Openingen en afbakeningen

Klimaatverandering deel 2

 

Onderstaand is een tweede stuk dat wij schrijven in de voorbereiding naar een nieuw politiek sociaal initiatief dat we willen nemen. In het eerste stuk is een meer filosofische, algemene gedachtengang te lezen. Dit tweede stuk geeft meer de randvoorwaarden weer voor het initiatief dat we voor ogen hebben en vloeit deels voort uit de gedachten zoals weergegeven in het eerste stuk.
Laten we voor op stellen dat wij ons initiatief zien als een invulling van hoe we willen leven en als een mogelijke bouwsteen tot een wereld waarin de waarden waar wij voor staan gangbaar zijn. Wanneer we het hebben over een beweging is dat niet een beweging zoals we die kenden met een politiek doel en een organisatie, maar een verzameling initiatieven die gemeen hebben dat ze vanuit dezelfde grondwaarden op hun manier en op hun plek handelen.

 

Algemeen

 Het vormen van een politiek sociaal verband is het voornaamste doel. Met dit initiatief willen we zoveel mogelijk leven zoals we dat het plezierigst vinden. Niet zo zeer plezierig wat materiële goederen en luxe betreft maar plezierig omdat we betrokken zijn bij de mensen waarmee we werken en leven en bij de omgeving waarin we leven. Met dit politiek sociaal initiatief willen we ook stimuleren dat anderen soortgelijke verbanden opzetten. We hopen met onze eigen werkzaamheden daar een katalysator toe te zijn. En wij willen ons inzetten om structuren op te bouwen en middelen te ontwikkelen waardoor verschillende bestaande initiatieven en nieuwe initiatieven van elkaar op de hoogte  kunnen zijn en onderling kunnen communiceren. Het geheel is de basis voor een andere maatschappelijke ordening dan de huidige.
Om uit het huidige isolement te komen zullen we een initiatief nemen dat op zich zelf of als een onderdeel van een groter geheel vorm geeft aan een breed gedragen visie en praktijk. Geen naar binnen gerichte subcultuur maar een bewuste poging om een politiek sociale stroming van betekenis op te bouwen
We willen niet het grote gelijk verkondigen en pretenderen dat we definitieve oplossingen hebben voor problemen. Voor elk probleem zijn meerdere oplossingen denkbaar en geen van de oplossingen zal voor iedereen volmaakt zijn.
Het is van belang om ook op eventuele nadelen naast de voordelen te wijzen,  maar dat de uitgangspunten om tot oplossingen te komen en de op langere termijn beoogde wijze van samenleven sterk te verkiezen zijn boven wat ons nu vooral geboden wordt.
We willen niet met een groot verhaal als waarheid bezig zijn. De laatste grote ideologie moet niet bestreden worden door daar een nieuwe ideologie tegenover te stellen maar door veelvormigheid. We verwerpen een ideologie die de hele wereld als maakbaar ziet en zichzelf ziet als enig rechtmatig einddoel van duizenden jaren ontwikkeling.

Om het een en ander te bewerkstelligen zien we een aantal belangrijke zaken die we hier schematisch de revue laten passeren:  

·         Diversiteit en openheid

Een nieuw initiatief moet op cultureel en sociaal gebied een afspiegeling zijn van de maatschappij.
In de huidige wereld van globalisering zal in plaats van de strijd om economische en ideologische overheersing gezocht moeten worden naar een kruisbestuiving tussen verschillende culturen die elkaar op een open manier bekritiseren, die ook elkaar´s sterke kanten waarderen en daarvan willen leren. Hierdoor kunnen hybride vormen ontstaan uit bijvoorbeeld individualisme en vormen van tribaal verband.
Hechte sociale verbanden vereisen vaak een inleveren van de eigen individualiteit. Je moet een deel van jezelf geven aan de groep en haar belangen. Hiervoor terug komt een vorm van solidariteit met een grotere weerbaarheid, en ook een invulling van de zingeving. Aan de andere kant bestaan binnen hechte sociale verbanden vaak onderdrukkingsmechanismen naar het individu toe. Het algemeen belang is niet zonder meer boven het individuele belang te stellen en ook niet omgekeerd. Een gezonde belangenstrijd binnen bepaalde grenzen zal altijd plaatsvinden.

