Grenzen open

Een radicaal pleidooi van het Autonoom Centrum

Marcel Ham en Hester van der Putte
Zet de grenzen maar open want migranten hou je toch niet tegen. Fort Europa is illusie, laat staan Fort Nederland. Met die radicale stelling probeert het Autonoom Centrum het debat over vluchtelingen, ille galen en integratie een linkse draai te geven.Kan GroenLinks daar iets mee? Of is dat te vergaand?

Op bezoek bij het Autonoom Centrum in het voormalige krakersbolwerk Tetterode in Amsterdam. De deur laat zich zomaar openduwen, maar een gesprek met de med ewerkers Ed Hollants en Sjoerd Bosch zal een stuk lastiger blijken. Tenminste, als je van GroenLinks bent en je vragen niet voortkomen uit een brandend verlangen naar een radicaal andere maatschappelijke orde. Een interview wordt er ook niet makkelijker o p doordat voor het Autonoom Centrum alles met alles samenhangt. Uiteindelijk is de autonome kritiek op het migratiebeleid kritiek op 'het kapitalisme' . Kom daar nog maar eens om in GroenLinks.
Maar de 'autonome' kritiek op het huidige migratiebeleid spreekt ook meer gematigde mensen aan. Samen met intellectuelen als Chris Keulemans (voorheen De Balie), schrijver Dirk van Weelden, filosoof Pieter Pekelharing en migratiedeskundige Jeroen Doomernik stelde het Autonoom Centrum namelijk een pamflet op over 'migratie en toekomst' met de titel 'Vlucht naar voren' .
Op de vaststelling dat migranten zich niet meer laten tegenhouden door grenzen volgt hierin een pleidooi voor een visie gebaseerd op internationale 'koude solidariteit' (ter onderscheiding van 'warme solidariteit' die het moet hebben van het sentiment van het individu): in een grenzeloze wereld heeft iedereen recht op een elementaire basisuitkering en voorzieningen als een pensioen en een werkloosheidsuitkering.
De redenering in het pamflet staat of valt met het uitgangspunt dat mensen toch wel komen. Een afschrikwekkend asiel- of migratiebeleid verandert daar weinig aan. Maar is dat wel zo? Op de eigen website van het Autonoom Centrum betoogt Hans van Heijningen, coördinator bij de ontwikkelingsorganisatie X-Y en sympathisant van het Centrum, in een reactie op het pamflet dat ferme grenscontrole met moderne communicatiemiddelen en aanscherping van de binnenlandse wetgeving (zoals met de Koppelingswet) asielzoekers wel degelijk afschrikken.

De relatieve daling van het aantal asielzoekers in Nederland is daar een indicatie van. Ik vind het een blunder als je dat niet ziet' , voegt hij daar aan toe.

Laten mensen zich echt niet tegenhouden?
Ed Hollants: 'Nee, zelfs niet met een muur met alle elektronische beveiliging erop, dat zie je in Amerika. Mensen blijven daar de grens overkomen. Ook in Europa houd je de bootjes echt niet tegen. De mensensmokkelaar heeft geen last van die muren, maar de vluchteling zit met de gebakken peren.'

En komt dus misschien minder snel binnen?
Sjoerd Bosch:'Tuurlijk hebben maatregelen wel een marginaal effect, maar veel bepalender zijn oorlogen en crises in de wereld. Denk bijvoorbeeld aan de oorlog tegen Joegoslavië. Ondanks alle mensenwerende maatregelen van de afgelopen jaren daalde het aantal mensen dat naar Nederland kwam niet substantieel. Daar komt bij dat als mensen Europa niet meer binnenkomen ze elders vast komen te zitten. Je moet eens in Kiev kijken wie daar allemaal stranden, ook uit Afrika.'

Jullie benadrukken wat we kunnen winnen bij meer migranten, op het immateriële vlak van cultuur, filosofie en geneeswijzen. Maar jullie hebben het niet over de kosten. Over de druk op de verzorgingsstaat. Migranten stellen ons toch ook voor een verdelingsprobleem?
Hollants:'Natuurlijk is er een verdelingsprobleem, want je zult nieuwe mensen toegang moeten geven tot voorzieningen. Maar je kan die voorzieningen ook anders organiseren en het geld halen bij defensie. Er zijn ook genoeg rijke mensen in Nederland die met minder to e kunnen. Met veel meer migranten zal er nog zoveel te verdelen zijn dat mensen een huis en genoeg te eten hebben. Migranten die werken betalen trouwens ook sociale premies. En we krijgen inderdaad veel van migranten terug op immaterieel gebied: saamhorigh eidsgevoel, een andere manier van kijken, bijvoorbeeld naar democratie doordat we zien hoe dat op dorpsniveau in Afrika werkt.

