REDACTIE DE VOLKSKRANT ALS OORLOGSHITSER? Resolutie 1368 van de Veiligheidsraad machtigt de Verenigde Staten in het geheel niet tot eigenmachtig optreden
Onder de kop "Terreur en recht" gaat de redactie van de Volkskrant in de editie van 24 september 2001 in op enkele juridische aspecten van de strijd tegen het terrorisme. Daarin stelt de redactie dat de Verenigde Staten op grond van VN-resolutie 1368 vergeldingsmaatregelen mogen nemen naar aanleiding van de aanslagen op 11 september. Dit is een apert onjuiste voorstelling van zaken. Resolutie 1368 van de Veiligheidsraad machtigt de Verenigde Staten in het geheel niet tot eigenmachtig optreden op het grondgebied van andere soevereine staten. Hoe de redactie van de Volkskrant dan ook meent te kunnen zeggen dat de Verenigde Staten vergeldingsmaatregelen mogen nemen, is mij een raadsel. In ieder geval getuigt het niet van enig benul van het volkenrecht.
Het meest belangrijke volkenrechtelijke verbod is het geweldverbod. Dat is een dwingendrechtelijk verbod waarvan uitsluitend mag worden afgeweken in het kader van zelfverdediging tegen een gewapende aanval of indien de Veiligheidsraad van de VN daartoe besluit. Hoe sterk dit geweldverbod is, blijkt ook uit het gezamenlijke rapport over humanitaire interventie dat de Adviesraad Internationale Vraagstukken en de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken vorig jaar april aan de regering uitbrachten. Deze commissies concludeerden dat er naar de huidige stand van het volkenrecht onvoldoende rechtsgrondslag bestaat voor ongeauthoriseerde humanitaire interventie. Dus zelfs bij een dreigende, door menselijk handelen teweeggebrachte, humanitaire ramp waarin vele duizenden het slachtoffer dreigen te worden, mogen staten niet buiten de Veiligheidsraad om besluiten tot gewapend ingrijpen. Laat staan dat staten eenzijdig zouden mogen besluiten om tot vergeldingsmaatregelen over te gaan.
In dit verband moet worden benadrukt dat een terroristische aanval niet hetzelfde is als een gewapende aanval in de zin van het Handvest van de VN. Dat de NAVO-lidstaten hebben gezegd de terroristische acties van 11 september te beschouwen als een gewapende aanval tegen alle NAVO-staten indien wordt vastgesteld dat een bepaalde staat achter die acties zit, doet aan het voorgaande niet af. De NAVO-staten kunnen niet voor de hele internationale gemeenschap bepalen dat terroristische acties hetzelfde zouden zijn als een gewapende aanval in de zin van het Handvest van de VN. Dit temeer niet gezien de resoluties die in de VN zijn aanvaard inzake de bestrijding van terrorisme. Daarin worden terroristische aanvallen duidelijk onderscheiden van gewapende aanvallen. Bovendien wordt in die resoluties aan individuele staten niet de bevoegdheid verleend om met militaire middelen in te grijpen op het grondgebied van andere soevereine staten indien deze niet zouden voldoen aan hun internationale verplichtingen inzake de bestrijding van het terrorisme. Nadrukkelijk wordt de leidinggevende rol van de VN bevestigd. Dit gebeurt opnieuw in resolutie 1368 van de Veiligheidsraad. De Veiligheidsraad spreekt daarin zijn bereidheid uit om alle vereiste maatregelen te treffen in antwoord op de terroristische aanvallen van 11 september "in overeenstemming met zijn verantwoordelijkheden ingevolge het Handvest van de Verenigde Naties". Vervolgens wordt nog eens gezegd dat de Veiligheidsraad zich met de terroristische aanvallen van 11 september zal blijven bemoeien. Dus in het geheel niets over een zelfstandige rol voor de Verenigde Staten.
Ook dient te worden bedacht dat een gewapende aanval geen machtiging inhoudt voor de aangevallen staat om tot iedere vorm van gewapend optreden over te gaan. De aanval mag worden afgeslagen en het voordeel dat de aanvaller heeft behaald mag worden ongedaan gemaakt. Verder mag de aangevallen staat niet gaan. Het Handvest van de VN biedt volstrekt geen rechtsbasis voor vergelding op het gezag van de staat dat slachtoffer is geweest van een gewapende aanval. Vergelding is geen verdediging.
Reeds eerder heeft de Volkrant zonder enige kritisch commentaar de opvatting van premier Kok gepubliceerd dat de Verenigde Staten gerechtigd zouden zijn tot het gebruik van geweld. Daarmee diende de vraag zich aan of de redactie van de Volkskrant zijn kritische taak wel naar behoren vervult. Met het uiterst onzorgvuldige en volstrekt onjuiste redactionele commentaar van 24 september lijkt de redactie te hebben gekozen voor het kamp van de oorlogshitsers.
mr. Meindert J.F. Stelling Voorzitter van de Vereniging van Juristen voor de Vrede