 

·         Strijd voor verbeteringen

Het leven bestaat gedeeltelijk uit confrontaties en het voortdurend maken van afwegingen en keuzen. Dit geldt voor ieder individu afzonderlijk, maar ook binnen een gemeenschap van individuen. Binnen zo´n gemeenschap speelt dit zich ook af op economisch, sociaal en cultureel terrein.
Een belangrijk deel van de afwegingen en keuzen worden bepaald door waarden en gevoelens (vrijheid, liefde, zorg, solidariteit) die moeilijk rationeel of functioneel te benaderen zijn. Het is echter van belang hun functie te benoemen en deze gevoelens en waarden onder woorden te brengen. In een dergelijke benadering zal de nadruk dus niet alleen liggen op een aantal veel gebruikte uitgangspunten binnen verklaringsmodellen als gender, economische verhoudingen, zwart-wit, en Noord-Zuid. We vinden het van belang minder grijpbare begrippen als gevoel, cultuur en filosofisch-religieuze motieven een plaats krijgen.
De ideale maatschappij bestaat niet en is onbereikbaar. Het streven ernaar echter is niet zozeer het doel als wel een richtsnoer waarlangs we bewegen.
Een ideale maatschappij zou pas werkelijk het einde van de geschiedenis zijn. Dat een ideale maatschappij onmogelijk is betekent niet dat de huidige maatschappij de enige mogelijke is. Met andere woorden: er is altijd een strijd voor verbeteringen, en keuzes zijn mogelijk. In die zin is de maatschappij niet maakbaar of stuurbaar. Maakbaarheid en stuurbaarheid veronderstellen plannen, uitvoerders en stuurlui en een te vormen of te sturen materiaal namelijk de bevolking. Dit mislukt keer op keer doordat de bevolking haar eigen afwegingen en keuzes maakt. De richting van ontwikkelingen is wel degelijk beïnvloedbaar maar vooral door de dagelijkse keuzes en praktijk van velen. Het is de dagelijkse strijd voor verbetering van het leven die de basis is voor verandering. Verandering van richting is op dit moment meer dan nodig. Er staat veel op het spel. Zonder al te dramatisch te willen zijn, willen we toch stellen dat we op een punt zijn gekomen waar het noodzakelijk is om het roer om te gooien omdat doorgaan op de huidige weg doodlopend is, letterlijk en figuurlijk.

 

·         Creëren van vrije ruimtes

Dit kan zowel fysiek, bijvoorbeeld in de vorm van een gebouw, als in culturele uitingen en in het denken gebeuren.
We hebben de sterke behoefte om wat wij belangrijk vinden en wat wij voelen en hoe wij willen leven te ontwikkelen en om daarvoor een plek te creëren. Deze plek wordt niet geboden door de overheersende cultuur, de media en de politiek. Sterker, de mogelijkheden hiervoor worden vaak onderdrukt en krijgen steeds minder ruimte.
Daarnaast is het van belang om de publieke ruimte terug te veroveren als open ruimte voor iedereen en als ontmoetingsplek om ideeën en wensen uit te wisselen. De ontwikkeling nu is dat de publieke ruimte steeds meer een ruimte voor commercie wordt, of dat delen daarvan worden afgebakend voor specifieke groepen.

 

·         Cultuurkritiek en uitwerken van ideeën

Terwijl in veel delen van de wereld een intellectueel en diepgaand debat plaatsvindt of op gang komt over democratie en over de vraag hoe en op welke gronden een samenleving te ordenen ontbreekt dit debat in de meeste westerse landen en zeker ook in Nederland.
Maatschappelijk verandering zal naast handelen ook niet zonder dit debat kunnen. Een initiatief zal dan ook aan beide aspecten aandacht moeten besteden.

 

·         Identiteiten en communicatie

Grote sociale verbanden, zoals politieke partij en kerk, zijn niet meer de plek waar mensen elkaar ontmoeten en waar mensen zich mee identificeren. Veel mensen zijn wel betrokken bij sociale verbanden op kleine schaal. De autonomie die ze hierin vinden wordt als prettig ervaren en deze willen ze vaak niet opofferen. Elkaar tegenkomen en herkennen vanuit de verschillende verbanden is echter moeilijk, daar zijn nauwelijks mogelijkheden voor. Hierdoor krijgt men vaak het gevoel er alleen voor te staan tegenover een onverslaanbare ‘vijand’, wat soms vertaald wordt in apathisch gedrag. Het is goed om na te denken hoe we deze leemte kunnen opvullen.
Het kan een medium zijn als een website waar men zich mee verbonden voelt omdat het een weerspiegeling is van de diversiteit en omdat het een mogelijkheid is om aan discussies deel te nemen of om op andere wijze interactief mee om te gaan.
Het kan ook zijn dat de anonimiteit die ieder zich aanmeet in de publieke ruimte deels opgeheven kan worden door met een symbolische uiting van ‘waarden  en normen’, aan te geven waar wij voor staan. De kans is daarmee groot dat men elkaar aanspreekt. Dit kan door personen gebeuren maar ook door werkplaatsen, winkels, NGO’s, etc..
Deze uitingen zullen gevonden moet worden in de gemeenschappelijkheid die er is in de diversiteit van individuen en kleine groepen die streven naar verandering. Het lijkt hier met name te gaan om democratie, het willen leren van de ander, het openstaan en het willen delen.
Communicatie is ook belangrijk omdat in de samenleving een schat aan kennis en ideeën aanwezig is die niet gebruikt wordt. Het aantal mensen dat (hoger) onderwijs genoten heeft is groter dan ooit en de verschuiving naar immateriële productie doet steeds meer aanspraak op zaken als creativiteit. Maar nu wordt alleen dat wat ‘winst’ kan opleveren gebruikt. Het op de hoogte raken van en het openbaar maken van kennis en ideeën en de uitwisseling daarvan kan tot de meest verrassende uitkomsten leiden.

