijking tussen de krakers van toen, en de globale beweging van nu, een beetje mank gaat. Dit omdat de krakers slechts één van de vele groepen waren (en zijn) waaruit de globale beweging is opgebouwd. Maar voor de huidige discussie maakt het niet zo heel veel uit. In de 70-er en begin 80-er jaren was er ook een soort globale beweging, of een begin ervan. Krakers hadden hun internationale contacten, en dat had de anti-kernenergie-beweging ook, etc. Soms waren er gezamelijke acties, maar dat was meestal op nationaal niveau. Ik denk dat Italië de grootste "wolk" had van verschillende groepen, variërend van Stadsindianen tot de studenten van Lotta Continua en autonome arbeiders-bewegingen. Het geheel werd de autonome beweging genoemd, en groepen daarin hielden zich druk bezig met het ontwikkelen van politieke theorieën. De enorme opkomst in Genua bij de G8 in juni dit jaar kan voor een groot deel verklaard worden uit deze specifiek-Italiaanse achtergrond. (Dit terzijde, maar er wordt door een groep van bekende Italiaanse film-regisseurs een documentaire voorbereid over de werkelijke gebeurtenissen in Genua: "Un diverso mondo è possibile", wordt half november op de Italiaanse TV uitgezonden (RAI3) en is daarna wereldwijd verkrijgbaar op video. Grote namen als Meselli, Scola, Morricone en vele anderen hebben na overleg besloten (!) dat de globale beweging een belangrijke factor is die de wereld vorm kan geven.) Afijn, dit alles om te illustreren wat een beetje theoretiseren teweeg kan brengen. Het heeft te maken met verbreding (arbeiders), grensoverschrijdende contacten, en lange termijn-denken. We hoeven niet bang te zijn dat dit theoretiseren de vorm van een enkel polit-bureau zal aannemen - zo'n instituut van absolute macht zou nooit geaccepteerd worden in de Beweging. Maar ik kan me wel een firmament van kleine politieke kernen of denk-tanks voorstellen. Het zou op z'n minst wat meer samenhang en continuïteit brengen. Naomi heeft hoge verwachtingen van het Internet als bindende factor, maar volgens mij is het Internet al hard op weg naar integratie in het kapitalistisch systeem, en moeten we niet alleen maar vertrouwen op een technologie. In ieder geval kan het geen kwaad wanneer (politieke) groepen bewust wat dwarsverbindingen proberen aan te leggen. Zo zou een ex-kraker of een ex-Zapatista via het Internet nog steeds aan de discussies kunnen deelnemen en zich betrokken kunnen blijven voelen. Er zouden ook dwarsverbanden gemaakt kunnen worden naar groepen die nog niet (erg) betrokken zijn, zoals de medewerkers van multinationals (of beter: supranationals, Nike etc.) of hun "sweat shops". Vooral wordt het belangrijk om politieke intelligentie te bezitten, wanneer onze strijd begint te vorderen. Het kapitalisme zal op onze acties reageren (b.v. door een volgende wereldtop op een afgelegen of geheime plek te houden), en wij zullen dan ook de strategie moeten aanpassen. We moeten wel onderscheid maken tussen leiderschap en politiek denken. De Beweging zal slechts natuurlijk leiderschap accepteren, en die is meer geworteld in de praktijk dan in politieke ideeën. Maar er is ook een zekere politieke consensus voor nodig. Misschien zal deze situatie zich soms voordoen op het niveau van de afzonderlijke kleinere groepen en bewegingen, maar toch voorlopig niet voor de globale beweging als geheel. Op dit moment bestaat er geen gevaar dat er een absolute leider zou opstaan, een leider die de beweging zou kunnen schaden als hij of zij b.v. gearresteerd zou worden. Die gedachte is net zo absurd als het idee dat Osama bin Laden die leider zou zijn. We kunnen de politieke kernen opvatten als plaatsen waar politieke theorieën worden ontwikkeld, en theoretiseren is nog wat anders dan leiderschap. Slechts wanneer al die politiserende nuclei tot een zekere consensus zouden komen, wat toch een keer zal gebeuren, dan zal fase twee starten, maar dat zal nog wel even duren. Natuurlijk zijn er mensen met meer ervaring in de beweging, waar wat tegenop gekeken wordt, en met die mensen moeten we praten. Een traditie van politiek denken opbouwen. Verder is ons een hele reeks van beroemde c.q. beruchte denkers vóór gegaan, te beginnen met Karl Marx, en ook die ideeën zullen we moeten bestuderen. Maar ik denk niet dat er een kant-en-klare set van politieke ideeën ergens klaar ligt, die we gewoon kunnen overnemen. Dus het is op twee manieren een nieuw project: ten eerste omdat we er geen ervaring mee hebben (sinds de 60-er jaren (op Italië na)), en ten tweede omdat de huidige politieke situatie in de wereld ook nieuw is (de fase van mondiaal kapitalisme, of Empire zoals Toni Negri het noemt), en dus moeten we ook nieuwe antwoorden bedenken. Naar mijn mening is het nieuwe van de huidige tijd vooral dat het Kapitalisme uiteindelijk haar ware gezicht laat zien. Het kan zich niet langer verbergen achter een secondaire strijd zoals de Koude Oorlog. De "War against Terror" is daar slechts een flauwe afspiegeling van. Vandaag de dag is het, duidelijker en schrijnender dan ooit, de "Haves" tegen de "Have-nots", en dat op wereldwijde schaal. Wij kunnen de schuldige aanwijzen op WHO-vergaderingen, en Osama heft ook een wijzend vingertje, maar wat kunnen we er aan doen; dat is de grote vraag van deze tijd. Is een vorm van klassenstrijd nog een reële mogelijkheid? Dat zouden in ieder geval de thema's zijn die ik zou zoeken in een politieke nucleus. Andere nuclei zullen andere centrale thema's hebben, Utopia bijvoorbeeld, of, aan het andere uiteinde van het spectrum, zullen sommigen slechts waarnemingen en ervaringen bespreken. Sommigen zullen zich inzetten om een consensus te bereiken in de actiegroepen waar ze tevens deel van uitmaken, en andere politieke kernen zijn meer vrijblijvende bijeenkomsten van individuele mensen die met elkaar praten over hun ideeën. Maar er zal wel een grootste gemene deler zijn: deze politieke nuclei zijn geworteld in de Globale Beweging en ze zullen de werkelijkheid onderzoeken, het verleden bestuderen en proberen met ideeën voor de toekomst te komen. Niet alleen over hoe we willen dat de wereld er uit gaat ziet, maar ook hoe we dat kunnen bereiken. Bestaande ideeën, zoals van een politieke partij, zullen niet klakkeloos overgenomen worden: politieke autonomie! Het is niet alleen nodig, maar ook een creatieve uitdaging die het alleszins waard is om te bevechten. Marco Bleeker, Amsterdam, NL, 4 nov. 2001