|
|
|||
 |
Zoeklicht |
|||||||||||||||||||
| Sinds een aantal jaren wordt in een aantal grote steden onderzoek gedaan naar onrechtmatige bewoning en daarmee samenhangende fraude. In Amsterdam heeft dit onderzoek de naam 'Zoeklicht' gekregen. Ondertussen hebben er 14 van dergelijke projecten plaats gehad. Aan project nummer 14 kwam door een actie van het Autonoom Centrum een abrupt einde. Sjoerd Bosch Aan de basis van het Zoeklicht-pro-ject ligt de toegenomen behoefte bij de overheid om haar greep op de burgers te vergroten. Zoeklicht biedt de mogelijkheid door vergelijking van bestanden meer te weten te komen over huurders in de sociale sector dan tot voorkort het geval was. Begonnen als project om 'onrechtmatige bewoning' tegen te gaan, richt Zoeklicht zich nu op alle mogelijke vormen van onrechtmatig handelen waar bestandsvergelijkingen een verdenking van kunnen opleveren. Binnen Zoeklicht wordt samengewerkt door het bevolkingsregister, Stedelijke Woningdienst, woningbouwcorporaties, de Sociale Dienst en de politie. Deze komen gezamenlijk via bestandsvergelijking aan de hand van onbekende criteria tot een selectie van woningen die 'verdacht' zijn en die dus een huisbezoek krijgen. Uitbreiding De onaangekondigde huisbezoeken worden afgelegd door koppels van de deelnemende partijen in Zoeklicht en hebben een intimiderend karakter voor degenen die er mee geconfronteerd worden. In de afgelopen jaren hebben de projecten in Amsterdam regelmatig kritiek ontmoet, vooral van organisaties die op wijkniveau al jaren proberen om misstanden rond huurwoningen te bestrijden en de leefbaarheid te vergroten. Het mag dus op zijn minst merkwaardig genoemd worden dat juist 'leefbaarheid' het argument lijkt te zijn geworden ter rechtvaardiging van Zoeklicht. Een ander punt van kritiek is dat Zoeklicht zich richt tegen de zwakste partij op de krappe woningmarkt (de onderhuurders) zonder daarbij excessen als woekerhuren effectief te bestrijden en zonder ook maar iets structureels te ondernemen tegen de schaarste aan goedkope woningen die de misstanden juist veroorzaakt. Dat de geuite kritiek niet echt is doorgedrongen tot bestuurders in Amsterdam (en daarbuiten) blijkt uit het voornemen om Zoeklicht uit te breiden tot het Energiebedrijf Noord-West, de Sociale Verzekeringsbank, de Gemeentebelastingen en de Belastingdienst. Deze uitbreiding ligt in het verlengde van de voorstellen van de commissie Zwart. Deze commissie, waarin ambtenaren van de vier grote steden onder leiding van de Utrechtse wethouder Zwart voorstellen hebben geformuleerd om lopende Zoeklicht-projecten in verschillende steden te optimaliseren, stelde een drastische uitbreiding van de projecten voor. De commissie Zwart, vernoemd naar de Utrechtse wethouder van Volkshuisvesting, heeft blijkens haar advies weinig op met privacy beschermende maatregelen. De commissie vindt het fijn dat er privacyregels zijn, maar niet dat onderzoeken als Zoeklicht daardoor beperkt worden. En dus stelt de commissie onder andere voor om projecten als Zoeklicht uit te breiden, de doelstellingen ervan op te rekken tot 'bestrijding van fraude in een breder kader', woningbouwverenigingen uitgebreidere mogelijkheden te geven zelfstandig fraude op te sporen, en instanties te verplichten gegevens te verstrekken aan Zoeklicht-projecten. Zelfs de Registratiekamer, die waakt over onze privacy, vindt dit wel erg ver gaan en noemt de voorstellen van de commissie 'niet juist', 'veel te vergaand' en 'disproportioneel'. Er zijn 45 kamervragen gesteld zijn naar aanleiding van het rapport van Zwart en de kritiek erop van de Registratiekamer. Omdat de Registratiekamer wel mag blaffen maar niet kan bijten, is het maar de vraag wat er met de kritiek gebeurt. Het is al vaker gebeurd dat kritiek van de Registratiekamer wordt ondervangen door de bekritiseerde voorstellen gewoon een wettelijke basis te geven. De kamervragen gaan deels in die richting. Nog dit jaar worden de antwoorden verwacht. Dat er ook binnen Zoeklicht zelf kritiek is op het project was al langer duidelijk. Zo heeft de Sociale Dienst bij herhaling laten weten het nut van Zoeklicht niet in te zien, naar eigen zeggen omdat de operatie nauwelijks of geen aanvullende informatie oplevert. Voor de rayon-manager West reden om geen mensen ter beschikking te stellen voor Zoeklicht in Oud-West. Uiteindelijk werd zij door de