| Zie voor een Versie in Word: www.stopwapenhandel.org
Illegale en legale wapenhandel naar Irak Martin Broek maart 2003
Nederlandse wapenhandel naar het Midden-Oosten Nederlandse wapenleveranties aan Iran en Irak gedurende de Eerste
Golfoorlog (1980-1987) zijn berucht. Munitie, schepen, chemicaliën en
optische technologie gaan naar de landen in oorlog.(1) Twee Nederlandse
bedrijven leveren chemicaliën aan het Irak van Saddam Hoessein die
gebruikt konden worden voor civiele toepassingen en de aanmaak van
zenuwgassen: KBS Terneuzen en Melchemie uit Arnhem. De laatste leveringen
vanuit Nederland die bekend zijn kwamen van Delft Elektronische Producten,
uit Roden een dochter van Delft Instruments. Deze laatste leveranties
bleken achteraf bedoeld om gevechtsinlichtingen te verkrijgen over het
Iraakse leger en waren onderdeel van een operatie van de Nederlandse
Inlichtingen Dienst Buitenland (IDB) en de CIA.(2) Dat geldt zeker de huidige haviken in de Regering Bush die voor een
groot deel onder de Reagan administratie hun sporen hebben verdiend. De
bijdrage van de Verenigde Staten bij de bewapening van Bagdad in de jaren
tachtig was niet gering: Hewlett Packard verkocht nucleaire en
rakettechnologie; Dupont verkocht nucleaire technologie; en Eastman Kodak
rakettechnologie etc etc. De leveringen waren destijds bedoeld om het
Amerikaanse beleid in het Midden-Oosten kracht bij te zetten. Ook destijds
werd Irak al bestuurd door een slagersregime. Humanitaire overwegingen
speelden hier geen rol. Nu gelukkig wel, zo denken sommigen. Volgens een
vorig jaar vrijgegeven telex gingen de Verenigde Staten en Irak, beide
vredelievende landen genoemd, de regionale militaire balans herstellen.
Iran was op dat moment aan de winnende hand in een oorlog die door Irak
was gestart. Donald Rumsfeld was de speciale gezant van de Reagan
administratie om afspraken te maken over de versterking van Irak in het
conflict. Het onderstreept het gore karakter van de machtspolitiek, zolang
Irak gebruikt kan worden voor machtspolitieke belangen in de regio wordt
het uitgebreid gesteund. Als dat niet meer het geval is keren de eerdere
leveranties zich tegen het land en vormen een argument voor een militaire
aanval. De leveringen gaan door tot aan de vooravond van de Tweede
Golfoorlog. In april 1990 wijzigde het Westerse wapenexportbeleid met betrekking
tot Irak. Wapens voor Irak werden her en der in Europa uit schepen en
vliegtuigen gehaald. Het meest zichtbare voorbeeld van deze omslag waren
vier fregatten in een Italiaanse haven. De fregatten waren in de jaren
tachtig voor Saddams marine gebouwd, maar werden na 1990 niet meer
geleverd. De steun voor Irak sloeg om in tegenstand. Vier maanden later
begon de Tweede Golfoorlog. De Verenigde Naties stelden later in 1990 een
wapenembargo in. Publieke opinie na de Tweede Golfoorlog Aan het eind van de Tweede Golfoorlog wordt de verontwaardiging van de
publieke opinie over de grootschalige bewapeningsprogramma’s van Irak
snel omgezet in beleid van de Verenigde Naties. Binnen een jaar stelt de
VN een zogenaamd Conventionele Wapens Register in (3), waaraan landen hun
verkopen en inkopen kunnen melden. Met alle bedenkingen die je tegen de
werking van dit vrijwillige register kan hebben, was het een antwoord op