Maar binnen de huidige verhoudingen betekenen meer migranten dat je van Nederlandse burgers ook offers moet vragen.
Hollants:'Maar je kan ook anders tegen dat verdelingsprobleem aankijken, en het kapitalisme en het materialisme ter discussie stellen.'

Zo'n antwoord maakt het stellen van vragen heel moeilijk. Jullie benadering is alleen haalbaar als de bestaande maatschappelijke verhoudingen totaal op hun kop gezet worden.
Hollants en Bosch: 'Maar dat is ook precies ons probleem met de huidige discussie: dat niemand meer buiten de gebaande paden treedt. Je kunt migratie niet geïsoleerd bekijken. Wij merken natuurlijk ook dat het grote verhaal niet meer aanslaat en radicale maatschappijkritiek uit is. De media-aandacht voor het pamflet was niet bijzonder groot. Het wordt allemaal weggewoven als jaren zestig-praat. Maar was dat allemaal zo fout? Als je geen fundamentele kritiek op het kapitalisme mag leveren klopt het verhaal dat migranten ten koste gaan van de autochtone bevolking in de armste wijken. Dus kijken wij fundamenteler naar migratie.'

Wat moet GroenLinks-Kamerlid Femke Halsema met jullie verhaal? Die moet in de hitte van de Haagse dag het debat aan met Henk Kamp (VVD), de PvdA en D66, die het aantal asielzoekers willen verminderen.
Hollants:'Ze moet veel meer proberen uit de discussie van vandaag te breken. En niet de hele tijd Henk Kamp willen pareren. Als je afstapt van dat korte-termijndenken en de haalbaarheid van vandaag, dan vind je misschien een oplossing.'

Maar politici moeten toch ook handelen naar de werkelijkheid van vandaag? En iets doen voor de vluchtelingen die nu komen?
Hollants: 'Ik vraag me af of je zovee l voor vluchtelingen betekent door aan het debat over aantallen mee te doen. Op de lange termijn heb je ze dan weinig te bieden. Wij verwachten trouwens niet veel oplossingen uit de politiek. Echte veranderingen vinden plaats door burgers of actiegroepen. De politiek heeft op een bepaald moment een gegeven situatie te accepteren. Arbeidsrechten bijvoorbeeld zijn er nooit gekomen doordat de toen bestaande politieke partijen daar zo'n voorstander van waren maar doordat arbeiders in staking gingen. Met ons pamflet willen we ook veel meer een discussie op gang brengen onder wetenschappers en kunstenaars.

In de samenleving hebben jullie het tij ook niet mee - denk bijvoorbeeld aan Kollum.
Hollants:'Ja, maar je kunt er in meegaan of alternatieven ontwerpen. Dat laatste willen wij, want de huidige weg leidt tot een veel hardere samenleving. Dat zie je nu al aan het straatbeeld. Er komt meer politie en meer repressie. En, hoe komt het dat mensen niet positief denken over migranten en vluchtelingen? Komt dat niet door de berichtgeving in de media?'

Jullie worden in het pamflet verrassend concreet als jullie verschillende gradaties van burgerschap bepleiten. De rechten van iemand binnen een bepaalde gemeenschap zijn afhankelijk van zijn bijdrage aan die gemeenschap. Halen jullie daarmee het principe dat burgerschap universeel is niet onderuit?
Hollants:'Nee, het gaat erom dat je niet meteen nadat je in een gemeenschap, een dorp of zo, komt het recht hebt om mee te beslissen of het dorp rood of groen wordt geverfd. Je moet rechten opbouwen. Wel moet er een basis voor iedereen zijn: een basisuitkering en bepaalde voorzieningen.'

Kleine gemeenschappen, dat betekent veel sociale controle ...
Hollants:'Ja, daar ben ik heel erg voor. Gemeenschappen moeten zichzelf controleren, op basis van algemeen geldende regels. Het alternatief is een politie-agent op elke straathoek. Een staat brengt altijd repressie mee.'

Wat vinden jullie van de discussie over de witte illegalen, mensen dus die hier een aantal jaren hebben gewerkt?
Hollants:'Dat is een debat over niks, over een paar honderd mensen. Daar steekt iedereen dan een paar jaar energie in en dan mogen er een paar honderd blijven. Daar wordt dan ook nog een heel humaan gzicht bij getrokken, maar in landen als Spanje en België worden illegalen met tien- of honderdduizenden tegelijk gelegaliseerd. In Nederland gaat het debat helemaal niet over al die andere illegalen en uitgeprocedeerden die in de samenleving rondlopen.'