verantwoordelijke wethouder gedwongen toch twee medewerkers ter beschikking te stellen, nadat een woningbouwvereniging zich bij hem had beklaagd over de weigering. Actie In het voorjaar van 1999 werd het duidelijk dat er in Amsterdam Oud-West voor de tweede keer een Zoeklicht-project zou worden gestart. Om de discussie over het project nieuw leven in te blazen en om te laten zien dat een operatie als Zoeklicht een zeer ongewenste ontwikkeling is, werd besloten actie te ondernemen. Ook binnen de stadsdeelraad lag Zoeklicht gevoelig: bij de eerste Zoeklicht-operatie binnen het stadsdeel was op initiatief van de deelraad een bepaling opgenomen dat in ieder geval illegalen met rust gelaten zouden worden. Niet meewerken was volgens het stadsdeel echter geen optie, omdat de deelnemende diensten niet door het stadsdeel worden aangestuurd: ook zonder medewerking van het stadsdeel vindt het onderzoek plaats. Het stadsdeel had er voor gekozen, ook bij dit tweede onderzoek, mee te werken en op die manier toch nog wat invloed te hebben op hoe de huisbezoeken zouden worden afgelegd. Het idee van PvdA'er Weevers, waarnemend stadsdeelvoorzitter, om de bezoekjes in een brief aan bewoners aan te kondigen, werd niet uitgevoerd. Daarom besloot het AC zelf brieven te verspreiden in de buurt waar de operatie zou plaatsvinden. In de brief werden bewoners opgeroepen geen medewerking te verlenen aan het onderzoek. Bovendien werden er brievenbus-stickers verspreid met de duidelijke mededeling Geen zoeklicht controleurs aan m'n deur'. Binnen het AC werd de beslissing genomen om te proberen te verhinderen dat de Zoeklicht-medewerkers anoniem hun huisbezoeken konden afleggen. Medewerkers werden dagenlang in de gaten gehouden en gefotografeerd en op vrijdag 11 juni werden twee teams van Zoeklicht op hinderlijke wijze bij hun gesnuffel gevolgd. Twee Zoeklicht-controleurs besloten tenslotte hun toevlucht te zoeken in een café. Voor de deur van het café werden pamfletten uitgedeeld en werd een groot zoeklicht opgesteld. Na enige tijd werden de vrouwen onder politiebescherming uit het café gehaald. De politie nam een aantal borden met foto's van de Zoeklicht-medewerkers in beslag. Later die middag werden de foto's op de website van het Autonoom Centrum (AC) gepubliceerd met daarbij een dagboek over Zoeklicht. Het dagboek beschreef gedetailleerd de werkdag van de ambtenaren die in Oud-West de huisbezoeken aflegden. Voor de Zoeklicht-medewerkers was dit de druppel die de emmer deed overlopen: het project werd onmiddellijk tijdelijk gestopt. In reactie daarop verwijderde het AC tijdelijk de foto's van internet. Onrust De actie leidde tot uiteenlopende reacties. Enerzijds waren er positieve reacties van buurtbewoners: het AC ontving veel telefoontjes van mensen die bezocht waren door Zoeklicht of er getuige van waren geweest en die zich beklaagden over de manier waarop de medewerkers te werk gingen. Zo was er de onderhuurder die van de medewerkers te horen kreeg dat hij een huisvestingsvergunning kon krijgen in ruil voor informatie over de verblijfplaats van de hoofdhuurder en dat hij anders ontruimd zou worden. Zo was er een bewoner die zich er over beklaagde dat de medewerkers hem over zijn buren ondervroegen. Duidelijk werd ook dat de actie tot onrust had geleid bij ambtenaren in Amsterdam en daarbuiten, en dat ook bij een aantal woningbouwverenigingen een belletje was afgegaan. Anderzijds waren er negatieve reacties, bijvoorbeeld van een woordvoerder van de Stedelijke Woningdienst, die voor de regionale tv-zender AT5 verklaarde dat mensen die bezwaar hebben tegen Zoeklicht wel iets te verbergen zouden hebben. Maar ook van een aantal Amsterdamse politici, die de actie veel te ver vonden gaan en die spraken van een ongeoorloofde inbreuk op de privacy van de Zoeklicht-medewerkers, die immers tot aan hun huisdeur gevolgd waren en met foto en al op internet werden voorgesteld aan het publiek. Het gesprek Zodoende bracht de actie binnen de gemeenteraad en de Stedelijke Woningdienst de nodige commotie teweeg. Voor een aantal gemeenteraadsleden, ambtenaren en ook wethouder Duco Stadig reden om eens te komen praten over Zoeklicht. Het gesprek vond plaats op 2 juli. Aanwezig waren Stadig, de Vries en Assanti (PvdA), van Poelgeest (Groen Links), Goring (VVD), de Penning en Hagendoorn (Stedelijke Woningdienst), Weevers (PvdA-Oud West en