 

·         Verzet

Het constateren van het achterhaald zijn van het concept van politieke partijen, vakbonden en ook van de praktijk van vele actiegroepen is één, maar dat roept wel de vraag op: wat dan wel. Je kunt veel ideeën hebben en ontwikkelen maar uiteindelijk moeten deze wel in de praktijk toegepast worden. Hierbij zullen altijd confrontaties plaatsvinden. En het gaat niet om ideeën alleen, het is ook de wijze waarop wij en vele anderen leven en willen leven die confronteert met de heersende culturele en economische belangen. Met andere woorden verzet is overal om ons heen aanwezig. Het is niet alleen de politieke actie maar ook de opbouw van sociale initiatieven. Een politiek sociaal initiatief zoals wij dat willen moet dit verzet versterken en zichtbaar maken.
Vooral hier in de Westerse landen zal de toename van het belang van communicatie, creativiteit, beeldtaal tevens van belang zijn voor de activiteiten die streven naar kritiek en verandering. Nieuwe vormen van ingrijpen en actie zullen daar dan ook op gebaseerd moeten zijn. Dit brengt het belang van kunst en cultuur voor verandering en kritiek op de voorgrond. Massabijeenkomsten, bezettingen of mediaspektakels zullen niet geheel tot het verleden horen maar zijn slechts middelen die af en toe zinvol zijn naast tal van anderen vormen van activiteiten. Activiteiten die niet altijd direct als politiek zijn te betitelen
Daarnaast is het van groot belang om toekomstige activiteiten te plaatsen in het verschijnsel netwerkvorming. Snelle vluchtige coalities die ontstaan en weer uiteenvallen. Lokale initiatieven die in een globale context opereren en verschillende tijdelijke coalities aangaan. Dat vereist op zich al een brede kijk. Middelen die in Bolivia zinvol kunnen zijn voor een zelfbepaalde manier van leven en voor verzet, zijn in Nederland misschien in zijn geheel niet toepasbaar. Wat wel overeenkomt zijn de krachten waartegen het verzet ontstaat en de wil om de wereld zelf anders vorm te geven. Het is een gemeenschappelijkheid die vooral samenhangt met directe democratie en verantwoordelijk beheer van de leefomgeving, en niet zozeer het  organisatorische niveau alsof we van dezelfde club zijn. Het is een gemeenschappelijkheid in het mens zijn, wereldburgers met fundamentele behoeften. Internet is een belangrijk middel om coalities aan te gaan, communicatie mogelijk te maken en als actiemiddel op zich.
Twee belangrijke voorbeelden van voor (economische) machthebbers oncontroleerbare coalities van burgers die een grote impact hadden en hebben zijn de acties tegen het plan tot het afzinken van het olieplatform Brendspar van Shell en de ontwikkeling van software door de Internet gemeenschap zoals de firefox browser en het Thunderbird email programma. Wat deze voorbeelden ook gemeen hebben is dat ze niet of slechts deels traditioneel georganiseerd zijn en deels anarchistisch van karakter zijn.
Succesvol, breed verzet kan niet meer zo zeer georganiseerd worden als wel dat de voorwaarden voor breed verzet geschapen kunnen worden. Een initiatief als het onze kan een functie hebben als voorbeeld en katalysator.