Bosch, lachend: 'Wij hebben ten tijde van Gümüs wel eens de grap gemaakt dat we eigenlijk campagne zouden moeten voeren voor een illegaal die een ontzettende rotzak is. En dat we dan zouden zeggen: er wonen in Nederland al zoveel rotzakken, er kan er nog best eentje bij.Dan weer serieus: 'We hebben in Amsterdam meegedaan aan de acties voor witte illegalen, maar we zijn er heel dubbel over. Aan de ene kant ben je blij dat deze mensen mogen blijven, aan de andere kant is het een willekeurige meetlat om naar iemands arbeidsverleden te kijken.

Paul Scheffers pleidooi voor een fermer integratiebeleid zal jullie ook niet erg aanspreken.
Hollants:'Inderdaad, want waarom moeten allochtonen integreren? Wat is er nou eigenlijk op tegen als er hier in Amsterdam-Oud-West een buurt is met alleen Turkse mensen die alleen Turks spreken? Waarom moeten ze Nederlands leren?

Migranten die geen Nederlands spreken hebben toch minder kans in de samenleving
Hollants, vol ongeloof: 'Omdat ze een taalachterstand hebben? Dan kunnen ze beter Engels leren, met Engels kom je veel verder. Het eigenlijke probleem is dat mensen geen toegang hebben tot voorzieningen. Die zijn in die buurten waar veel allochtonen wonen allemaal wegbezuinigd of bestaan gewoon niet.'

Dus we moeten allochtonen niet meer lastig vallen met de Nederlandse cultuur, zoals Scheffer bepleit?
Hollants:'Met wèlke cultuur? De Nederlandse cultuur zegt mij niet veel. Ik voel me ook helemaal geen Nederlander. Ik voel me meer thuis bij sommige Afrikaanse literatuur dan bij Nederlandse.'
Bosch: 'Je moet mensen niet gedwongen laten integreren maar middelen aanreiken. Dus geen taalles opleggen maar aanbieden als daar behoefte aan is.
Hollants: 'Het is mij niet duidelijk waar Scheffers probleem ligt. Ligt het niet aan onszelf dat allochtonen aan de kant staan? Omdat ze niet aan onze prestatiemaatschappij kunnen meedoen? We stellen hele hoge eisen aan mensen: waarom mogen studenten bijvoorbeeld niet een paar jaar langer over hun studie doen? En waarom kunnen er eigenlijk niet meerdere culturen naast elkaar bestaan? Ik kan me goed voorstellen dat mensen het verhaal van Scheffer nationalistisch vinden.'

In hun sceptische visie op de politiek zijn 'de autonomen' de afgelopen jaren bevestigd door hun werk voor illegale migranten. Het centrum geeft juridische bijstand aan uitge procedeerde vluchtelingen of illegalen, geeft mensen onderdak en helpt ze medische zorg te verkrijgen. Een tijdlang waren ze zelfs de specialisten in Nederland op het gebied van vreemdelingen-detentie.
Hollants:'Je ziet dan de hardheid van de Nederlandse staat bij het opsluiten van vluchtelingen. Mensen worden daar bewust kapot gemaakt. Dat is om nieuwkomers af te schrikken. Wij hebben dat vaak aangekaart bij Kamerleden, ook bij GroenLinks. Die stellen dan Kamervragen, en dan krijgen wij daarop na een tij dje een briefje van zo'n Kamerlid dat er antwoord is gekomen van het ministerie, en dat GroenLinks er verder ook niets aan kan doen. Misschien klopt dat ook wel vanuit de positie van zo' n Kamerlid maar wij worden daar heel cynisch van. Niet dat ze het onbegrijpelijk vinden dat mensen hun heil bij GroenLinks zoeken. Hollants: 'Wij kennen ook wel veel van zulke mensen. Als er in het algemeen weinig perspectief is kun je beter bij GroenLinks zitten dan helemaal nergens. Ik kan daar wel inkomen. Omgekeerd zou GroenLinks wellicht met eenzelfde kritisch enthousiasme zijn voordeel kunnen doen met het pamflet. Want een diepgravender geluid dan de meeste partijen in Den Haag laten horen in het vluchtelingen- en vreemdelingdebat lijkt geen overbodige luxe.

'Vlucht naar voren, een pamflet over migratie en toekomst' is te bestellen bij het Autonoom Centrum, tel. 020-6126172, fax 020-6168967. E-mail: ac@xs4all.nl. Internet: http://www.xs4all~ac.nl.