de verontrusting over de bewapeningsprogramma’s in de wereld, m.n. het
Midden-Oosten. Zij die stellen dat de bewapening van Irak tot nu toe nog nooit iemand
zorgen hebben gebaard slaan de plank dan ook mis. Dat was in 1991 zeker
niet het geval. Wel is het zo dat de bewapening van Irak en Iran tijdens
de Eerste Golfoorlog nauwelijks tot protesten leidde. Het was vooral klein
links dat toen protesteerde tegen de bewapening van Irak en de aanvallen
op de Koerden. De FNV baarde het geen zorgen en nam de positie in die ook
rechts beviel. De leveranties leverden banen op en winsten voor de
bedrijven. Sinds de Tweede Golfoorlog komen de meeste leveranties vooral uit
Oost-Europa en China.(4) China zou de bekabeling voor de Iraakse
luchtafweer geleverd hebben.(5) Ook is technologie vanuit Duitsland naar
Irak getransporteerd.(6) Illegale leveringen in de jaren negentig Sinds 1991 gaan er veel minder wapens naar Irak. Het gaat sindsdien om
illegale wapenleveranties door een beperkt aantal landen. Iedereen is het
erover eens dat het Iraakse leger inmiddels nauwelijks een militair
strategische machtsfactor is. Natuurlijk betekent dat niet dat het Iraakse
leger ongevaarlijk is. Een kat in het nauw kan rare sprongen maken en
sinds 11 september is duidelijk dat ook niet militaire middelen met grote
vernietigingskracht ingezet kunnen worden. Bovendien een paar raketten die
door de verdediging heen komen en uitgerust zijn met chemische wapens
kunnen veel schade aanrichten. Het regime in Bagdad weet dat de inzet
daarvan zeker zijn doodvonnis betekent en zal dat alleen in laatste
instantie doen. Die laatste instantie lijkt nu aangebroken en het is te
hopen dat de chemische wapens niet aanwezig zijn, het commando om ze te
gebruiken achterwege blijft of dat de ermee uitgeruste troepen weigeren ze
in te zetten. Veel voorbeelden De afgelopen 1½ jaar wordt heel veel gerapporteerd over
wapenleveranties aan Irak. Sommigen noemen alle naar buitengekomen
gevallen het topje van de ijsberg. Anderzijds kan je ook stellen dat het
monitoren door geheime diensten en met opsporing belastte diensten er toe
leiden dat er weinig plaats vindt zonder medeweten van Uncle Sam en zijn
bondgenoten. In ieder geval is er inzicht in een belangrijk deel van de
handelsroutes die gebruikt worden. Het laatste nieuws over wapenleveranties aan Irak kwam in maart 2003
uit Washington. In het Congres werd gesteld dat Frankrijk en Duitsland
wapens aan Irak hebben geleverd in 2003. Waarmee werd gesuggereerd dat het
‘Oude Europa’ militair tegen de Verenigde Staten aan het samenzweren
was. Bij Frankrijk zou het om onderdelen voor Mirage jachtvliegtuigen en
Gazelle aanvalshelikopters zijn gegaan. Meteen werd opgeroepen om Franse
wijnen en de grootste Franse vliegshow (militair en civiel) in juni van
dit jaar te boykotten.(7) Eurocopter – de producent van de helikopter
onderdelen - liet weten dat sinds 1991 geen leveranties aan Irak hebben
plaatsgevonden.(8) Of de rechtse Washington Times een smeercampagne begon
tegen de Franse tegenstander in de Veiligheidsraad kan niet bewezen
worden, maar lijkt wel waarschijnlijk. De verwijzing naar Duitsland
betreft waarschijnlijk een kwestie die op 7 maart voor een Duitse rechter
kwam en eerdere leveringen uit de jaren negentig betreft. Op 5 maart werd