 

·         Blik naar buiten gericht

Nu al en zeker in de toekomst is er steeds minder sprake van een traditionele manier van politiek bedrijven. Steeds meer mensen gaan op steeds meer verschillende wijzen hun visie en gedachten over de samenleving in praktische daden omzetten. Dat kan in muziek zijn, installaties van kunstenaars, via moderne media en door alternatieven uit te voeren als oplossing voor problemen.
Wat zich nu nog (radicaal) buitenparlementair links noemt zit echter vooral opgesloten in haar eigen wereld en heeft nauwelijks contacten met al die verschillende uitingen van maatschappijkritiek en maatschappijvorming die sociaal zijn en niet op financiële winst gericht. Maar er zijn meer traditionele segmenten van de samenleving die volledig vastzitten in hun eigen belevingswereld en gesloten circuits. Wat niet voor de eerste keer maar wel overduidelijk aan het licht kwam bij het referendum over de Europese grondwet is de enorme kloof tussen het maatschappelijk middenveld, wat zich wetenschappelijk en intellectueel Nederland noemt en de rest van de bevolking.
Bijna alle kaders en besturen van de meeste belangengroepen, NGO’s, vakbonden, landelijke kranten, etc., lieten zich positief uit over deze grondwet terwijl het grootse deel van hun leden, lezers of achterban dat niet deden.
Een andere groep, de kunstwereld, lijkt nu deels in beweging te zijn. Veel jonge kunstenaars en allochtone kunstenaars met internationale contacten en netwerken ontwikkelen projecten die een binding hebben met actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Er wordt veel gebruik gemaakt van moderne middelen als Internet en video. Voorbeelden zijn de projecten met als onderwerp (open) grenzen, migratie en fort europa. Maar ook deze groep zit nog teveel in eigen circuits opgesloten.
Een nieuw initiatief betekent een poging om deze grenzen verder te slechten.
Bij het streven naar veranderingen van de bestaande situatie zal het hard nodig zijn om meer mengvormen, uitwisselingen, confrontaties en overbruggingen te krijgen tussen wat voorheen verzuilde disciplines waren: de kunst, de wetenschap, opiniemakers, actiegroepen en ‘de burgers’. Politiek activisme is te beperkt: het zal meer politiek, sociaal, cultuur- en media-activisme moeten worden.

 

·         Structuur en organisatie

Ook de wijze waarop nu en in de toekomst initiatieven georganiseerd dienen te worden is anders dan voorheen. Hier gelden dezelfde uitgangspunten als bij acties. De meervoudige identiteiten die mensen hebben, de diverse interesses, Internet en massamedia, het belang van beeldvorming, creativiteit en netwerken stellen eisen aan de vorm van organisatie. De organisatie moet zelf een vorm van netwerk zijn dat niet van enkelen afhankelijk is of bureaucratisch van aard is, maar een netwerk waarin verantwoordelijkheden, beslissingen en handelingen verspreid zijn over de deelnemers. Een organisatie moet niet door de continuïteit van enkelen maar door de continuïteit van velen in wisselende samenstelling groeien en zichzelf vernieuwen. Een zich ontwikkelend ideeëngoed en een praktijk zonder leiding en zonder bepaalde uitkomst.
Mensen hebben vaak maar beperkt tijd en dan ook nog alleen voor maar een bepaald interessegebied. Hoe dit te verbinden met anderen en uit zich zelf verder te laten ontwikkelen is de uitdaging waar we voor staan. In ieder geval is goede communicatie onderling en naar buiten onontbeerlijk. Naast de virtuele wereld zal gezocht moeten worden naar plaatsen en activiteiten waar mensen lijfelijk aanwezig zijn, kunnen communiceren en -ook niet onbelangrijk- lief en leed kunnen delen.

 

·         Menselijke maat

Zoals we in het eerste stuk schreven is vooral het lokale en globale van belang. Dit brengt met zich mee dat verschijnselen als milieuvernietiging, opwarming van de aarde, migratie, arm-rijk, oorlog, teruggebracht moeten worden tot een lokaal menselijk niveau. Een niveau waarop het voor mensen overzichtelijk wordt en dat handvaten biedt om te handelen. Iets te doen dat klein zal zijn maar met het inzicht dat vele kleine daden samen in staat zijn tot grote veranderingen.
We willen activiteiten niet los van het leven maken als een specialiteit voor politieke activisten maar het (over) leven van de mens centraal stellen. Hieronder valt ook het genieten en plezier hebben in wat we doen.
Een voorwaarde voor een menswaardige samenleving voor iedereen ligt bij de basis van de samenleving en dat is de mens als individu in zijn/haar sociaal verband. Het gaat niet om de grote politiek en de grote verhalen maar om de kleine politiek en de kleine verhalen. Het lijkt ons zinvol om te beginnen sociale verbanden en netwerken te vormen waarin ideeën, alternatieven, producties en nieuws uitgewisseld worden, elkaar versterken en soms meer gericht kunnen worden.
Een derde stuk dat we willen schrijven en dat probeert een meer praktische uitwerking te geven zal hier vooral betrekking op hebben.

 

Amsterdam, 19 juni 2005

 

Ed Hollants
Nanda Lauriks
Sjoerd Bosch