|
Politieke
actie, theater, kunst, spektakel kan het samen? Ed Hollants, Autonoom Centrum, 21 september 2003 Artikel
geschreven voor Buiten de Orde
van oktober De
laatste tien jaar is het overheersende beeld van radicale acties
verschoven van gewelddadig karakter met de kleur zwart als hoofdtoon naar
een meer kleurrijk geheel. Acties worden op creatieve wijze gevoerd en
niet meteen met geweld geassocieerd
terwijl wel degelijk schade aangericht wordt met als doel het uitoefenen
van druk. In
de jaren tachtig overheerste de steen, rook en brandbom en het gevecht op
straat; nu zijn het meer imago-, en logobeschadiging of het creëren van
een onthoudbare situatie en openbaar orde problemen voor de overheid door
middel van theaterachtige effectieve acties (bijvoorbeeld ‘Tute Bianche’
of ‘Disobbedienti’ in
Italië en ‘Yomango’ in Spanje http://www.autonoomcentrum.nl/global/yomango.htm).
Verder zijn er steeds meer acties met het gebruik van moderne communicatie
middelen als Internet. Directe acties kunnen tegenwoordig ook vaak veel
effectiever zijn door een virus bij een bedrijf te verspreiden dan een
steen door de ruit te gooien. Door de toegenomen automatisering en het
gebruik van high tech middelen zijn veel zaken veel gevoeliger geworden
voor sabotage. Ook de moordende concurrentie en de verkoop strategieën
waar het steeds vaker gaat om
het gevoel bij een product en de vorm waarin het is vormgegeven
maken bedrijven ‘kwetsbaar’. Wat
veel acties dan ook gemeen hebben is dat ze inspelen op beeldvorming. Door
de wijze waarop de acties wordt vormgegeven worden beelden verstoort. Er
is sprake van kruisbestuiving tussen kunst en activisme of misschien moet
je zeggen dat acties deels kunst zijn geworden.. Ook
het Autonoom Centrum probeert al langere tijd vormen van acties uit die
bovenstaande elementen in zich heeft. Enkele
bekendere acties zijn de ‘bestorming’ van de grensgevangenis
(‘Grenshospitium’) tijden de Eurotop in Amsterdam in 1997 (het
‘beleg’ van Amsterdam), de campagne tegen de KLM tegen uitzettingen,
die in 1999 startte, een reeks affiches in 2001 en 2002 en samen met De
Vrije Ruimte het EasyCity project in oktober 2002. Daarnaast mochten we
ons ook in de belangstelling heugen met kleinere acties zoals bijvoorbeeld
de verkiezing van ‘de actie van de eeuw’ in december 2000. In dit
artikel een korte beschrijving van een aantal van die acties, het waarom
en hoe. Eurotop1997 Onder
het motto ‘het beleg van Amsterdam’ werd in
juli 1997 tijdens de Europtop een grote actie door ons
georganiseerd. Er vond een fietsdemonstratie plaats van de bank naar de
gevangenis. Twee uiterste afgesloten voor de bevolking. Aan de ene kant
vertegenwoordigers van de rijken en kansrijken landen vergaderend in de
Nederlandse Bank omgebouwd tot een vesting en aan de andere kant in
Amsterdam Zuid Oost de gevangenis voor kansloze asielzoekers: het
grenshospitium. De demonstratie eindigde bij dit grenshospitium dat
bestormd werd met onder andere een verrijdbare blijde die met een enorme
katapult zakken water over de muren schoot. Verder waren er tientallen
tennisrackets en honderden tennisballen met briefjes erin die over de muur
werden geslagen, er werd een tunnel gegraven onder het hek door en met
behulp van ladders werden lakens over de hekken en muren gehangen, ‘een
bevrijdingspoging’. In de voorbereiding van de Eurotop hadden we al
samen met anderen onder de naam ‘Tegen controle’ een ‘inkijk- en
afluisteroperatie’ in Noordwijk georganiseerd bij een top van de EU
ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie. KLM In
1998 werd besloten een campagne te gaan voeren rond uitzettingen van
illegalen en uitgeprocedeerde vluchtelingen. Al langer werd bij ons de
discussie gevoerd over het weinig zinvol zijn van acties gericht op de
overheid. Het leek zinvoller om meer actie te gaan voeren direct naar
andere delen van de maatschappij zoals bedrijven. De eerste actie rond dit
thema was gericht tegen luchtvaartmaatschappij Martinair in december 1996.