een in Bulgarije gearresteerde Amerikaan van Irakese geboorte naar
Duitsland uitgewezen om berecht te worden. De Irakees had samengewerkt met
een Duitser die onderdelen voor een zwaar kanon (ontworpen door de
Canadees Gerald Bull die ook werkte aan een zogenaamd superkanon in Irak
voordat hij in 1990 in Brussel vermoord werd) en voor Mirage vliegtuigen
via Jordanië naar Irak had geëxporteerd. De Amerikaans/ Irakese
verdachte zelf leverde voor 1990 60 ton chemicaliën via een bedrijf
gevestigd in de hoofdstad van de country muziek, Nashville. Dit werd
bekend uit een document dat de Iraki’s in 1996 aan de VN overlegden. Als
de grond in de VS hem te heet onder de voeten wordt verlegt de verdachte
in 1991 zijn activiteiten naar Amman in Jordanië en werkt met de
verdachte Duitser samen.(9) Stormen in glazen water? In februari 2003 wordt beweerd dat Portugal voor 54.000 euro torpedo’s
en kogels aan Irak levert. De Portugese overheid ontkent de feiten.(10)
Even daarvoor wordt met de vinger richting Slovenië gewezen tijdens de
multimedia show van Colin Powell in de Veiligheidsraad. Slovenië zou
volgens Powell batterijen hebben geleverd aan Irak die gebruikt kunnen
voor de verrijking van Uranium. De Slovenen ontkennen alles en verwijzen
naar een vaker voorkomend misverstand dat Slovenië verward wordt met
Slowakije, dit laatste land zou een dergelijke levering wel voor haar
rekening kunnen nemen, aldus een medewerker van een Sloveense natuurkundig
onderzoeksinstituut.(11) Voor dergelijke leveringen bestaat geen bewijs.
Wederom een voorbeeld dat de inspecteurs hun agenda nog wel even konden
vullen met gericht onderzoek. Wel wordt in Slowakije eind een deal
gesloten tussen een aantal wapenverkopers en Irak om onderdelen voor
Russische wapens te leveren. Op het moment dat de deal begin 2003 in het
nieuws komt zijn er nog geen wapens geleverd en je kan aannemen dat er
sterke aandrang is geweest om het bij een contract te laten en de levering
voor onbepaalde tijd op te schorten.(12) Slowakije is immers een van de
landen die de oorlog van de VS ondersteunt. In Kaapstad wordt een inval
gedaan bij een Finse fraudeur die een bestellijstje van Irak op zak had
voor wapens ter waarde van vele miljoenen.(13) Oost-Europese wapens Vooral vanuit Oost-Europa gaan wapensystemen en onderdelen naar Irak.
Daarmee kunnen verouderde wapens gemoderniseerd worden. Vanuit de
Oekraïne zouden radars aan Irak geleverd zijn die geen signalen uitzenden
die Amerikaanse en Britse piloten op kunnen vangen. De leveringen kunnen
niet bewezen worden, maar evenmin kan de Oekraïne zijn onschuld bewijzen
en daarom wordt het regime in Kiev bestaft.(14) Het juridische principe
‘onschuldig tot het tegendeel bewezen is’ blijkt niet te gelden.
Verder zijn Oekraïense geniebruggen in Irak gevonden. De Oekraïense
Minister van Buitenlandse Zaken ontkent echter dat de Oekraïne de bruggen
naar Irak heeft uitgevoerd.(15) De grootste zorgen baren de VS de leveringen vanuit Servië.(16)
Volgens de International Crisis Group is de huidige regering niet in staat
gebleken de politieke leveringen vanuit Joegoslavië naar Irak die onder
Milosovic zijn opgezet te stoppen. Er is sprake van een old-boys netwerk
dat kan worden getypeerd als een Crimineel Militair Industrieel Complex.
