Het speelkwartier is over
Hier enige snel
opgeschreven gedachten naar aanleiding van de moord op Fortuyn en vooral
de reacties daarop.
De moord op Pim
Fortuyn brengt een wijd verspreide verrechtsing van de samenleving aan
het licht. Al enige uren na zijn dood komen de eerste geluiden dat het
de schuld is van links. Zowel linkse actiegroepen als linkse partijen en
zelfs een nauwelijks links te noemen Partij van de Arbeid worden ermee
bedoeld. Het vreemde is dat links nog nooit zo zwak is geweest .
Tegelijkertijd laait de agressie tegen alles wat linkserig aandoet,
zoals ook de multiculturele samenleving, fel op.
We
leven in een tijd waarin de belangrijkste oppositie tegen de gevestigde
orde niet links of progressief is, maar rechts, nationalistisch en/of
conservatief. De belangrijkste oppositie tegen de gevestigde politiek in
Europa komt uit die hoek. In Nederland is de oppositie tegen paars
vooral vertaald in de opkomst van de lijst Pim Fortuyn en Leefbaar
Nederland.
Ook
internationaal zien we vooral verzet tegen gevestigde belangen of
bevrijdingsstrijd door de conservatieve en fundamentalistische
groeperingen. Het lijkt of we in een wereld terecht komen waar rechtse
regeringspolitiek wordt bestreden door rechtse of conservatieve
oppositie.De ruk naar rechts zal zich in volle vaart doorzetten. De
Lijst Pim Fortuyn (LPF) haalt vele zetels, maar dat is het niet alleen.
Er heerst grote onzekerheid onder de gevestigde partijen. Deze zullen
meer toe gaan geven aan de roep van de straat.
'Nederland is vol' en
'we moeten onze cultuur redden' . Het betekent een verharding in de
samenleving tussen vooral autochtonen en allochtonen. Tegelijkertijd
heeft extreemrechts zijn kans geroken. Veel aanhangers scharen zich al
achter de LPF. Het valt te verwachten dat extreemrechts met vernieuwde
energie aan de slag gaat en ook meer invloed gaat krijgen. Voor links is
er zwaar weer op komst. Het rechts populisme zal zonder meer ook haar
aanhang hebben binnen politiekringen, justitie en veiligheidsdiensten.
De geschiedenis geeft ook aan dat in tijden van onzekerheid deze
overheidsapparaten eerder een zwenk naar rechts maken. Verwacht niet dat
ze kritisch links worden, ze passen in een systeem van rechts denken.
Een
van de oorzaken van onvrede is dat velen aanvoelen dat de democratie een
schijndemocratie is geworden. Los van de vraag of een parlementaire
democratie een daadwerkelijke democratie is, is duidelijk dat de invloed
van de burger de laatste decennia sterk afgenomen is. Een klasse van
(top-)ambtenaren, bedrijfsleven en politici (die vaak uit het
bedrijfsleven komen en daar meestal na de politieke loopbaan in terecht
komen) regeren het land, nemen beslissingen waarop nauwelijks nog
democratische controle of invloed uit te oefenen is.
Opvallend
is dat in de bijlage van de NRC (M-Magazine) van mei 2002 een tiental
politicologen (waar onder de professoren Hans Daudt, Bart Tromp, Frank
Ankersmitt) tot de eensluidende conclusie komen dat in Nederland wel
sprake is van een rechtsstaat, maar niet van een democratie.
Verschillende linkse groeperingen hadden die conclusie al jaren geleden
getrokken. Zo werd in het door ons uitgegeven pamflet ‘Vlucht naar
Voren’ als uitgangspunt genomen dat de democratische staat steeds
minder van belang is en dat gezocht moet worden naar andere wegen om
democratie te bewerkstelligen, zeker in een geglobaliseerde samenleving.
Wat overblijft is een vorm van rechtsstaat die ook internationaal moet
gelden.
De
problemen die privatisering, bezuinigingen, vooral de afbraak van de
zorg, het omvormen van gemeenschapsgezinde burger in een
individualistische consument, de internationale wanverhoudingen
rijkdom/armoede, met zich meebrengen worden niet opgelost. De gevolgen
en lasten zoals van toenemende migratie, de verharding van de
samenleving en toenemende
gevoelens van onzekerheid, maken dat burgers vatbaar worden voor een
ieder die hen een reddingsboei toegooit. Links lijkt hiertoe niet in
staat.