Van dit bedrijf eisten we dat ze met groepsuitzettingen stopten; de eis
van de actie werd ingewilligd na enige gesprekken naderhand. Daarna
stapten we naar de KLM, de grootste uitzetter, en startten een grotere
campagne tegen KLM, die meldde door te zullen gaan met uitzetten. Er werd
een affiche gemaakt, een interactieve website (www.autonoomcentrum.nl/migratie/klm),
een KLM shuttle-bus tour gehouden en acties gevoerd bij de vakantiebeurs
en reisburo’s. Een half jaar later is ook in Duitsland op gelijksoortige
wijze actie gevoerd tegen Lufthansa (http://www.deportation-class.com/lh )
door groepen waarmee we in het Europees No Border-netwerk zitten.
Inmiddels zijn er in vijf landen campagnes tegen nationale luchtvaart
maatschappijen. De verschillende campagnes zijn op het web te zien (http://www.deportation-class.com) Onze
acties begonnen in 1999 met de onthulling van de speciale KLM bus. De
onthulling vond plaats bij het Merkengala in het Okura hotel Amsterdam op
12 november waar uit 15 genomineerde Nederlandse merken 'Het merk van de
eeuw' werd gekozen. ‘Voorafgaande aan het gala is door het bureau 'ACmark
Ltd.' alvast het merk van de komende eeuw gekozen. De keuze is hierbij
gevallen op de nieuwe dochter van de KLM, KLM-expel, gezien de toenemende
betrokkenheid van het bedrijf bij de uitvoering van het
vreemdelingenbeleid’ aldus het persbericht. De
bus, imitatie van de KLM-hotelshuttle-bus, onder het motto ‘KLM, uw
uitzettingsagent’, toerde een week langs de grensgevangenis en duurdere
hotels in Amsterdam om daar ‘illegalen’ op te pakken voor uitzetting.
Dit door eendrachtige samenwerking van politie en KLM personeel. Overal
werden onze KLM-affiches verspreid en gepubliceerd alsmede ansichtkaarten
en onze KLM-folders verspreid, KLM-personeel
en piloten werden in hun postvakken van informatie voorzien, een nagebouwd
vliegtuigcompartiment met twee stoelen waarop de vluchtelingen werden
vastgebonden, werd ingezet bij een aantal acties waaronder een grote actie
op Schiphol in de vertrekhal bij de KLM-balies. Een en ander zorgde ervoor
dat de KLM het toch benauwd kreeg en een gesprek met ons wilde. Daarin
werd min of meer toegezegd dat de KLM geen mensen tegen hun wil zal
vervoeren en dat de menswaardigheid in acht genomen wordt. Sindsdien is
een aantal malen een uitzetting voorkomen omdat wij en actiegroepen in
Duitsland de KLM informeerde over een aanstaande gedwongen uitzetting
waarna de KLM weigerde de bewuste persoon te vervoeren. Beeldtaal Een
aantal jaren geleden zijn we begonnen om extra aandacht te besteden aan
het uitbrengen van beeldmateriaal waar onder affiches. We wilden niet een
overduidelijke politiek correcte boodschap uitdragen maar prikkelen, tot
nadenken bewegen en op gevoelens inspelen die zoal leven en natuurlijk ook
een portie humor brengen. Enigszins
bekend zijn de affiches van de al eerder genoemde anti-KLM-campagne, een
affiche van de voorkant van Elsevier met daarop Pim Fortuyn met de
Nederlandse vlag om zich heen geslagen en de tekst ‘Elzeviers plan om
multicultureel drama te stoppen BLANK WORDEN’ , het affiche uitgebracht
na 11-09 ‘Safety for All or Safety for nobody, that’s the question’,
en het Che Laden-affiche dat tot ver over onze landsgrens effect heeft
gehad. Deze
reeks affiches die we ook in ansichtkaartvorm publiceerden, zette het blad
Onze Wereld er mede toe aan om in hun hernieuwde vormgeving in elk nummer
aandacht te besteden aan Adbusting. In de eerste nummers is een aantal van
onze affiches afgedrukt. EasyCity In
een van de vorige nummers van Buiten de Orde heeft Freek van de Vrije
Ruimte een verslag gegeven over EasyCity, dus ik houd het wat dat betreft
heel kort. Het ging om het kraken van een ruimte als nieuw EasyCity
filiaal (als persiflage op het EasyEverything concern). In deze
‘winkel’ werd door een combinatie van kunst, debat, voorstellingen en
de vorm van de winkel zelf kritiek uitgeoefend op de wijze waarop de stad
Amsterdam zich ontwikkeld. Wat
zijn onze ervaringen? De
ervaringen die we hebben met de acties die we zelf georganiseerd hebben