De leveringen betreffen een heel scala wapentypen.(17) Verder worden er in het afgelopen jaar leveranties vanuit Wit- Rusland,
Roemenie en Bulgarije ontdekt. De wapenhandel met Irak wordt nauwlettend
in de gaten gehouden en veel wordt gestopt. Een goed voorbeeld is de
verkoop van pantservoertuigen vanuit Bulgarije naar Irak. De Bulgaarse
autoriteiten stoppen de levering omdat ze vrezen dat dit hen het
NAVO-lidmaatschap kan kosten.(18) Cowboy in het Witte Huis Al deze voorbeelden bij elkaar kunnen de indruk geven dat een constante
stroom wapens richting Irak gaat en dat het land tot de tanden is bewapend
en terug kan vechten met conventionele wapens. Dat is echter nauwelijks
het geval. Terwijl Irak een van de voornaamste klanten voor wapens was in
de jaren tachtig is geen land zo ontwapend als Irak gedurende de jaren
negentig. De oorlog in 1990-1991 schakelde al een groot deel van de wapens
uit. Iraakse vliegtuigen werden bijvoorbeeld vernietigd. Dit was een reden
dat Irak de overgebleven vliegtuigen zo lang stalde in Iran. Teheran heeft
ze volgens rapporten nooit teruggegeven.(19) Die is Irak dus kwijt. De
bombardementen in de no-fly zone die vanaf 1991 tot deze week op
luchtdoelgeschut en recentelijk ook landgeschut zijn uitgevoerd,
vernietigden een belangrijk deel van de Iraakse arsenalen. De
luchtbombardementen van 1998 en de aanval van 1993 op Bagdad zijn andere
voorbeelden van acties in de jaren negentig geweest waarbij Iraakse wapens
werden vernietigd. Verder loopt er een wapenembargo waardoor wapens
moeizaam Irak binnengesmokkeld moesten worden. In november 2002 werd aan
dit pakket aan ‘ontwapeningsmaatregelen’ nog een methode toegevoegd.
Bush verordonneerde dat wapenstromen naar landen van de ‘as van het
kwaad’ door special forces aangepakt mogen worden en zo nodig mogen
wapenhandelaren worden gedood.(20) Het kan nauwelijks gekker en hoewel
mensen die pleiten voor genuanceerdheid vinden dat je niet kan stellen dat
er een cowboy in het Witte Huis zit, lijkt het er wel op. Het is niet
verwonderlijk dat de aanpak van Hans Blix in dit licht als weinig
daadkrachtig wordt gezien. Gebruikte routes via buurlanden, animo voor wapenembargo neemt af Syrië helpt Saddam Hoessein met wapenleveranties. Westerse
inlichtingendiensten ontdekken dat sinds december 2002 52 kratten met
nieuwe luchtverdedigingssystemen van Russische makelij Irak binnen zijn
gesmokkeld. De goederen die zijn verscheept door een handelaar uit
Wit-Rusland gaan in december 2002 de Syrisch/Iraakse grens over.(21)
Syrië en Jordanië worden gebruikt om wapens de grens over te smokkelen.
Het is een van de voorbeelden dat de steun voor de wapenboycot van de
Verenigde Naties aan het afnemen is. De leveringen worden betaald vanuit
het ‘olie voor voedsel programma.’ De papieren die dit mogelijk moeten
maken worden vervalst. Terwijl dit programma wel voor zo’n 500.000
Iraakse doden heeft gezorgd, is het niet waterdicht met betrekking tot
wapenleverantis daarvoor is de medewerking van overheden noodzakelijk. Dit
geen argument tegen het programma, maar wel een aanvulling op de stelling
dat vooral de burgers van Irak er de dupe van zijn. Het heroverwegen ervan
wordt echter steeds weggewuifd. Het is Saddam Hoesein die verantwoordelijk
is voor de slachtoffers, zo wordt daartoe gesteld. De humanitaire ramp in
het kwadraat wordt op de koop toegenomen. Niet alleen in de Arabische
regio leidt dit tot veel verontwaardiging ook binnen het Westen en de
Verenigde Naties zelf is de kritiek enorm. De animo voor het handhaven van
het wapenembargo neemt navenant af. Zeker sinds in 1998 de
wapeninspecteurs terug getrokken zijn. Syrië opent zijn grenzen nog
verder in de zomer van 2002 als duidelijk wordt dat de Verenigde Staten op
ramkoers liggen. Totdat de Verenigde Staten kiezen voor de weg naar oorlog is het
zichtbaar dat de Iraakse militaire capaciteiten afnemen. Steeds minder
vliegtuigen kunnen de lucht in en moeten gekannibaliseerd worden om de
resterende vloot in de lucht te houden. Halverwege 2002 worden weer meer
vliegtuigen in het Iraakse luchtruim geconstateerd door het Pentagon.(23)
Het wapenembargo wordt in het zicht van de oorlog steeds meer ontdoken.