In
plaats van antwoorden te geven richt links haar pijlen op onder andere
de rechtse populist Pim Fortuyn. Door hem ook nog te vergelijken met
Haider en Le Pen en als extreemrechts te betitelen lijkt het erop alsof
verder argumentatie en analyse niet meer nodig zijn, extreemrechts is
immers fout, dat behoeft geen betoog. Ik ben er niet zo zeker van of Pim
Fortuyn zonder meer als extreem rechts te betitelen is. Het is me wel
duidelijke dat hij op enkele terreinen gedachten heeft die overeenkomen
met extreem rechts gedachtegoed. Het is ook duidelijk dat een groot deel
van de aanhang van Pim Fortuyn niet extreem rechts is. Door telkens hem
tot extreemrechts te betitelen en op een soort gesundes Volksempfinden
in te spelen te waarmee gezegd wordt dat een normaal denkend mens niet
op Pim Fortuyn stem voelen mensen zich alleen maar nog meer in de steek
gelaten wat hun onvrede betreft. Het versterkt juist het gevoel dat
naast de gevestigde politiek vooral alles wat links is voor hen het
leven verpest. Het gevolg is een demonisering van links.
De
polarisering heeft zich in gang gezet en het einde daarvan is nog niet
in zicht.
De
polarisering betekent een verharding van standpunten en meer kans op
extremere acties die vooral vanuit extreem rechts te verwachten zijn.
Extreem rechts is dankbaar op de kar van Pim Fortuyn gesprongen en zal
snel proberen haar invloed te vergroten. De kans op politiek geweld
neemt toe. Zeker nu Pim Fortuyn gewelddadig om het leven is gekomen,
door sommigen gezien wordt als slachtoffer van links en nu een
martelaarsstatus krijgt.
Ook
de gevestigde politiek is bang over wat komen gaat. Het is een teken aan
de wand hoe Kok in zijn eerste toespraak na de moord op Fortuyn er
vooral op hamerde de kalmte te bewaren. De afgelopen dagen hebben we
gezien dat de LPF overal in de besluitvorming betrokken wordt.
Dat kan deels goed bedoeld zijn, maar is zeker ook bedoeld om de LPF in
te kapselen. Het vreemde doet zich voor dat terwijl de LPF tot nu toe
tegenover de gevestigde politiek stond, er nu al bijna deel van
uitmaakt. Er zijn lovende woorden heen en weer. Er wordt geprobeerd de
LPF snel te neutraliseren. Opdat de regerend sociaal-democraten
en rechts over kunnen gaan tot de orde van de dag en de verrechtsing die
was ingezet versneld
doorgang kan vinden zodat ook het Nederlandse volksgevoel aan haar
trekken kan komen en de LPF haar langste tijd heeft gehad.
Wat
moeten wij daar als (radicaal) links nu allemaal mee. Ten eerste denk ik
dat er een serieuze discussie moet komen. Het gevaarlijkste is om
cynisch toe te kijken en de schouders op te halen. Lacherig doen over al
die mensen die vol van emotie op straat lopen. Ook lijkt me dat we de
ontstane massa beweging met de opkomst van Fortuyn serieus moeten nemen.
Hoe kunnen we die onvrede die bij veel mensen leeft een progressieve
richting geven? Politiek machtsvorming, openheid, propaganda (het actief
verspreiden van ons verhaal) het zijn onderwerpen waar we ons nauwelijks
mee bezig houden maar broodnodig zijn. Radicaal links is totaal
versplinterd en uiteengevallen in one-issue organisaties en losse
individuen. Het individualisme heeft ook binnen ons sterk toegeslagen.
We zitten allemaal op onze eigen eilandjes waar we kunnen genieten van
de vrijheid. Is het niet
leuk meer dan verhuis je gewoon naar een ander eilandje. Een
eilandenrijk vormen en iets van de vrijheid inleveren voor het vormen
van een collectief(idee en strategie) zit er nauwelijks in.
Naast
activisten heeft intellectueel links zich teruggetrokken achter de
borreltafel. In zalen als de Balie en in media wordt fatsoenlijk
gediscussieerd. Alsof er veranderen uitsluitend door discussiëren zijn
te bewerkstelligen. Van een werkelijke geëngageerdheid met of
daadkracht tot radicale verandering is nauwelijks sprake. Er zijn ook
steeds meer mensen die zich opstellen alsof ze toeschouwer zijn. Veel
gehoorde opmerkingen zijn “wat hebben jullie dan fout gedaan”. Alsof
de strijd tussen linkse progressieve politiek en rechtse politiek hen
niet aangaat. Alsof de vraag in wat voor wereld we willen leven
hen niet aangaat. Er valt in ieder geval nu zeker iets te kiezen.
Misschien zie ik het allemaal te pessimistisch maar ik denk dat de in de
jaren zestig en zeventig veroverde ruimte steeds meer en sneller
ingeperkt gaat worden. Natuurlijk zijn we als buitenparlementair links
er nog en hebben we ook tal van goede ideeën. Pasklare oplossingen heb
ik echter niet maar een begin zou zijn als we constateren dat er toch
iets fundamenteels ontbreekt aan ons. Er zal weer hard gevochten moeten
worden om ruimte te veroveren. Het speelkwartier is over.
Ed
Hollants
Autonoom
Centrum
|