VOEDINGSBODEMTHEORIE

door Elsbeth Etty

 Bron NRC

 

De meest gangbare verklaring voor de oorzaken van het terrorisme is wat ik nu maar even de voedingsbodemtheorie zal noemen. Een prominente aanhanger van deze theorie is de prins van Oranje. Volgens Willem Alexander hebben de aanslagen in de Verenigde Staten het armoedeprobleem weer in de schijnwerpers geplaatst. Bestrijding van armoede is dan ook van belang om de voedingsbodem voor terreur weg te nemen.

Dat klinkt sympathiek.

Ook in het dagblad NRC Handelsblad heeft in een hoofdredactioneel commentaar deze theorie omarmd.

De sociaal-economische omstandigheden waaronder volksmassa’s leven in de meeste islamitische landen zijn dramatisch te noemen.  “De rijkdom is ongelijk verdeeld. dictatuur, geestelijke oppressie, een snel groeiende bevolking met weinig om handen en de afwezigheid van een gezonde economie bieden een perfecte voedingsbodem voor ongenoegen, rancune en haat. In die troebele vijver vissen de extremisten.”

Ook Nobelprijswinnaar Dario Fo is overtuigd van het causale verband tussen armoede en terreur: “Een stelsel van geweld, uitbuiting en georganiseerde uitroeiing van arme stakkers maakt de mensen ongevoelig voor geweld en gevoelig voor de logica van de wraak.”

Daarom is de in New York aangerichte slachting  “het natuurlijke product van de geweldscultuur, de honger en de onmenselijke uitbuiting”, schreef hij in een deze week in het weekblad Vrij Nederland overgenomen oproep om de multinationals  “de financiers van de dood”,  te dwarsbomen.

Sprak Willem Alexander nog van armoede in het algemeen en de schrijver van het commentaar in de krant meer specifiek van de ongelijkheid in de islamitische landen, dan spitst Dario Fo dit verder toe door het hedendaagse  ‘geglobaliseerde’  kapitalisme van de G7, Wall Street, Coca-Cola en McDonald’s aansprakelijk te stellen voor de terreur.

Het zou kunnen dat de aanhangers van de voedingsbodemtheorie een abstract gelijk aan hun kant hebben en dat de opkomst van het extreme of fundamentalistische politieke islamisme een zeker verband houdt met economische verhoudingen die de ongelijkheid op wereldschaal hebben vergroot en de daaruit voortvloeiende tegenstellingen hebben aangescherpt.

Aan de uitspraken van Willlem-Alexander, de Italiaanse toneelschrijver Dario Fo en talloze andere waarnemers lijkt echter een gevulgariseerd soort marxisme ten grondslag te liggen. Volgens de leer van Marx bepalen de economische omstandigheden, meer in het bijzonder de ongelijktijdige ontwikkeling van productiekrachten en productieverhoudingen, indirect wat zich in   “de bovenbouw”  van ideologie, cultuur, religie et cetera voordoet. Vulgair is de toepassing van deze, door Marx in algemene termen geformuleerde analyse omdat ten onrechte een direct, gedetermineerd en noodzakelijk verband wordt gelegd tussen economische onderontwikkeling en de gruwelijke gewelddaad van de terroristen.

Uiteraard bedoelde de prins van Oranje allerminst een apologie van de terreur, maar niettemin kun je zijn woorden wel degelijk zo begrijpen dat de massamoordenaars toch maar mooi de aandacht hebben gevestigd op de ongelijkheid in de wereld. Voor je het weet – en Dario Fo gaat gevaarlijk ver in die richting – is het islamitische terrorisme te beschouwen als verzetsdaad tegen de armoede en de politiek van de multinationals.

Begrijp me niet verkeerd: ik ben tegen de ongelijkheid en voor armoedebestrijding en diep overtuigd van de noodzaak om de verworpenen der aarde in de Derde Wereld een perspectief te bieden op een betere toekomst. Ik ben er eveneens van overtuigd dat sommige regimes die zich nu in het kamp van de antiterrorismecoalitie bevinden, zoals in Saoedi Arabië, Oezbekistan en Pakistan, de eigen bevolking met Westerse steun en wapens onderdrukken.

Maar als verklaring voor wat er op 11 september is gebeurd en wat de wereld mogelijk nog aan terreur boven het hoofd hangt schieten de voedingsbodemtheorieën schromelijk tekort.

Ik weiger gewoon te geloven dat de moordaanslagen in Amerika zijn ingegeven door armoede. Zij zijn, het kan niet anders, ingegeven door onmenselijkheid en godsdienstwaanzin. De voedingsbodem is niet de werkloosheid, maar het fanatieke, islamitische fundamentalisme.

Het is zuiver een machtsvraagstuk.

Neem Bin Laden op zijn woord zoals men in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw Hitler op zijn woord had moeten nemen.

 

Waarom zou een werkloze Duitse arbeider, die op de NSDAP stemde, een program ondersteunen en uitvoeren dat de moord op zes miljoen joden inhield?

Toch niet uit protest tegen de werkloosheid?

De vóór Hitlers machtsovername zeer sterke Duitse communistische partij was de overtuiging toegedaan dat het nationaal-socialisme een direct en noodzakelijk voortvloeisel van het kapitalisme was. Alleen het socialisme kon in die visie een alternatief voor Hitler bieden. De Kommunistische Partei Deutschlands huldigde een vulgair-marxistische voedingsbodemtheorie. Vrijwel alle aanhangers van die theorie zijn uiteindelijk door de nazi’s vermoord.

De bestrijding van terrorisme is iets anders dan de bestrijding van armoede. Het één sluit het ander niet uit, het één en het ander kunnen hand in hand gaan, zolang men zich maar realiseert dat het twee verschillende terreinen zijn. Iemand die honger heeft wordt niet om die reden moordenaar. Iemand die armoede lijdt gaat niet om die reden zoveel mogelijk medemensen uitroeien.

Luister wat Bin Laden zegt.

Hij heeft gezworen dat de Amerikanen nooit in veiligheid zullen leven zolang zij Israël steunen of in Saoedi Arabië aanwezig zijn.

Twee politieke doelstellingen, één methode; het zaaien van angst.

Daarom heeft de bestrijding van het terrorisme een belangrijke psychologische component. Het is ook een strijd tegen angst.

We zitten niet in een griezelfilm.

Was het maar waar.

Juist omdat het scenario niet in Hollywood is verzonnen, maar we de terreur echt in het gezicht kijken, zit de schrik er overal enorm in. Het lijkt soms zelfs alsof de angst voor de totale annihilatie door een nucleaire oorlog weer terug is.

Voor het eerst sinds de Cuba-crisis van 1962 wordt weer openlijk gevreesd voor de toekomst van de mensheid.

Elk vals alarm doet meteen het ergste vermoeden.

 

Zonder een pleidooi voor lichtvaardigheid en onachtzaamheid te willen houden, zou ik Bin Laden dit psychologische succes niet gunnnen.

Voorzorgsmaatregelen – tegen vliegtuigkapingen, bomaanslagen, (dreiging met) biologische of chemische wapens – hebben alleen zin in samenhang met voldoende vastberadenheid, weigering in paniek te raken, weigering het openbare leven te laten verlammen, weigering de burgerrechten op te offeren en verhinderen dat angst de overhand krijgt.