Uitspraken over preventieve aanvallen desnoods met kernwapens door de VS
nodigen de dictators in het Midden-Oosten niet echt uit om medewerking te
verlenen aan de door de Verenigde Staten gevoerde politiek. Daar komt nog
bij dat de opstelling van de verenigde Staten ten opzichte van Israël een
stuk vriendelijker is. Volgens Jaap de HoopScheffer wordt het Israëlische
leger op de been gehouden door Amerikaanse wapenleveranties.(24) Ook al
een reden dat met het steunen van de VS politiek in de regio weinig eer te
behalen valt bij de bevolking van de landen in het Midden-Oosten. Meer wapenhandel als gevolg van de oorlog Er zijn landen in de regio die hun voordeel doen met de botte
Amerikaanse machtspolitiek. Na de aanslagen in New York en Washington
werden landen in het Midden-Oosten voorzien van meer en moderne wapens om
ze te winnen voor de coalitie tegen het terrorisme. Ook om landen te
winnen voor de oorlog tegen Irak wordt het middel van wapenleveranties
ingezet. Jordanië wordt momenteel flink bewapend door de Verenigde
Staten. Het staatje aan de grens van Irak wordt daarmee gepaaid om niet
weer als in 1990-1991 een halfslachtige houding in te nemen, maar
medewerking te verlenen aan de Amerikaanse oorlogsinspanningen. Het
miljarden pakket waarmee de VS Turkije probeerden te paaien bevatte ook
wapenleveranties. Nog opmerkelijker is dat op dit moment in Washington al gewerkt wordt
aan het wegnemen van de belemmeringen van wapenverkopen aan Irak. De Bush
administratie loopt daarmee vooruit op het feit dat Saddam Hoessein
gevallen is en de nieuwe machthebbers wapens moeten hebben. De beperkingen
moeten worden opgeheven als: “dergelijke exporten in het belang van de
Iraakse bevolking zijn of bijdragen aan de politieke veranderingen in
Irak,” aldus interne documenten van de Amerikaanse regering. Een
woordvoerder van de Aerospace Industrie Associatie ziet er geen probleem
in. Door de leveranties van bijvoorbeeld radio’s aan Irak kunnen de
Iraki die dan de macht met de VS mogen delen spreken met de Amerikaanse
strijdkrachten in het land.(25) Business Week voorzag dit fenomeen al in
november 2002 en schrijft een realistisch fantasieverhaal over het Irak
van na Saddam Hoessein: “Als de VS net klaar is met het wegnemen van de
massavernietigingswapens van Saddam Hoessein overweegt dan al weer Bagdad
te herbewapenen. Overdreven. Nauwelijks. Sommige Irak-watchers in de VS
zijn al weer aan het piekeren hoe een post- Saddam Irak moet worden
versterkt. Sommige analisten op de beurs in Wall Street spreken over een
nieuwe exportmarkt voor Amerikaanse wapenfabrikanten.”(26) Hoewel bizar
hoeft dit overigens nauwelijks verbazing te wekken. Het hele Midden-Oosten
is afzetgebied voor wapens en de Verenigde Staten zullen Irak nodig hebben
in hun strijd tegen een volgend vaak genoemd doelwit: Iran. De tactieken van Washington zullen niet leiden tot minder maar eerder
tot meer problemen met massavernietigingswapens. Het niet aan boord
krijgen van Syrië maakt het mogelijk dat vanuit deze totalitaire staat de
wapenstromen richting Bagdad momenteel niet aan banden worden gelegd, maar