plaatsvervangend deelraadvoorzitter) en vertegenwoordigers van de Bijstandsbond en de Werklozen Belangenvereniging Amsterdam. Na een uitleg van Stadig over Zoeklicht ('de zwaksten op de schaarse woningmarkt beschermen en het optreden tegen solidariteit-ondermijnende fraude met uitkeringen') en zijn afkeuring van de actiemethode (' je had mijn foto moeten publiceren want ik ben politiek verantwoordelijk') kreeg ook de Penning de kans wat te vertellen over Zoeklicht. Hij wijst, net als Stadig, op de aanpak van woekerhuren en extreme misstanden op de woningmarkt. Volgens hem zijn er nauwelijks klachten over Zoeklicht, maar wel veel positieve reacties. Het rapport van de commissie Zwart - waar hij zelf deel van uitmaakte - moet volgens hem gezien worden als een poging grenzen te verkennen, een advies van de Registratiekamer te ontlokken en een doelmatige onderzoeksmethode te ontwikkelen. Ook de Penning heeft problemen met het actiemiddel van het AC, dat er volgens hem toe heeft geleid dat er drie Zoeklicht-medewerkers (waaronder de twee van de sociale dienst) in de ziektewet zijn beland. Goring levert als bijdrage aan het gesprek dat het probleem bij de bron moet worden aangepakt: illegalen uitzetten om zo extra woningen vrij te kunnen maken. Assanti stelt dat het probleem in Amsterdam niet is dat er te weinig woningen zijn maar dat er te veel mensen een niet-passende woning bewonen. Door het AC werd benadrukt dat Zoeklicht niets doet tegen de oorzaken die structureel ten grondslag liggen aan illegale bewoning, dat Zoeklicht leidt tot een verklikkersmentaliteit die een bedreiging is voor de leefbaarheid in buurten, dat Zoeklicht juist de zwaksten op de woningmarkt treft, dat Amsterdam zegt de Koppelingswet niet uit te willen voeren maar ondertussen met Zoeklicht illegalen de straat op jaagt en dat er een gevaar schuilt in het geloof dat door toenemende controle misstanden kunnen worden aangepakt. Ten slotte werd het bezwaar van het AC toegelicht aangaande het feit dat Zoeklicht het onmogelijk wil maken voor mensen om buiten de ontoereikende regels om oplossingen te zoeken voor problemen en initiatieven, en dat het daarmee bijdraagt aan de vertrutting van de stad waarin geen plaats meer is voor vrijplaatsen als de Silo. In de discussie die daarop ontstaat blijft erg weinig over van de argumenten die van de kant van de politici en ambtenaren worden aangevoerd. Uiteindelijk lijken de meesten ervan overtuigd dat er voor het optreden tegen misstanden als woekerhuren (eigenlijk het enige argument dat wordt aangevoerd voor operaties als Zoeklicht) betere methoden zijn dan Zoeklicht, zoals het versterken van de rechtspositie van onderhuurders, of samenwerken met de huurteams die in de stad actief zijn. Ook is het opvallend dat met uitzondering van de Vries geen enkel aanwezig gemeenteraadslid iets weet van Zoeklicht en misschien juist daarom geen enkele poging onderneemt het te verdedigen. Wel lijkt de kritiek van het AC op het onderzoek zeer serieus genomen te worden. Waar raadsleden en ambtenaren zich in verenigen is de afkeuring van de actiemethode van het AC, een onderwerp dat aan het eind van het gesprek ook nog even ter sprake komt. Vooral van Poelgeest is erg fel over het publiceren van de foto's op internet. Op de tegenwerping van het AC dat er zonder die stap helemaal geen gesprek was geweest, omdat het op andere wijze uiten van kritiek geen enkel effect meer heeft, hadden de aanwezigen weinig te zeggen. Het gesprek was voor het AC aanleiding om diverse raadsleden en mensen in de deelraad nog eens schriftelijk te berichten over onze bezwaren tegen Zoeklicht en over waarom het AC vond dat het publiceren van foto's op internet niet per definitie verkeerd is. Of het gesprek meer oplevert dan het verduidelijken van standpunten zal blijken in oktober, als er in een commissievergadering van de gemeenteraad opnieuw over Zoeklicht gepraat gaat worden. Op initiatief van de Amsterdamse Federatie van Woningbouwverenigingen is er op internet een site geopend waar mensen onder andere aan de hand van een drietal stellingen hun mening over Zoeklicht kunnen geven. Dit blijft in ieder geval mogelijk tot de commissievergadering. Aan ambtenaren, raadsleden en wethouder is in ieder geval duidelijk gemaakt dat het AC zal doorgaan met acties tegen Zoeklicht. |
||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||