zijn verdeeld. Vaak worden bij acties dingen uitgeprobeerd en ook nieuwe
kontakten gelegd met mensen die niet als ‘fulltime actievoerder’ of
behorende tot het ‘bekende circuit’ meegerekend kunnen worden. Het
leidt tot discussie bij onszelf en bezinning op de eigen positie en
uitgangspunten. Op zich heel gezond. Als
kritiek hebben we dat acties al gauw kunnen doorslaan naar uitsluitend
theater, de actie wordt een vorm van kunst waarbij de vorm doel op zich
wordt. Soms
kan alleen ludiek genoeg zijn zoals bij verkiezing van ‘de actie van de
eeuw’ eind 1999. Bij het ‘beleg’ van de grensgevangenis zijn er
echter ook vragen te stellen in hoeverre dit nu wel zo’n succes was; dit
geldt ook voor EasyCity. Van deze acties gaat weinig of geen dreiging uit,
ze schaden niets en worden zelfs als deel gezien van het gehele circus. Je
verzorgt een kritische noot binnen het aanvaardbare en zorgt zo voor wat
kritische kleur. Natuurlijk zijn er verschillende redenen om actie te
voeren. Buiten dat waar je tegen bent
kunnen acties ook een functie hebben in dat waar je voor bent en in
versterken van de eigen beweging en uitbouwen van kontakten. Het
zeg maar verstevigen van gezamenlijkheid. Maar ook het een spiegel
voorhouden aan de maatschappij of door absurdistische actie juist aantonen
dat veel wat als normaal beschouwd wordt net zo goed absurdistisch is. Als
laatste kunnen humor en theater, als deel van de actie, relativerend
werken en daardoor kan de actie ‘menselijker’ overkomen en niet saai
plus dogmatisch. Het is niet voor niets dat veel reclame vooral vormgeving
en humor in zich hebben. Het communiceert goed met mensen. Bij
bovengenoemde spektakels vond ik zelf toch te weinig dreiging of te weinig
‘directe actie’ ervan uitgaan. Een
steeds terugkomende vraag bij het organiseren van de acties is in hoeverre
op lange termijn doelen worden gesteld, strategie wordt ontwikkeld op het
niveau van een politieke georganiseerde beweging of het meer individueel
uiten van onvrede en leven naar alternatieven uit persoonlijke keuze.
Uiteraard is het niet altijd zo zwart wit en zijn er ook tussenvormen.
Als
het doel niet is om bewustzijn te creëren, politieke druk uit te oefenen
of te schaden wordt het meer kunst. Zelf een kick beleven aan de
individuele creatieve uiting, lol gehad hebben in de trant van ‘wat was
het toch gezellig’. De vraag is dan toch: wat levert het nu eigenlijk
politiek op Een
ander kritiek punt is dat acties als theater gaan fungeren waar eigenlijk
iedereen buiten de directe uitvoerders slechts als toeschouwer
functioneert. Voor
ons was onder andere een doel van dit soort actie-spektakels om een brug
te slaan tussen kunst/cultuur en activisme. Op dit moment zijn er tal van
inititiatieven van individuen en kleine groepjes mensen die zich op een
creatieve manier uiten over een situatie waar zij commentaar op willen
geven. Steeds vaker wordt hier Internet bij gebruikt. Doordat allerlei
grafische programma’s bereikbaar zijn voor een grote groep mensen is het
goedkoop en makkelijk om eigen ontwerpen in de vorm van een digitaal
affiche, een webpagina, een banner of een nep-domein
te maken (zoek eens met Google naar ‘weapons of mass destruction’).
Maar ook op andere wijzen wordt er creatief gewerkt aan kritiek
(bijvoorbeeld het initiatief Volksfront van Hogerhand’ die versterkingen
aanbrengt op Nederlandse strand tegen een dreigende Amerikaanse invasie
http://www.hogerhand.nl/). De meeste van deze initiatieven gaan buiten
actievoerend Nederland om. Wij
zijn er deels in geslaagd om het doel van bruggen slaan te bereiken, maar
we missen de menskracht om het verder uit te bouwen. We willen wel verder
op de ingeslagen weg. Juiste deze vorm van actie voeren heeft veel
toekomst en raakt het meest de kern van kritiek die we hebben en het
alternatief wat we voorstaan. Wel zullen we extra alert blijven op de
inhoudelijke kant van acties en het werken aan continuïteit. Misschien
niet zo (post)modern maar volgens ons is ook dat nodig. Ed Hollants Autonoom Centrum .
|