worden toegestaan. De oorlog buiten het VN-handvest om zal het wantrouwen
in de wereld verder versterken. Een land als China zal zich wel twee keer
achter de oren krabben voordat het denkt over de vermindering van de
kernbewapening, eerder zal men in Peking de ingeslagen weg naar
vernieuwing van het leger na de Tweede Golfoorlog in een hogere
versnelling zetten. Op maandag 17 maart weigerde Rusland een verdrag over
de verdere nucleaire ontwapening te ratificeren. Dit verdrag is bedoeld om
de kernwapens beter te kunnen controleren en het proliferatiegevaar vanuit
Rusland te verkleinen. Het lijkt de Amerikanen nauwelijks te deren dat het
gevaar eerder toe dan afneemt door hun unilaterale politiek. Zelfs Groot
Brittannië de belangrijkste bondgenoot wordt door Rumsfeld geschoffeerd
als de medewerking niet vlot genoeg verloopt, we kunnen het ook wel zonder
jullie, zegt hij. Wapenleveranties aan het Midden-Oosten en onze man in Bagdad De meest bizarre bijdrage van Nederland aan de bewapening in het Midden
Oosten is onze man in Bagdad. De Nederlandse chemicus Frank van Anraat is
een Nederlander in de Iraakse hoofdstad. Hij is in de jaren tachtig
verantwoordelijk voor het grootste deel van de Iraakse importen voor het
chemische wapens. Toch wordt hij in Nederland niet gezocht, aldus een
ambtenaar van Buitenlandse Zaken.(27) Wel gevolgd door de AIVD.(28) Van de zorgen rond de wapenleveranties naar het Midden-Oosten van begin
jaren negentig is inmiddels nog weinig over. Behalve voor Irak en Iran.
Sinds die tijd worden de wapenverkopen aan het Midden-Oosten flink
opgeschroefd. Nederland sluit in 1996 zijn grootste wapendeal van de jaren
negentig in de Verenigde Arabische Emiraten en levert voor een bedrag van
370 miljoen euro twee fregatten aan de Emiraten. Van de nederlandse
wapenexporten in de periode 1997-2001 gaat 14% naar het Midden- Oosten. In de week voordat de oorlog tegen Irak losbarst zijn Nederlandse
bedrijven en afdelingen van de ministeries van Economische Zaken en
Defensie in de regio om wapens te slijten op de grootste wapenbeurs van de
regio: IDEX(29) Een paar maanden eerder verkoopt de Rotterdamse Droogdok
Maatschappij (RDM) kanonnen in de vorm van 18 stuks mobiel geschut aan de
Jordaanse special forces. De Mobat is een product dat op een DAF truck
(YA4440) wordt gezet.(30) Het kruitvat in het Midden-Oosten mag zich
voorbreiden op de volgende oorlog. Terwijl de huidige nog niet eens echt
begonnen was. Ook met Nederlandse wapens. Martin Broek Campagne tegen Wapenhandel maart 2003 1) anti-Golfoorlog-komitee, ‘ Hun oorlog? Achtergrondinformatie over
en Nederlandse betrokkenheid bij DE GOLFOORLOG,’ april 1988. Penn-NL ‘Aanval
op Irak, recente ontwikkelingen,’ Facts and Reports nr. 14, oktober 2002
(papieren versie, helaas ontbreken de artikelen over Nederlandse
betrokkenheid in de digitale versie op www.eurobomb.nl. Verder een groot
aantal artikelen in Vrij Nederland van Colijn en Rusman. 10) Agence France Presse, ‘Portugal sold arms to Iraq in violation of
UN embargo: report 27/02/03.
|